Medya ve gazetecilik; uzun yıllardır gelişmesine ve yeni ortamlara taşınmasına rağmen, bazı iyi taraflarını da kaybederek bu aşamalara gelmiştir. Özellikle habercilik anlamında, meslek ve topluma yönelik göz ardı edilen gerçeklere yer verilmemesi, dünyada da gazeteciliğin sorgulanmasına yol açmıştır. Her ne kadar dijital habercilik ve yeni medya sektörü, gazeteciliği daha erişilebilir ve popüler hâle getirse de gazeteciliğin bazı türleri de yok sayılmaya başlanmıştır. Bu gazetecilik türlerinden biri ise araştırmacı gazeteciliktir. Araştırmacı gazetecilik, gazeteciliğin en büyük varlık nedenlerinden biridir. Çünkü araştırmacı gazetecilikte; araştırma, inceleme ve topluma sunma aşamaları vardır.
Bugün, dünyada ve ülkemizde araştırmacı gazetecilik örneklerinin oldukça azaldığını görüyoruz. Çünkü, araştırmacı gazeteciliğin kapsamında, herkes olabilir ve durum da pek çok gücün hoşuna gitmeyebilir. Peki, internet haberciliği sektörünün geliştiği ve kaynaklara daha çok ulaşıldığını bir dönemde araştırmacı gazetecilik örnekleri hiç mi yok? Tabii ki gazeteciliğin yok olmadığı her yerde araştırmacı gazetecilik de devam edecektir. Bununla birlikte, gazeteciliği teşvik edecek uygulama ve alanın da yaratılması gerek. Özellikle haber değerinin azaldığı bir dönemde, araştırma isteyen gazetecilik örnekleri, haberin ne olduğunu da bize gösterecektir.
Araştırmacı Gazeteciliği Tanıyalım
Araştırmacı gazetecilik, bugün bilindiği anlamda, ilk kez 1800'lü yıllarda ABD'de ortaya çıkmıştır. New York Times muhabirlerinin yaptığı haber, bir siyasi yolsuzluk konusunu ortaya çıkarmış ve böylelikle gazeteciliğin araştırmacı yönüne ışık tutmuştur. O tarihten bu yana sayısız araştırmalı haber de ortaya konulmuş ve bir gazetecinin mesleki niteliklerin de birinin de kamu yararını gözetmesi gerektiği üzerine konuşulmuştur. Araştırmacı gazeteciliğinde, gazeteciliğin en belirgin özelliği olan toplumsal yarar ilkesini tamamen kullanması, insanların bilgi edinmesini de kolaylaştırmıştır.Araştırmacı gazetecilik, ülkemizde de gazeteciliğin bel kemiği olarak kullanılmıştır. Aslında, bu gazetecilik türü, her gazetecinin kullanabileceği bir yöntemdir. Kısacası, araştırmacı gazeteci, bir unvan ya da tanım sahibi değildir. Yapılan incelemeli bir haber ya da haberler neticesinde, araştırmacı gazetecilik yapmış olunur.
Ülkemizde de araştırmacı gazeteciliğin en önemli temsilcilerinden biri Uğur Mumcu'dur. Araştırmacı gazetecilikte gazeteci ya da muhabir; özgün haber yapar ve incelenen konu hakkında detaylı kaynaklar keşfeder. Ayrıca gazetecilikte önemli bir konu olan off the record, (kayıt dışı) araştırmalı haberlerde de kullanılır. Eğer güvenilir kaynak, adını ya da kimliğini vermek istemiyorsa gazeteci buna mutlaka uymalı ve haberde bunu gizlemelidir. Aynı zamanda araştırmacı gazetecilik, bir sorgulama işi olduğu için kaynak ve bilgi arayışı oldukça önemlidir. Bilgi ve kaynak arayışında da doğru ve güvenilir belge, kişi ve bulgular, haberin kaynağını oluşturur.Araştırmacı gazeteciliğin; ABD'de kullanılan adıyla "derinlemesine gazetecilik" yapması, toplumun yararına olan bir durum teşkil eder. Bu haberler neticesinde, toplum ilgili konu hakkında doğrulara veya gerçeklere ulaşılır ve ilgili konu da açığa çıkarak soruşturulabilir. Doğrudan toplum yararını gözeten haberciliğin, belli başlı kuralları ve özellikleri de vardır.
Araştırmacı Gazeteciliğin Özellikleri Nelerdir?
Gazetecilikte, en önemli konulardan biri, 5N1K sorularını ilgili haber için sorabilmektir. Haber ya da konu için kapsamlı bir çalışma yürütmeyi amaçlayan araştırmacı gazetecilik, görünmeyeni sunmak ile ilgilidir. Araştırmaya konu olacak olay, hiç bilinmeyebilir ya da yanlış bilinebilir. Araştırmalı haber, normal haberlerden farklı olarak, bilinmesi gereken bir olaya, ışık tutacak kaynaklara ve sorulara yönelir. Böylesi bir haber derlemesi ve araştırması için de ciddi bir emek ve zaman şarttır. Tabii ki burada, gazetecinin mesleki yetkinliği ve istekliliği de önemlidir.
