Yönetim ve Organizasyon Nedir?

Başarılı yöneticiler ve çalışanlar için ne yapılmalıdır? Yönetme konusunda profesyonel yöneticiler verimli ve uyumlu ekipler oluşturur.

Peki, bu profesyonel yöneticiler nasıl başarılı oluyor? İç Denetim Uzmanı Serhat Can ile şirketlerde çalışan personelin verimli ve uyumlu çalışması için doğru yönetim ve organizasyonun etkilerinden konuşacağız. Madem bu kadar yönetici adayımız var, bir de bunu işin uzmanından dinleyelim.

Serhat Can Kimdir?

Eskişehir doğumluyum. İstanbul Siyasal Bilgiler Fakültesi mezunuyum. 95 yılında mezun oldum. 12-13 yıl kadar çeşitli bankalarda kurumsal pazarlama, mali analiz gibi departmanlarda çalıştım. Çeşitli sektörlerin, çeşitli firmaların ziyaret ederek, yapılarını ve iklimi havayı alıyorduk. Ona göre raporlar hazırlayıp, kredi taleplerini yönlendiriyorduk. Büyük bir tecrübem oldu. Bankacılıktan ayrıldıktan sora kendi girişimimde bulundum. Sonra zamanında tasfiye ettim. Yüzde 90 firmalar batıyor, kalan %5-10 firma devam ediyor.

Uluslararası bir şirkette iç denetim uzmanı olarak çalışmaya başladım. Çalıştığım firmanın yurt dışında ortaklıkları var, finansal olarak denetliyorum. Bankacılıktan gelen tecrübemle farklı bir gözle bakıyorum. İstanbul Ticaret Üniversitesi’nde de doktora programı öğrenciyim. Kısa zamanda bitirmeyi düşünüyorum. 

Münevver Birol: Hızlandırılmış eğitmeni yakından tanıyalım sorularım var. 5N1K sorularım. 

Neden İç Denetim Uzmanlığı?

İç denetim çok kapsayış bir alan. İç denetim muhasebe bir finansın kolu gibi bir alanmış gibi bir algı var. Bu algının yaratılmasında üniversitelerde suçlu. Muhasebe derslerinin altında iç denetim dersi açmışlar. İç denetimin unsurlarından operasyonel denetim var. Ford Otosan’ın iç denetim dediğinizde oradaki denetçi arkadaşımız otomotiv mühendisidir, makine mühendisidir.

Büyük talep var iç denetime, geleceğin mesleği olarak görülüyor. İç denetim departmanı olma zorunluluğu var. Şirket halka açılıyorsa iç denetçi olmak zorunda. Halka açılımlar arttıkça iş ilanlarında da iç denetim ilanları artıyor. İç denetimin kapsayıcı bir alanı var. Her konuyla alakalı bilgi ve becerilerini arttırıyorsunuz. Bir denetçide bulunması gereken en önemli özellik öğrenme arzusu. Çok zevkli bir alan arkadaşlara tavsiye ediyorum. İç denetçi olduğum için mutluyum. 

Ne Olursa Bu İşi Bırakırım Dersiniz?

Bu işi emekli olunca bırakırım. İşletme beni atarsa bırakırım. Başka bir şey düşünemiyorum. Taiichi Ohno, “Çalışanlar işlerine giderken çalışmaya değir, işletmeye nasıl bir değer katılırım düşüncesiyle gitmelidir.”

Herkesin Bu Benim De Aklıma Gelmişti Dediği Durumlar Oluyor. Sizin De Böyle Bir Anınız Oldu Mu? Olduysa Bu Ne Zamandı?

Bankacılığı bıraktığımda, aklımda çok güzel bir fikir vardı. Romanya’ya gitmiştim, orda ilk paylaşım ekonomisi, paylaşım turizmi gibi bir düşünce vardı. O zaman internet bu kadar yüksek değildi, rezidansta fuar merkezinde daire kiraladık, o sıralarda bir firma Amerika’da bir firma dünyanın en büyük turizm şirketi oldu. Ben faaliyete geçiremedim. 

İç Denetimle İlgili Bir Sistem Yapsanız Bu Nasıl Bir Sistem Olurdu?

