Gazete, radyo, televizyon ve internet… İletişim araçları teknolojiyle birlikte gelişti değişti. Daha kolay ulaşılır oldu. Bu değişimde değişmeyen ve sabit kalan haberlerdi. Radyo dinlenirken de haber almak öncelikliydi. Bu öncelik gazetenin de var olma sebebiydi. Televizyonda en çok izlenen programlardan biri haberlerdi. Ve internette en çok tık alanlar arasında da haber siteleri var. Peki, haber nedir?
Haber; ülkemizde ya da dünyada yaşanan güncel ve ilginç olayların basın ve yayın organları aracılığıyla halka iletilmesidir.
İletişim araçlarına göre haberin içeriği ve dili değişiyor. Radyodaki haber bültenleri, televizyondaki haber programları ya da internet sitelerinin haber içerikleri farklılık gösteriyor. Değişiklik olsa da haber yazmayla ilgili kuralların belirlenmiş yöntemleri ve teknikleri var. Şimdi haber yazma teknikleriyle ilgili daha fazla bilgi sahibi olalım.
Haber Yazma Teknikleri Nelerdir?
Haber yazma tekniklerine geçmeden önce 5N 1K kuralına değinmek istiyorum. Zira haberin esası 5N 1K kuralı. Yazılan haber metni 5K 1K kuralındaki sorulara cevap vermeli. Peki, nedir bu sorular? Kim, Ne, Nerede, Ne Zaman, Niçin ve Nasıl? Sorular haberin vaz geçilmezleri ancak kendi aralarında da önem sırası var. Kim ve ne soruları okuyucunun cevabını en çok merak ettiği sorular. “Kim Yaptı? Ne Yaptı? Ne Oldu?” Bu soruların cevabını haber metninde bulamayan okuyucu genelde o haberi yarım bırakır.
5N-1K kuralından sonra gelelim haber yazma tekniklerine:
Ters Piramit Tekniği
Haberde en önemli olayın en önce verilmesi ters piramit tekniğidir. En eski ve günümüzde en çok kullanılan haber yazma tekniğidir. Haberdeki bilgiler en önemliden başlar ve daha az önemliye doğru devam eder.
Teknik ilk olarak Amerika’da 1850’li yıllarda kullanılmış. Gazeteciler telgrafla haber metni gönderirken en önemli kısmı ilk iletmiş. O yıllardan günümüze kadar da kullanılıyor ters piramit tekniği. Gazetelerde hemen giriş cümlelerinde ve spotta en önemli haberin en önlemli bilgisi veriliyor. Önem sırasına göre haber metni geliştiriliyor. Televizyon haberciliğinde de bu teknik kullanılıyor. Bu teknik toplumu yakından ilgilendiren en güncel olaylarda tercih ediliyor.
Düz (Normal) Piramit Tekniği
Magazin ve mizah gibi renkli konularda kullanılan yöntem düz piramit tekniğidir. Haber ayrıntıdan başlar. Önemli kısım genelde sona saklanır. Öyküleyerek anlatmaya olanak tanır. Giriş cümlelerinde yoruma da yer verilebilir. Bu sebeple de daha çok dergi haberciliğinde, magazin haberlerinde ve gazetelerin hafta sonu eklerinde kullanılır. Güncelliği geçmeyen konularda tercih edilir.
Kare (Kutu) Tekniği
Haberdeki bilgiler bazı durumlarda aynı oranda önemlidir ya da haberde çok önemli olan birden fazla bilgi vardır. Öyle ki ters piramit tekniğinin uygulanması mümkün olmaz. Böyle durumlarda kare tekniği devreye girer. Haber üst üste bloklarla inşa ediliyor gibi düşünülebilir. En önemli bilgiler en üst blokta yer alır, sonraki sıralarda da daha az önemli veriler paylaşılır. Her bir paragrafta aynı öneme sahip bilgiler yer alır. Bazı paragraflarda da olayın geçmişine dair bilgiler yer alır.