Araştırmacı gazeteci, ilgili olayın peşini bırakmayacak bir ısrara sahip olabilmelidir. Fakat, günümüz koşullarında, gazetecilere yönelik ciddi tehditler de söz konusudur. Bu durumların önüne geçmek için ise gazetecilere geniş bir alan açılmalı ve araştırmacı gazeteciliği teşvik edecek uygulamalara geçilmelidir. Araştırmalı haberin ve gazeteciliğin özelliklerini genel olarak şöyle sıralayabiliriz:
Araştırmalı haber, zaman ve emek isteyen bir yapıya sahiptir.
Habere konu olacak olay ya da kişi, derinlemesine incelenir, ilgili haber ile ilgili bağlantısı ortaya çıkarılır.
Araştırmacı gazetecilik, özel habercilik değildir. Özel haber, gazetecinin yakın iletişim hâlinde olduğu kişi ya da kişilerden edindiği bilgidir.
Araştırmalı haberde; bilgi, belge, kişi ve tanıklar derinlemesine taranır ve haberde bu kaynaklar anlaşılır bir dille aktarılır.
Araştırmalı haberde, ilgili olayın geçmişine gidilir ve güvenilir kaynaklara ulaşılmaya çalışılır.
Birbiri ile ilişkili olan olay ve kişiler, not edilir ve aralarındaki ilişki ağının olaya etkisi araştırılır.
Araştırmacı gazetecilikte, ilgili olayın açıklanmasındaki kamu yararı incelenir ve toplumu bilgilendirici bir üslup kullanılır.
Araştırmacı Gazetecinin Mesleki Nitelikleri Nelerdir?
Araştırmalı haber yapabilmek ve doğrulara ulaşabilmek için öncelikle bir gazetecilik deneyimi ve yetkinliği gereklidir. Haber deneyimi elde ettikçe, araştırmalı haberin nasıl yapılabileceğini de öğrenilmektedir. Araştırmacı gazeteci, her şeyden önce merak duygusunu ertelemeyen bir meslek kişiliğine sahiptir. Gazeteciliğin esas özelliği olan araştırma ve sorgulama, araştırmacı gazetecinin de mesleki niteliklerindendir.
Araştırmacı gazeteci olabilmek için muhabir ya da gazeteci olabilmek gerekir. Bu yetkinliği elde edebilmek için ise illa ki gazetecilik okumak şart değildir. Sektörde, pek çok alaylı gazeteci ve muhabir vardır. Fakat, hakkıyla bir araştırmalı haber ve gazetecilik yapabilmek için işin özelliklerini ve mutfağını öğrenmek gerekiyor. Yani araştırmacı gazeteci, gazetecilik bölümü mezunu ya da araştırmalı gazetecilik eğitimi alarak bu işi nasıl yapacağını bilerek haberini yapar.
Araştırmacı gazetecinin sahip olması gereken mesleki nitelikleri de şöyle sıralayabiliriz:
Gazeteci, mesleki sorumlulukların bilincinde olarak habere bireysellik katamaz ve bağımsızlığını korur.
Haberin yapılması için ilgili kaynaklara güven aşılayabilmelidir.
Kaynaklara soru sorulacak konularda cevap değil, açıklama istenir; Çünkü, verilecek cevap doğru bir yanıt içermiyor olabilir.
Gazeteci mutlaka, edindiği bilgi ve kaynakları karşılaştırmalı ve edinilen bilgileri farklı kaynaklardan doğrulatmalıdır.
Soru sorma ve bilgi alma aşamasında, rahat ve anlaşılır diyaloglar kurabilmeli ve kişileri iyi gözlemleyebilmelidir.
Gazeteci, olaylar ve kişiler arasında neden-sonuç bağlantısı kurabilmeli ve titiz bir çalışma yürütebilmelidir.
Günümüzde Habercilik ve Medya Sektörü
Medyanın kendini dijitale taşıdığı ve haberciliğin kabuk değiştirdiği bir dönemde, araştırmalı haberlerin sayısı da bir hayli azalmış durumdadır. Bununla birlikte, bağımsız gazetecilerin varlığı da bu dönemde artmıştır. Aslında bu durum, araştırmalı haberlere de önayak olmuştur. Günümüzde az da olsa dijital haberciliğin olanaklarını kullanarak bu tür haberler, hızlıca yayılabilmiş ve toplum da bilgilendirilmiştir.
Araştırmacı gazetecilik dışında, yeni medyada gazeteciliğin bit başka biçimini görmekteyiz. İnternet haberciliği adını verdiğimiz habercilikte, sosyal medya ve haber siteleri ön plandadır. İnsanların günlük akış içinde, haberlere bu mecralardan ulaşmak istedikleri bilinmektedir. İnternet haberciliği de bu mecralar aracılığıyla dijital haber kurallarına uygun haberler yapmaktadır. Tabii ki internet gazeteciliğinde, ilk sıralarda çıkmak adına SEO ve gazetecilik kurallarına uygun çalışmalar da yapılmaktadır. Yine sosyal medya mecralarında, özellikle Twitter aracılığıyla pek çok günlük haberin yazıldığını da görüyoruz. Yalnız bu tip haberler ve yazılar yazılırken, tıklama amacıyla abartılı ve cımbızla alınmış sözlere de rast gelmekteyiz. Maalesef internet haberciliğinde, bu yazım tarzının öne çıkarıldığını da görmekteyiz. Yine de medya mecralarının çoğaldığı bir dönemde, gazetecilik meslek ilkelerine uyan ve haber yapma derdinde olan gazete ve insanları da unutmamak gerekir.