Suiistimaller yapılıyor. Mali tablo suiistimali yapıldı Amerika’da. Almanya’da skandal yaşandı, hala savcılık uğraşıyor. Tosuncuklar her yerde. Suiistimallerin Dünya Gayri Safi Mili Hasılası’nın %5 olduğu ortaya çıkmış. 

Çok Mutlu Olduğunuzda Nereye Gitmeyi Seversiniz?

Türkiye’de en çok sevdiğim yer Urla. Altın koy var orda. Hayalim o, Urla’ya gitmek istiyorum. İstanbul’da Kadıköy’ü seviyorum. Eskiden öğrenci iken Eski Galata Köprüsü’nü çok severdim. Galata köprüsünün altında gençlere ait mekanlar vardı. Şebnem Ferah’lar Teoman’lar oralara takılırlardı.

İlham Aldığınız Biri Var Mı? Varsa Bu Kişi Kimdir? 

Henri Fayol, İstanbul’da doğmuş. Yönetimin ilkelerini o zaman belirlemiş. Yönetimin süreçlerini belirtmiş. Planlama, organizasyon, iç denetim gibi. Yönetim bir bilimse Fayol onun babası. Ancak ilham aldığım kişi o değil. 

Lillian Moller Gilbreth, ilham aldığım kişi. Kadın işletmeci, işletme üzerine doktora yazıyor. Kadınların işletme hayatındaki çocukla itaplar yazıyor. Bunu 11 çocukla yapıyor. 

Şirketleri Kim Yönetiyor? Kim Bu Yöneticiler?

Alfred D. Chandler işletme tarihçisi, akademisyen. O işletme ve iktisat Adam Smith’in görünmez el durumu vardır. Chandler diyor ki, “Adam Smith’in işletmelerde dediği görünmez el yöneticilerdir. Bu üst düzey yöneticiler iktisadi hayatın görünmez elleridir.” Görünmez el/yöneticiler kitabını yazıyor. Amerika’da %51’de aşağı halka açılan hisse şirket yoktur.

Elon Musk ortada görüyoruz ama Tesla’da kaç hissesi var. Sermaye tabana yayılmıştır. Sermayenin taban yayıldığı ülkelerde kurumsallaşma olur. Aile firmalarıdır. Hisseleri %10-15’lerdir. Demografik bir yapı oluşması için hisselerin satılması gerekir. Türkiye’de öyle bir durum yok. Amerika kurulduğundan beri böyledir. Steve Jobs, kendi kurduğu şirketinden atılmıştır. Elon Musk Tesla’nın yönetiminde değil sadece CEO.

İç denetime geldiğimizde sitemizin blog kısmında yazdım. Suiistimallerden bahsettik, her zaman olacak. İç denetimi biz bağımsızı ama bağımsız değiliz, üst yönetime hissedarlara bağlıyız. Üst yönetimlerin arasında olumsuz davranışlarda bulunan durumlarda sizin bir bağımsızlığınız kalmıyor. İç denetimin farklı kayyumsal bir boyutu olmalı, yarı kamu yarı işletme. Tam bağımsızlık istiyoruz, yeri geldiğinde hissedarların bile raporunu yazmalıyız. Ancak bu şekilde suiistimaller engellenir. 

Organizasyon dediğimizde herkesin aklına o şemalar geliyor. O şemalar neye göre değişiyor, coğrafi yapıya göre, üretime göre değişiyor. O şamar yukarıdan aşağıya doğru oluştuğunda herkes yönetime soruyor. Şema biraz yataylaştığında daha katılımcı bir yönetim ortaya çıkıyor. Her şeyi genel müdüre sormayalım. İşletmeye tuvalet kağıdı alınacaksa bunu muhasebe müdürü onaylamasın. 
Örgütsel davranış yönetimin en önemli dallarından bir tanesidir. Örgütsel davranış bize diyor ki sen çalışan olarak öyle bir algı yatılmışsın ki her yerin denetleniyor, her şey kontrol altında, sabahtan akşama kadar mail atıyorsun, birilerinden izin alıyorsun işin yapmak için. Algıyı yaratanlar yöneticiler, algıya devam edenler de çalışanlar. Bir süre sorma yöneticilerin şikayeti de her şeyi bana sormayın oluyor. 

