Kemoterapi Hemşiresi Nedir? Ne İş Yapar?

Dünya genelinde ölümlerin birinci sırasında kalp ve damar hastalıkları geliyor. İkinci sırada ise kanser hastalıkları yer alıyor. İstatistiki verilere göre dünyada her altı ölümden biri kanser nedeniyle oluyor. Kanser, toplum sağlığı önceliği olan bir hastalık. WHO (Dünya Sağlık Örgütü) 2020 verilerine göre 19,3 milyon yeni kanser vakası ve 10 milyon ölüm bildirildi. Ülkemizde yine aynı yıl 233.834 yeni kanser vakası görüldü. Kanser nedeniyle 126.335 kişi de hayatını kaybetti.

Ciddi sonuçlara yol açan bu hastalığın erken teşhisi önemli. Aynı şekilde uygulanan tedavi kalitesi de iyileşme üzerine etkili. Hastanın birincil tedavisini üstlenen hekim (genel cerrah, hematoloji uzmanı, çocuk hastalıkları uzmanı, kadın hastalıkları ve doğum uzmanı vb.) sonrasında hastasını kanser tedavisini üstlenecek ekibe devreder. Kemoterapi hemşireleri ciddi işbirliği gerektiren bu ekibin önemli bir üyesidirler. Profesyonel yaklaşımlarıyla hastaların yaşam standartlarını sürdürmesini desteklerler. 

Kemoterapi Hemşiresi Nedir?

Kemoterapi, kanser hastalığının tedavisinde oldukça etkili bir yöntemdir. İlaç verilerek kanser hücrelerinin büyüme ve çoğalması önlenir. Kemoterapi ilaçları konusunda eğitim almış, ilaçları güvenli olarak uygulayan, hastanın öz bakım gücünü ve yaşam standartlarını destekleyen hemşirelere, kemoterapi hemşiresi denir.

Kemoterapi hemşireleri Sağlık Bakanlığınca belirlenen hedef, kural, politika ve düzenlemeler çerçevesinde kanser hastalarının erken teşhis ve tedavi hizmetlerinin etkin şekilde yürütülmesinden sorumludur. Kemoterapi hemşireleri bir anlamda navigasyon görevi de üstlenirler. Hastalığını anlayamayan, tahlilleri nerede ve nasıl yaptıracağını bilemeyen hasta ve yakınlarına yol gösterirler.

Kanser tedavisi gören hastalar sakatlık ve ölüm kaygısı yaşadıkları için sinirli ve alıngan olurlar. Dolayısıyla bir yandan gerekli tedaviyi uygularken diğer taraftan hastanın psikolojisini desteklemek oldukça zordur. "Zor insan" modeline bürünebilirler. Bu meşakkatli görevde hastaların kemoterapi hemşirelerinden beklentileri yüksektir. Öncelikle empati becerilerinin üst düzey olmaları gerektiğini vurgulayarak bu beklentilerini aşağıda listeliyorum:

• Güler yüzlü olmaları,

• İş bitirme odaklı değil bireysel hareket etmeleri,

• Etkili iletişim kurmaları (Hasta ve tüm ekip ile) özellikle uygulanacak işlemlerin detaylı anlatmaları,

• Nazik, özenli ve hoşgörülü olmaları,

• Hızlı ve soğukkanlı olmaları,

• Deneyimli olmaları,

• Farklı konularda soru sormalarına izin vermeleri ve sorularını cevaplamaları,

• Hastanın anksiyete ve korkularını azaltacak ve moral verecek telkinlerde bulunmaları.

Kemoterapi Hemşiresi Ne İş Yapar?

Kemoterapi hemşireleri, genellikle ayaktan kemoterapi ünitelerinde görev yaparlar. İl ve ilçelerde bulunan Erken Teşhis ve Tarama Birimleri,onkoloji klinikleri, tıp merkezleri, poliklinikler, hospis ve evde bakım hizmetlerinde çalışabilirler. Sitostatik diye adlandırdığımız kemoterapi ilaçlarını uygulayan hemşirelerin bilgi ve donanımları oldukça önemlidir. Hatta yaşamsal öneme sahiptir.

