Arkeoloji kavramı ülkemizde bazı çevrelerce "kazı bilimi" olarak aktarılmaktadır. Fakat bu kullanım oldukça yanlıştır. Eski Yunanca "arkheios" (eski) ve "logos" (bilim) kelimelerinin birleşiminden eskinin bilimi kavramını oluşturmaktadır.
Arkeoloji Nedir?
Arkeoloji, eski toplumların günlük hayatları, sanatları, bilimleri, siyaseti gibi birçok etmeni ele alır. İncelediği bu oldukça karmaşık etmenler ile ilgili verileri ise yüzey araştırmaları, kazılar, antik kaynaklar gibi yöntemleri kullanarak elde eden bilim dalıdır. Bu açıdan bakılırsa kazı yapmak arkeoloji için bir amaç değil araçtır. Bu kavramların yeteri kadar anlaşılamamasının en büyük sebeplerinden biri ise arkeoloji eğitimi olarak karşımıza çıkmaktadır. Ülkemiz insanının arkeolojiye bakışı ne yazık ki definecilik üzerine yoğunlaşmıştır. Bu durum ülkemiz arkeolojisine çok büyük zararlar vermektedir.
Arkeoloji Eğitimi
Anadolu toprakları arkeolojik varlıklar olarak oldukça zengin bir envantere sahiptir. Geçmiş kültür katmanlarının hemen hemen her aşamasını bünyesinde barındırmaktadır. Bu açıdan da Türkiye’de arkeoloji eğitiminin son derece gelişmiş olması gerekmektedir. Fakat ne yazık ki ne eğitim gelişim gösterebilmiştir ne de insanlarımızın tarihe bakış açısında bilimsel temellere yaklaşılabilmiştir.
Ülkemizde arkeoloji eğitimi ne durumda?
Gerek ülke politikaları olarak arkeolojiye, müzelere, ören yerlerine verilen değerin yeterliliği hususunda gerekse arkeolog istihdamı hususunda ülkemiz Avrupa ülkeleri baz alındığında ne yazık ki oldukça geride kalmıştır. Bu durum bile tek başına ülkemizde arkeoloji eğitimi veren üniversiteleri ve bu eğitimi alacak öğrencileri temelden etkilemektedir.
Arkeoloji Eğitimi ve Üniversiteler
Ülkemizde arkeolojik kazılar genel olarak üniversiteler tarafından yapılmaktadır. Az sayıda da olsa -bunlar genel olarak kurtarma kazıları olarak adlandırılan sınıfa girmektedir- müze kazıları da bulunmaktadır. Arkeoloji eğitimi verilen üniversitelerin bünyesinde kazı yapılıyor olması orada eğitim gören öğrenciler açısından oldukça önemlidir.
Teorik olarak derste aldıkları bilgileri doğrudan yerinde pratiğe dökme imkanları bulunmaktadır. Fakat henüz bilimsel bir kazısı olmayan üniversitelerimizin ve orada okuyan arkeolog adaylarının böyle bir şansı maalesef bulunmamaktadır. Bu durum ise haksız rekabete yol açmaktadır. Söz konusu husus bizi bir diğer probleme yönlendirmektedir.
Çok sayıda üniversitenin olması eğitim sistemi açısından bir avantaj değil, aksine son derece önemli bir dezavantaja yol açmaktadır. Arkeolog yetiştiren üniversitelerin çok sayıda olması ve sürekli olarak artması hem istihdamın hem de kaliteli eğitimin önüne koyulmuş en büyük engellerden biridir.
Bu durumun düzelmesi için atılabilecek en önemli adımların başında nitelikli eğitim, az ama öz sayıda kalifiye yetişmiş arkeolog ve kendinden sonra ki nesli bir adım ileriye taşıyabilecek idealist akademisyenler gelmektedir. Böylece arkeoloji eğitimi Avrupa standartlarına ulaşma konusunda en büyük engeli üzerinden atmış olacaktır.
Halk Boyutunda Arkeoloji Eğitimi
Anadolu arkeolojinin gelişiminde aşması gereken en önemli engellerden bir diğeri ise haklın arkeolojiye, tarihi eserlere ve müzelere olan yaklaşımlarıdır. Arkeologlara defineci, eserlere etik olmayan yollar ile maddi kazanç olarak bakıldığı sürece Anadolu topraklarında yer alan bu değerler yok olmaya yüz tutacaktır.
Tarihi eserleri, antik yerleşimleri kültürümüzün temelleri ve geleceğe aktarılması gereken kültür varlığı gözü ile bakmayı öğrenmeliyiz. Bunları öğrenebilmemiz ise sadece arkeolog adaylarının değil halkında bilinçlendirmeye yönelik arkeoloji eğitimi alması ile gerçekleşecektir.
Bu eğitim özellikle küçük yaşta orta öğretim ve lise çağlarında verilmelidir. Ayrıca insanların müzelere olan ilgisini arttıracak çalışmalar ve tarihi eserlerin etik yollarla profesyonellere teslim edilmesi konusunda teşvikler yapılmalıdır. Arkeoloji bizim tarihimiz, günümüz ve geleceğimiz konusunda birçok soru işaretini cevaplandırabilecek, disiplinler arası çalışmalar ile çok önemli sonuçlar elde edilebilecek bir bilim dalıdır. Bu bilimin gelişmesi ise nitelikli arkeoloji eğitimi ile mümkün olacaktır.
Yazar: Yakup Ertuğrul Yüzer