Örgütsel davranışta endüstri mühendisliğinde yanlış yapıyoruz. İşletme okullarında da işletme kökenliler veriyor. Psikolog kökenli akademisyenden hiç kimse ders almıyor. Örgütsel sessizlik, hep ret yemişsiniz hep olumsuz yanıtlar aldığınız için sessizlik içine girmişsiniz. 

Münevver Birol: Organizasyonel şema dediğimiz tüm çalışanların ast-üst, unvan, departman olarak gösterilen tablo tarzında mı bu organizasyon? Yoksa şirket içerisinde yapılan diğer faaliyetler olarak toplantı, seminer vb. ayarlamalar yapılmasını mı kapsıyor? 

Organizasyon Neyi Kapsıyor?

Bizim işletme kültürümüz yok. İngilizce kitaplardan çeviriler yapılıyor. İlk olarak organizasyon çeviriyorlar. Pek hoşlarına gitmiyor, organizasyon işletme demek aslında. O dönemde 70’li yıllarda örgüt diyelim buna diyorlar. Biz örgüt diyoruz şu anda. Şimdi işletme oldu. Örgüt devam ediyor. Yönetim zaten ayrı, işletmenin bir fonksiyon, organizasyon da işletme. Biz kavramları karıştırıyoruz. Yönetim ve organizasyonda işletmenin yönetimi, üretimciler var, verimlilik üzerine çalışıyorlar

Rahmi Koç Migros’u satarken dedi ki gazetecilere, “Verimli olabilir ama etkili değil, o kadar cirolarla bu kadar kar marjında çalışmam iktisadi değil” deyip Migros’u sattı. Organizasyon dediğimizde Fayol ne demiş. Fayol’un yönetim süreçlerinden biri organizasyon. CEO’ları ve altında olacak kişiler, kimler ne iş yapacak gibi sorulara karşı şemayı çizdik. Sonrasında bütün her şey işletmenin faaliyetleri oluyor.

Güncelik var bir de mesela uzaktan çalışma. O şemalar da değişiyor uzaktan çalışma sebebiyle. Haberlerde bir holdingin uzaktan çalışmaya geçtiğini söylüyor. Sanal örgüt organizasyon yapısını geliştiriyor. Özellikle teknoloji ve yazılım sektörü en çok faydalanan alanı.. Burada gece iken Hindistan’daki yazılımlara iş veriyorsunuz, sabaha kalktığınızda o yazılım bitiyor. Bu şemalar da değişecek, değişmeye başladı.

Yönetim ve Organizasyon Derslerinin Diğer İşletme Yönetimi Derslerinden Farkı Nedir?

İşletme yönetimi dersleri seçmeli değil. Biz dersimizde kafa karıştırıyoruz biraz. Kafa karıştığı zaman bireyleri daha iyi öğreniyorlar. Soru sormaları gerekiyor. yanlışlar yapıyorum, yanlışımı bulun diyorum. Slayt okumuyorum, sadece hatırlatsın diye koyuyorum, slayt okumayı sevmiyorum, öğrenciler de bıkmışlar. Formasyon alıyorlar öğretmenler, Üniversite hocalarımız formasyon almıyorlar. Çok iyi araştırmacılar ama nasıl ders verilir?

Hele şu uzaktan eğitimde slayt okuyor hocam. Üniversiteler akademisyenleri boğuyor. İşletme hayatında en önemli eksikliklerden bir tanesi Amazon'da Power Point. İşletme hayatında yönetimcilik kavramı var. Yapılan araştırmaların işletme dünyasına bir şeyler katması gerekiyor. İşletme ve akademisyen dünyası bir arada olmalı. Amerika bunu başarıyor. Bizde bu çok kopuk. Yöneticilerimiz akademi dünyasına biraz soğuklar. Hocalar söylüyor am gerçekte böyle olmuyor diyorlar. MBA’da öğretilmeyenler diye bir kitap var. Biz onları aştık ama işletme hayatına bir şeyler öğretmemiz gerekiyor diyor. Hocaların en büyük şeyi, ben bir makale yazayım ne kadar atıf alırsam. “Ben bir araştırma yapayım ve bu araştırmanın sonuçları işletmede kullanılsın, işletmede danışmanlık yapayım bu işletme alsın başını yürüsün” gibi bir düşünce yok.

