Ana fikir kelimesi; ana düşünce olarak da karşınıza çıkabilir. İkisi de aynı anlamı karşılar ve bir yazı içinde aktarılmak istenen ana mesaj olarak açıklanır. Büyük bir yapıt ya da herhangi bir yazı fark etmez, sonuç itibariyle ortaya çıkarılan bu yazınsal ürünler bir yazılış amacı barındırır. Bu amaç sizi, yazının ana fikrine götürecek en kısa yoldur. Oluşturulan yazılar bir ana fikir üzerine oturtularak inşa edilir. Yani başka bir bakış açısıyla tanımlama yapacak olursak. Bir yazının temeli; ana düşüncesidir, diyebiliriz. Ana düşünce, aktarılan konu içinde asıl vurgulanmak istenen düşünceyi temsil eder ve yan fikirlerle desteklenir.
Yazarlar genellikle yazdıkları yazının ana düşüncesini, açık olarak vermektense dolaylı olarak okura sunmayı tercih ederler. Böyle yazılarda okurun, yazıyı kavradıktan sonraana fikre kendisinin ulaşması beklenir. Bu durumda metin içinde aktarılmak istenen yargılardan çıkaracağınız sonuçlar, ana fikir olarak ele alınır. Bazı yazılarda ise, özellikle giriş - gelişme - sonuç bulunduran yazılar, bir cümle ile ana düşünce yazının içinde açıkça verilmiş olabilir. Bu tip cümleler, ana fikir cümlesi olarak da bilinirler.
Bir yazınsal eser içinde, birden fazla fikir bulmanız da oldukça olası bir durum. Ancak bu sizi yanıltmamalı. Çünkü bir yazının ana fikri, tektir. Var olduğunu fark ettiğiniz diğer düşünceler, ana fikri desteklemek amaçlı kullanılmış yan fikirleri oluşturur. Bir metnin ana fikrini bulduğunuzda adeta okuduğunuz kesitin bir cümlelik özetini yapmış olursunuz.
Ana Fikir Ne Demek?
Ana fikir, bir yazıda açık olarak sunulmaktansa dolaylı olarak anlatılan temel düşünce olarak da tanımlanır. Ana fikirlerin en belirgin özellikleri kısa, açıkça anlaşılır ve öz oluşudur. Ana düşünceler net bir ifadeye sahiptir ve okurlarına öğüt verir. Bu özelliklerinin yanı sıra ana fikir, sıklıkla yazının konusu ile karıştırılan bir ifade olduğundan internet ortamında araştırılan kavramlardandır.
Aslında ana fikir ve konu ilk bakışta birbirinin aynısıymış gibi bir hissiyat yaratmaktadır. Bu yanlış algı yüzünden yazıda, nelere dikkat edeceğinizi şaşırıp konu ve ana düşünceyi ayrı ayrı ve doğru şekilde bulamayabilirsiniz. Bu noktada bir yazının konusu veya bir yazının ana düşüncesi dendiğinde ne kastedildiğini kafanızda netleştirmeniz gerekli. Böylece zihninizde, herhangi bir tanı kargaşası yaşanmasının önüne geçebilirsiniz. Bunu yapabilmek için bu iki kavram arasındaki ince çizgiyi fark etmelisiniz. Peki, ana fikir ve konuyu ayıran ince çizgi nedir?
Ana fikir; bir yazının yazılış amacını ortaya koyan özet şeklinde bir cümleyken konu; en kısa tanımıyla üzerinde durulan, konuşulan olay ya da olgu şeklinde açıklanır. Konu; ana fikir etkisiyle şekillenen olay ve olguları içerir. “Bu yazıda neler anlatılıyor?” ya da “Bu yazıda nelerden bahsediliyor?”, dendiğinde cevap sizi konuya götürecektir. Yani konu; bir yazıda, konuşmada ya da yapıtta ele alınan düşüncelerin, bahsedilen mevzuların, üzerinde durulan kavramların hepsini barındırır.
Ana fikir bulunurken ise sorulması gereken soru; “Bu yazı ne amaçla kaleme alınmış ya da yazar okurlarına nasıl bir mesaj vermek istiyor?”, şeklindedir. Bu tip sorular yöneltilerek ana fikre diğer adıyla ana düşünceye, doğru ve kısa yoldan ulaşılmasını sağlar. Bu iki kavram arasındaki ilişkiyi kısaca özetleyecek olursak konu; basit şekilde yazıda nelerden bahsedildiğini ifade ederken ana düşünce; parçada asıl vurgulanmak istenen düşünceyi, ifade eder.
Ana Fikir Nasıl Bulunur?