Kare Tekniği ve Ters Piramit Tekniğinin Birleştirilmesi
Bu teknik de birden fazla öneme sahip bilgilerin olduğu haber metinlerinde uygulanır. Girişte eş değerdeki bilgiler yazılır sonraki bölümlerde de detaylara yer verilir. Olaydaki yan karakterler, haber konu olan kişilerin tanıtılması bu teknikte yapılır. Topluma mal olmuş siyasetçi, iş adamı, sanatçı ve sporcu ölümlerinin haberlerinde uygulanan tekniktir. Biyografisi, yaptığı işler ve ailesiyle ilgili bilgiler ayrı bölümlerde işlenir. Köklü kurumlar ve tarihi eserlerle ilgili haberlerde da bu teknik uygulanır. Az kullanılan haber yazma tekniklerindendir.
Konuşma Dili/Serbest Yazım Tekniği
Bu teknik son yıllarda popüler olan haber yazma tekniklerindendir. Muhabir bilinen tekniklere bağlı kalmadan haber yazar. Kalemindeki ustalığı konuşturmak ister. Bu sebeple de edebi kaygılar taşır. Kurallara bağlı kalınmadan yazılsa da haberin anlaşılır olması yani 5N 1K’daki sorulara cevap vermesi esastır. Yeni bir teknik olduğu için tartışılıyor ve zaman zaman eleştiriliyor.
Kalemi iyi muhabirin yazdığı haberler beğeniliyor ancak bu tekniği uygulayan bazı muhabirler haberdeki esası kaçırıyor. Özellikle gazetelerin hafta sonu eklerinde, seyahat yazılarında ve bazı dergi haberciliğinde tercih ediliyor. İyi kalemle ve bu teknikle yazılan haberleri okumak da çok zevkli notunu düşmek istiyorum.
Kronolojik Dizi Tekniği
Bu teknik başlı başına bir teknik olarak kabul edilebilir mi? Sorunun cevabı tartışılabilir. Kaynaklarda çok fazla yer bulmaz ancak kullanılır. Zaman zaman bütün tekniklerin içinde yer bulur bazen de tek başına bir haber yazma tekniğidir. Özellikle deprem, yangın, sel gibi felaket haberlerinde kullanılır. Ayrıca tören ve açılış gibi olayların haberlerinde de kullanılır.
Olaydaki yaşananlar tarihsel sıraya göre verilir. Hangi haberlerde kullanılacağına değindiğimizde ters piramit kuralıyla birlikte sıklıkla kullanıldığını söylemek gerekir. Deprem haberlerini ele alıp düşünelim. Deprem haberlerinde en güncel bilgi en başta paylaşılır yani ters piramit kuralı tercih edilir. Sonrasında da depremin kronolojik sırası yapılır.
Haberin Özellikleri Nelerdir?
Ters piramit tekniği, kare tekniği, serbest teknik ya da düz piramit tekniği… Hangi teknikle yazılıyor olursa olsun haberde bazı özellikler bulunması gerekiyor. Yazıyı bitirirken bu özelliklere de değinmek istiyorum. İlk özelliğe haber yazma tekniklerinin girişinde değinmiştim ancak tekrar hatırlatmak istiyorum zira haberin esası; 5N 1K kuralı.
Haber 5N 1K kuralındaki bütün sorulara cevap vermek zorunda. Biri eksik kalınca haberin anlaşılırlığı kayboluyor.
Haber güncel olmalı. En yeni ve en güncel haberler çok okunur, çok tıklanır ve çok izlenir.
Haber önemli olmalı. Toplumun hayatını yakından ilgilendiren ekonomik ve siyasi olaylar en çok merak edilen konulardır.
Televizyon, internet sitesi ya da gazete; haberin yayınlandığı mecra fark etmeksizin metin kısa ve anlaşılır cümlelerden oluşmalıdır.
Kısa ve öz cümlelere yazılan haber metninde geçen olaylar birbiriyle bağlantılı olmalıdır.
Alışılmışın dışında ilginç olaylar da zaman zaman haberlerin özellikleri arasındadır. İlginç haberlerde çok tıklanır ve çok okunur.