Derslerde Güncel Konulara Eğiliyor Musunuz?

Kesinlikle, güncek konulara eğiliyor. Büyük problemlerden biri de Ford’un dünyası 120 sen önceki bir dünya. Biz çok dinamik bir dünyadayız. 17’ci yüzyılda yaşayan insanın ömrü boyunca edindiği bilgileri biz 1 günde ediniyoruz. Artık dünya çok hızlı değişiyor. Dünyaya sizin yönetim olarak, ders olarak ayak uydurmanız gerekiyor. Steve Jobs, Jeff Bezos neler yapıyor. Amerika’da akademik kitaplar renkli basılıyor artık.

Açık öğretim kitapları renkli basıyor. Teoriyi veriyor yan tarafta o konuyla ilgilili neler yapıldığının örneklerini veriyor. Kitaplara baktığınzda bu kitaplar, Steve Jobs’u anlatıyor Amerika’daki işletmeleri anlatıyor, dar boğazdan nasıl kurtulmuşları anlatıyorlar. Kaynak bağımlılığı teorisi var 70’li yıllarda. Pandemi ile dünyada tedarik zinciri programı yaşandı yaşanmaya da devam ediliyor.

Otomotiv firmaları üretim yapamıyor, neden? Küçük bir cip üzerinden yapamıyorlar. Cipi yapanlar Tayvan firması yetişemiyor dünyaya, 
Dünyanın üretimin %30’unu Çin’e bırakmıştı. Çin şu anda kendi kafasına göre fiyat artırıyor. Ham madde fiyatlarına zam yapıyor. 

Münevver Birol: Kurumsal ya da kamu da çalışan personeller sıklıkla çalıştıkları şirketlerde yönetimin iyi olmadığı, o kişinin o koltuğu hak etmediği, o yönetici olmasa firmanın daha iyi yerlere geleceği gibi şikayetlerde bulunduğuna şahit oluyoruz.

Dışarıdan Bakıldığında Yönetici Kadrosu Profesyonel Gözükse De Bu Şikayetlerin Duyulma Sebebi Genellikle Neden Kaynaklı Oluyor?

Liyakat. Özel hizmetlerde kayırmacılık yok mu var. Kamuyu kayırmacılıkta kayırıyorum artık. Geçen yıl hocama kızmıştım, örgütsel kayırmacılıktı, sunumu yaptırmamıştı. Çok iyi hazırlandım, hoca sen sunamayacaksın dedi son ders. Arkadaşımla birlikte bunu makaleye çevirdik, bilimsel bir dergide yayınlandı. Olay kayırmacılıktan, liyakatsizlikten kaynaklanıyor. Niye bu kadar yaygın? Dünyada bu konuda atıf gören çalışmaların çoğu Türkiye’de yapılıyor.

Özellikle turizm firmalarında o kadar çok kayırmacılık yapılmış ki. Nepotizm aile kayırmacılığı, Kronizm de arkadaş kayırmacılığı, bütün arkadaşlarını hem içerde hem dışarda topluyor. İş yapacaksa arkadaşıyla yapıyor. Biz işletme hayatında rasyonel değiliz. İnsan olarak rasyonel değiliz, Türk olarak rasyonel değiliz. İrrasyonel davranıyoruz, profesyonel değiliz bu sebeple de. Prosedür yazılmakla profesyonel olunmuyor. Uygulamadıktan sonra bir anlamı kalmıyor.

Akraba Şirketlerinde Bu Yönetimin Ve Organizasyonun Kayırma Olarak Gözükmesi Bir Ön Yargı Mı? Yoksa Bu Aile Şirketlerinde Yönetim Daha Mı Başarılı İlerliyor?