Kanser tedavisi gören hastaları çok yönlü değerlendirmeleri gerekir. Birincil sorunlarını belirler ve çözüm önerileri sunarlar. Sosyal, spritual ve psikolojik sorunlarının çözümünde yönlendirici görevini üstlenirler. Kanser hastasına ve yakınlarına kemoterapi tedavisi ile ilgili bilgi verirler. Özellikle ilaçların yan etkilerini azaltmak için gerekli tedbirleri alırlar. Kemoterapi sürecinde hastaları en çok demoralize eden halsizlik, bulantı, kusma,ağız yaraları,saç dökülmesi gibi yan etkilerdir. Kemoterapi hemşireleri bu önemli sorunlar dışında görev tanımları çerçevesinde aşağıdaki görevleri de üstlenirler:

• Tedavi öncesi hastayı değerlendirir. İlaç uygulamaya engel bir durum saptarsa ilgili hekim bilgilendirir.

• İlaç, doz ve zaman bilgilerini yazarak ilaçları etiketler.

• Beklenmeyen bir yan etkiyle karşılaştığında farmokovijilans sorumlusunu bigilendirir, gerekli dökümanları doldurur. 

• Ağrı ve olası diğer şikayetlerle başa çıkabilme yöntemleri konusunda hasta ve ailesini destekler.

• Hasta mahremiyeti ve bilgi güvenliğini sağlar.

• Meslek alanıyla ilgili seminer toplantı ve etkinliklere katılır. Bilimsel yayınları takip eder.

• Sağlık çalışanlarına özellikle kanserden korunma ve erken tanı konularında eğitim verir.

• Kanser ve tedaviye bağlı sorunları önleyip yönetir.

• İhtiyaç durumunda,, profesyonel destek için, hekim bilgisi dahilinde hastayı ilgili birime yönlendirir.(Psikolog, pedagog, diyetisyen,f izyoterapist vb)

• Hemşirelik uygulamalarını değerlendirir, araştırma yapar/yapılan araştırmaları destekler.

Kemoterapi İlaçları Hazırlanırken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

Kemoterapi ilaçları içerikleri nedeniyle dikkatli hazırlanmadığında mesleki risklere yol açabilirler. Bu nedenle kemoterapi hemşirelerinin çalışan güvenliği önlemlerini almaları önemlidir. Bu bölümde çalışmak isteyen hemşirelere öncelikle kurumun aldığı güvenlik önlemlerini dikkatli şekilde incelemelerini tavsiye ederim. Alınması gereken tedbirlere geçmeden önce dilerseniz kemoterapi ilaçlarının zararlı etkilerini gözden geçirelim.

Kemoterapi ilaçları akut ve kronik olarak zarar verirler. Farklı şekilde ifade edecek olursak: Etkileri kısa ve uzun vadede ortaya çıkar.

Akut olarak: 

• Bulantı-kusma

• İshal,

• Göz ve boğazda tahriş, yanma hissi,

• Halsizlik, yorgunluk,

• Ciltte alerjik reaksiyon,

• Baş dönmesi ve baş ağrısı,

• Saç dökülmesi,

• Kornea ülseri,

Etkiler vücuda giriş şekline göre değişir. Kemoterapi ilaçları vücuda üç yolla girerek zarar verirler. Şimdi de bu yollara kısaca değinelim.

1. İnhalasyon yolu: İlaçların flakonunu açarken, enjektörün havasını çıkarırken ve ilaç ampulünü kırarken solunum yolu ile vücuda girerek zarar verir.

2. Deri ile: İlaç çarşaf, masa vb. yerlere dökülerek oradan ciltle temas eder ve cilt altına kaçar.

3. Sindirim yolu ile: İlaç hazırlama sonrası ellerin iyi yıkanmaması. Hastanın dışkı, idrar, kusmuk vb. atıklarıyla kirlenmiş olan çamaşırlarla temas, ilaç odasında yemek içmek gibi nedenlerle temas olur. 

Diyelim ki bu yollardan biriyle temas edildi. "Peki uzun vadede (kronik) ne gibi etkileri olacak?” diye sorabilirsiniz. Kısaca izah etmeye çalışayım:

• Teratojenik etki: Gebelik esnasında ilaçlara maruz kalan kişilerde görülür. Daha doğrusu onların bebeklerinde, yani fetüste. Annenin düşük yapma ihtimali artar. Bebekte anormal yapısal değişiklikler oluşur.

• Fetotoksik etki: Kemoterapatik ilaçların fetüste ölüme yol açmasıdır.

• Mutajenik etki: Kromozomlarda genetik değişiklik oluşmasıdır.

• Karsiojenik etki: Kemoterapi ilaçlarının süre ve yoğunluğuna bağlı olarak artan derecelerde karaciğer hasarı oluşur. Özellikle lösemi olmak üzere kanser riski yükselir.