Bir yazının ana düşünce cümlesi, yazarın yazma amacını da içinde taşır. Metinde yer alan birçok olay ve olguya bu ana düşünce yön verir. Yazarın tutumu, ana fikir cümlesinin yazıdaki konumunu etkileyebilir. Bu nedenle bazen paragrafın başında bazen ortasında bazen de sonunda yer alabilir. Örneğin yazının oluşturduğu paragraf, tümdengelim yöntemiyle oluşturulmuşsa ana düşünce cümlesini en başta görmeniz mümkün. Bu tip metinlerde okurlar daha ilk satırlarda konunun yazılış amacını çaba sarf etmeden bulabilirler. Eğer paragraf, tümevarım yöntemiyle kurulmuşsa ana düşünce cümlesi muhtemelen sonda yer alacaktır. Bu sayede ise sonuç cümlesi, yazının ana fikir cümlesi olmakla kalmayacak okurlar için parçada anlatılanların tümünü özetleyen bir kalıba da bürünecektir.
Ancak ana düşünce, her zaman yazı içinde okura sunulmaz. Böyle durumlarda yazının ana düşüncesi okur tarafından ortaya çıkarılır. Bunun için yazı metninin tamamının okunarak iyi şekilde kavranması gereklidir. Okur, eleştirel düşünme sayesinde yazının ana temasını destekleyen yardımcı fikirler ile asıl aktarılmak istenen düşünce birbirinden rahatlıkla ayrılabilir.
Tüm bu aşamaların yanında elbette ana düşünceyi doğru olarak bulmak için doğru soruyu yöneltmeniz gerekir. “Bu yazıda, yazarın asıl anlatmak istediği nedir?”, formundaki bir soru size aradığınız cevabı verebilir. Bu soru örneklerini çoğaltmak gerekirse; “Bu yazıdan nasıl bir ders çıkarılır?”, “Yazarın bu yazıyı yazma amacı nedir?”, “Yazar burada hangi öğüdü vermek istiyor?”, “Yazıda verilmek istenen ana mesaj nedir?”, “Yazıda vurgulanmak istenen yargı nedir?” tarzındaki sorular örnek olarak verilebilir.
Ana Fikir Bulmayı Kolaylaştıran Püf Noktaları
Ana fikri bulmak için bazı ipuçlarını izlemek işinizi kolaylaştırabilir. Bu ipuçlarından ilki düşünce akışının hangi yönde olduğunu bulmaktır. Düşünce akışından kasıt, yazının tümdengelim mi ya da tümevarım yöntemiyle mi kurgulandığıdır. Düşünce akışının genelden özele gittiği metinlerde, ana fikri yazının ilk başlarında aramalısınız. Çünkü böyle kurgulanmış yazılarda yazar, ilk cümlelerde kendi fikrini açıklar ve fikrini destekleyecek düşünce ve olaylarla devam eder.
Düşünce akışının özelden genele gittiği yazılarda ise ana fikri aramanız gereken yer yazının sonlarıdır. Metnin sonunda yazar, amacını açıklığa kavuştururken yazıyı da derleyip toplayarak bir netice sunar.Özellikle ana fikrin, yazı içinde bir cümle olarak sunulmadığı durumlarda; metni iyi okuyarak ardından bir özete ulaşmak gerekir. Sadece bir gelişme bölümü olarak sunulan paragraflarda genellikle ana fikir cümlesi olmaz. Çünkü ana düşünce paragrafın içinde verilmek yerine metnin geneline yayılmış şekilde olur. Burada ana fikri bulmak için okura düşen görev, bu metni en kısa şekilde özetlemeyi denemektir. Ayrıca yazı içinde verilen bazı ifadelere dikkat ederek ana fikre bizi götürecek işaretler bulabiliriz.
Eğer yazar; kanımca, bana göre, bence, yani, böylece gibi özet etkisine sahip sözlerle düşüncesini sunuyorsa bu noktalarda yazarın ana fikrine işaret ettiği açıklamalar yaptığını yakalayabiliriz. Yine bakış açısı da ana fikir bulma konusunda size yardımcı olacak bir ipucudur. Burada bakış açısı olarak ele alınan olgu, yazarın konuya karşı takındığı tavırdır. Yazarın bakış açısını belirleyen bu tavır nötr, eleştirel, destekleyici, alaycı ya da farklı şekilde olabilir.
Eğer yazarın takındığı tavır net olarak bulunabilirse ana fikri net şekilde bulmak da kolaylaşır. Son olarak ana fikir cümlesi yazı içinde verilmemişse ana düşünceyi bulmanın en güvenilir yolu şu şekilde açıklanabilir: İlk önce konu bulunarak herhangi bir anlam yanılgısı yaşanmasının önüne geçilir. Çünkü ana fikir konuya bağlı bir olgudur. Ve konu bulunmadan doğru şekilde saptanması mümkün olmaz. Ardından yazarın konuya bakış açısı saptanmaya çalışılır ve yazarın özetler nitelikteki cümleleri de göz önünde bulundurularak bir ana fikir çıkarımı yapılarak doğru sonuca ulaşılabilir.