Nepotizmaya övgü diye bir kitap yazmış aile şirketlerinde insan kaynaklarına para ayrılmıyor demiş. Aile şirketlerinde suiistimal fazla olmaz, kimse çalmaz demiş. Övmüş nepotizmi. Nepotizm iyi bir şey değil. koç gibi firmalar olabildiğince kurumsallar. Ailenin çalışmasına yasak koyan firmalar var. Birinci dereceden akrabaların çalışması mümkün değil. Birinci kuşak bir şekilde götürüyor, ikinci kuşak geldi mi sıkıntılar başlıyor, eşler giriyor araya. Çok beraberlik tez ayrılık getir derdi anneannem. Çok iyi aile firmaları 5 sene sonra birbirine giriyor. Alarko firması tek iyi aile firmasıydı. İshak Alaton, biz ailelerimizi tanıştırmadık demişti.

En İyi Yönetim Tarzı Var Mı? Yoksa İşletmenin İçinde Bulunduğu Koşullara Göre Değişiyor Mu?

Değişiyor. En iyi yönetim tarzı diye bir şey düşünmemişler. Onlar için yönetim, işçiye bak, ödül ver arada. Neoklasikler geliyor, Maslow. Charlie Chaplin Modern Zamanlar filmini yapıyor. İnsan odaklı yaklaşım getiriyorlar. Kapalı sistemler, pazarlama yok daha ortada. Yaptığınızı satıyorsunuz.

Tek otel olduğunuzu düşünün, fazla derdiniz de olmaz. İnsanlar nasıl davranıyor, nasıl olsa teksiniz. 1950’lerle birlikte rekabet artıyor. Durumsallık teorisi diye bir teori ortaya çıkıyor. Araştırmalar yapılıyor, işletmeler karşılaştırılıyor. Her şey gelir tablosuna odaklanmıştır. Organik ve mekanik yapılarda çok fazla faktör var. Yemek Sepetini yönettiğiniz gibi bir inşaat şantiyesini yönetmezsiniz. Duruma ve işletmenin içinde olduğu sektöre yönetim tarzınız değişiyor. 

Kaç Yönetim Şekli Var?

Bunu liderlikle bağlantılı olarak geçireyim. Liderlik deneyi yapıyor. Youtube’da siyah beyaz olarak seyredebilirsiniz. Çocukları alıp maske deneyi diyor. Bazı araştırmalarda baskı kuruyor, bazılarını demokratik bırakıyor, eğitimde başarı görüyor. Sonra liderlik tiplerini belirliyor. İlk liderlik tiplerini belirliyor.

Neoklasik dönemde x ve y teorileri var. Orada farklı bir liderlik var. Teknoloji firmaları Nevzat Aydın o da bir lider. Ağaoğlu inşaatta çalışsam Ali Ağaoğlu’na gidip Nevzat Aydın ile yaptığım muhabbeti yapamam. Dijital liderlik diye bir şey de çıktı. Sektörüne göre değişiyor. Sürdürülebilirlik önemli kıstaslardan biri. Kaç yıldır CEO’sun?

Türkiye’de bir Denizbank gerçeği var. 25 yıldır genel müdür. O zaman benim için Hakan Ateş en iyi yöneticilerden biridir. 25 yıldır aynı koltukta. Liderler farklı insanlar, yöneticiler gibi değiller. Liderler yetiştiriyor, Hakan Ateş yerine gelecek kişiyi yetiştirmiştir Steve Jobs reformist bir lider. Tim Cook gibi bir lideri yetiştirdi, firma daha da ileriye gitti. Elon Musk çok iyi teknik becerisi olabilir ama çok kötü bir lider. Şirketini düşünmeden açıklamalar yapıyor. Amerika için Tesla stratejik bir önemi olan firma olduğu için, Boeing ile eş anlamda tutuyor. Nasıl Boeing batmazsa Tesla’da batmaz.

Stratejik önemli firmayı batıramazlar Airbus gibi. Almanya Lufthansa’yı batıramaz. 

Sizce Yönetici Mi? Yoksa Lider Mi? Hangisi Çalışan Verimini Sağlamakta Daha Başarılı?

Liderler sizi uçurabilir, vizyon kazandırır. Steve Jobs, Apple. 4 aylık maaşları kalmış bir firma. Bilgisayar mühendisi değil ama çok iyi şekilde mühendisleri yönetebiliyor. Eksik olan özelikleri yanınızdakilerle giderebilirsiniz. Beşeri özellikleriniz ve kavramsal özellikleriniz iyi olacak. Bu kişi Tim Cook’u bulabiliyor. Bu kişi 4 ayı kalmış firmayı alıp devrim yapıyor. 2 firmayı batırıyor. 