Bu noktada önemli bir bilgiyi de dipnot olarak düşmek isterim: Araştırmalar, kemoterapi hemşirelerinde aneminin sık görüldüğünü ortaya koymuştur.

Şimdi de kurumların alması gereken önlemlere gelelim. 

En önemlisi biogüvenlik kabini ile çalışılmasıdır. Kabinlerin modellerine göre farklı işlevleri vardır. Personeli koruma, çevreyi koruma, deneyi koruma gibi. Genel olarak özetleyecek olursak: Biyogüvenlik kabini kemoterapi hemşiresinin deriden, solunum yolu ve sindirim yolu ile zararlı kimyasalla temasını önler.

Kabinler camlıdır. Kemoterapi hemşiresinin kolunun geçeceği genişlikte iki yuvarlak deliği bulunur. İlaç ampulü ve flakon kabinini içinde kırılır-açılır. İlaç hazırlama işlemi tamamen kabin içinde gerçekleşir. Havaya saçılan ilaç partikülleri hepafiltre tarafından tutulur ve kabinin dışına sızması engellenir. Ayrıca kemoterapi hemşireleri: Tek kullanımlık özellikli eldiven, önlük, özel maske ve siperlik kullanırlar. Kurumlar kemoterapi hemşirelerinin sağlığını korumak için gerekli donanım ve ekipmanları sağlamakla yükümlüdürler.

Kemoterapi Hemşiresi Maaşı

Kemoterapi hemşireliği, kardiyoloji hemşireliği gibi özel bilgi deneyim ve tecrübe gerektirir. Bu nedenle, kemoterapi hemşireleri özel hastanelerde çalışırken diğer hemşirelere oranla bir miktar fazla ücret alırlar. Ücret farkı kemoterapide kullanılan ilaçların yol açabileceği riskler nedeniyle oluşmaktadır. Bu riskleri, "Kemoterapi İlaçları Hazırlanırken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar" başlığında detaylı olarak açıklamıştım.

Özel sektörde ortalama ödenen ücret 3500 TL ve üzeridir diyebiliriz. İş başvurusu yapacak kemoterapi hemşirelerinin; çalışma koşulları, mesleki riskler ve hizmet verilen hasta grubunun hassasiyetini göz önüne almaları gerekir. Kamuya atanan ve kemoterapi hemşiresi olarak görev yapan hemşirelerin maaşlarına bakacak olursak, 2021 yılı ocak ayı verilerine göre 5/1 derece hemşire 5868 TL maaş almaktadır.

Bu hesaplamaya eş ve çocuk yardımı ve sabit ek ödeme dahil edilmemiştir. Çalışılan kuruma ve çalışma şartlarına bağlı olarak fazla mesai alabilirler. Sabit dışı ek ödemeden yararlanabilirler. Sabit dışı ek ödeme hesaplanırken kemoterapi hemşirelerinin katsayısı yüksek hesaplanır. Dolayısıyla aynı kadro ve derecede olup klinikte çalışan meslektaşlarına göre daha fazla ek ödeme alırlar. 

Kemoterapi Hemşiresi Nasıl Olunur?

Lisans ve ön lisans düzeyinde “kemoterapi hemşireliği” diye bir bölüm yoktur. Aynı şekilde tezli ve tezsiz yüksek lisans programlarında da bu bölüme yer verilmemiştir. Sahadaki ihtiyacı karşılamak ve bu açığı doldurmak için Sağlık Bakanlığı tarafından sertifika programları açılır. Onkoloji Hemşireliği Derneği tarafından Sağlık Bakanlığı onaylı sertifika programları açıldığı bilgisini de vermek isterim.

Lisans mezunu hemşireler bu programa başvuru yapabilir. Sertifika programının adı: “Kanser Erken Teşhis Tarama ve Eğitim Hemşireliği Programı’dır. Merak edenler için program kapsamında işlenilen dersleri aşağıda listeliyorum.

• Ulusal Kanser Kontrol Programı

• İletişim ve Danışmanlık

• Kanserde Erken Tanı ve Tarama İlkeleri

• Mamografi Çekim Teknikleri

• İletişim ve Danışmanlık

• Kemoterapi İlaçları

• Kemoterapi İlaçlarının Güvenli Kullanımı

• Kemoterapi İlaçlarından Korunma Yöntemleri

• Radyoterapi Teknikleri