Iphone projesi geldiğinde ben telefon işinde olmak istemiyorum. Mühendisleri ikna ediyor, Jobs’u. Devrim yaptık, tuş yok diyorlar. Lansmanını yapıyor, Nokia ve Ericsson CEO’ları olayın ciddiyetinde değillerdi.

Nokia batar mıydı? Türkiye’de kılıf yapan bir firmaya gitmiştim 2002’de. Pek çok arma yaptılar. O Nokia’yı batırdı. Niçin Nedenle başlayın? Kitabı var. Tavsiye ederim. Apple cevabı olduğu için Iphone ortaya çıkıyor. Gerçek liderler de neden yaptığını bilen insanlar. 

Yönetim Bir Bilim Mi Yoksa Sanat Mı?

1880’lere kadar herkes için bir sanattı. Bir araştırma yoktu. Din ve askeri kökenliydi. Askeri yönetimi ya da dini yönetim söz konusuydu. Sanayi devrimiyle beraber, işletmelerin de yönetilmesi ve iyi yönetilmesi gerektiği anlayışıyla bilim haline geliyor. Fayol etütler yapılıyor. “Daha az enerji harcayarak daha fazla nasıl üretsin?” soruları var. Taylor, mezbahanede seri sitem görüyor bunu sitemi Ford’a uyarlayayım diyor. Artık bilim haline geliyor. İşletme Yönetiminin Bilimsel İlkeleri ilk kitabı da.

Sosyal bilimlerin metodolojik sorunları var. Doğa bilimleri ve sosyal bilimler diye ikiye ayırıyoruz. Sosyal bilimlerde de çok fazla sayısal ve istatistiksel boyuta girmişiz. Amerika üniversiteleri nicel yöntemleri bıraktı artık. Dünya artık nitel araştırmada. Yönetim bilimdir, biraz pozitivistlerden uzaklaşmamız gerekiyor. öyle pozitivist paradigma oluşmuş ki sayısal istatistik programları olmadan araştırma yapamayacağız gibi geliyor.
Münevver Birol: Yönetim ve Organizasyon Eğitimi, İç Denetim Eğitimi, Mali Tablo Analizi ve İstihbarat Eğitimi ve İşletmelerde Karar Verme Teknikleri Eğitimi Enstitüde toplam 4 tane eğitiminiz var. 

Yönetim ve Organizasyon Dersini Kimler Almalı? Lisansta Bu Dersi Alanlar Ders Katılımından Sonra Nasıl Geri Dönüşler Yapıyorlar?

Yönetim ve organizasyon dersini herkes almalı. Yönetim sadece sözel bölümlerin tekelinde olan bir konu değil. Mühendis arkadaşlarıma özellikle tavsiye ediyorum. Gelecekte yönetici olmak istiyorsanız, insan kaynaklarını, yönetimi, muhasebe, finans bilmeniz gerekiyor. Büyük holdingler sizin kariyerine göre seçiyorlar. Bakıyorlar mühendis var sadece kendi alanında başarılı. Bir başka mühendis var farklı alanlarda da başarılı, yüksek lisans yapmış. Tek alanda hapsolmuş kişilerin başarılı olmadıklarından bahsediliyor. Gilbreth , genişletmiş 11 çocuğuyla.

Kişisel gelişim önemli, motive ediyor insanları, ilham veriyor. Benim doktora arkadaşım var 60 yaşında. Biz 60 yaşında İzmir’de tatil yapmayı düşünüyoruz. 60 yaşında doktora yapıyor. Bu insanlar başarılı oluyor her daim. Gençlerin de bunları örnek alması gerekiyor. İşe girdim, hayat bitti benim için dememek lazım. 

Salt okumayla öğrenmeyelim, aklımızda kalmıyor. Neyi unutmuyorlar dersimizde Dicaprio’nun filmi var. Sıkıysa Yakala, onu anlatıyorum çalışan suiistimallerini, unutmuyor artık. Balık baştan kokar. Çok iyi bir yöneticiysen dipten alıp yukarı götürüsün, kötü yönetici isen başarılı iken alıp dibe götürürsün.