sağlık sektöründeki iletişim, özellikle sağlık hizmeti tüketicilerinin, sağlık riskleri ve tedavi çeşitliliği ile ilgili enformasyon elde etme sürecidir. sağlık hizmeti gerçekleştirenler tarafından iletişim, ilk olarak teşhise dayalı enformasyon ve tedavi enformasyonu elde etmede kullanılır. İletişim, sağlık kurumlarına kamu eğitimi kampanyaları esnasında güçlü enformasyon gerçekleştirmede ilk basamaktır. Bununla beraber bio-etik konuları değerlendirirken ve karmaşık diyebileceğimiz sağlık hizmeti kararları vermede sonuçları değerlendirmek içinde kullanılmaktadır. Bu sosyal süreçle ilgili hedeflerine ulaşmak adına enformasyona gerek duyulan hedef kitleler olan araştırmacılar, tüketiciler, politika gerçekleştirenlerle ilgili sağlık enformasyonu sağlayabilmektedir.
"Bu yazımızda disiplinlerarası etkileşim ve sağlık iletişimi nasıldır? Hangi sağlık kavramları karıştırılmaktadır? Sağlık iletişim tanımlanması ve gelişimi nasıldır?" sorularına cevap bulmaya çalıştık.
Disiplinlerarası Etkileşim ve Sağlık İletişimi Nasıldır?
21. yüzyılda içinde yer aldığımız her alan etkileşimlere, sektörlerarası iş birliklerine ve ağırlıklı olarak da bilimsel anlamda etkileşimlere sahne olacağı yadsınamaz bir gerçektir. Daha önce ele alınan sağlıkla ve sağlığın geliştirilmesi ile ilgili bazı tanımlamalara, sağlığın profesyonelleri belirleyici olduğu alandan ortaya çıkaran ve sağlığı bilimsel disiplinlerin daha geniş kapsamda etkileşim halinde oldukları daha çok dinamik ve kapsamlı bir seviyede yöneltilmesi gerektiğini belirtmektedir.
Enformasyonu sağlama yeterliliği, elektronik enformasyon sistemlerindeki gelişmeler, ilerleyen iletişim teknikleri; kurumsal ve sosyal organizasyonun doğasını değiştirmiştir. Genellikle de postmodern gelişmelerle beraber son 20-30 yıl içinde sosyal bilimler ve sağlık bilimleri arasında yer alan daha da geçirgen duruma getirmiştir. Bunun neticesi olarak da sosyal bilimciler ile sağlık bilimcileri birbirleriyle daha çok diyalog içine girmişlerdir.
Sağlık sektöründeki iletişim, özellikle sağlık hizmeti tüketicilerinin, sağlık riskleri ve tedavi çeşitliliği ile ilgili enformasyon elde etme sürecidir. Sağlık hizmeti gerçekleştirenler tarafından iletişim, ilk olarak teşhise dayalı enformasyon ve tedavi enformasyonu elde etmede kullanılır. İletişim, sağlık kurumlarına kamu eğitimi kampanyaları esnasında güçlü enformasyon gerçekleştirmede ilk basamaktır. Bununla beraber bio-etik konuları değerlendirirken ve karmaşık diyebileceğimiz sağlık hizmeti kararları vermede sonuçları değerlendirmek içinde kullanılmaktadır. Bu sosyal süreçle ilgili hedeflerine ulaşmak adına enformasyona gerek duyulan hedef kitleler olan araştırmacılar, tüketiciler, politika gerçekleştirenlerle ilgili sağlık enformasyonu sağlayabilmektedir.
Hangi Sağlık Kavramları Karıştırılmaktadır?
Sağlık iletişimi bir disiplin olarak tanınması ve gelişim sürecine girmeden önce, ilgili disiplinin sağlıkla ilgili başka alanlardan ayıran yönleri ortaya koyulmalıdır. Örneğin sağlık tesislerindeki sağlık yönetimi ve halkla ilişkiler çalışmaları ve bu sektörde yer alan pazarlama çalışmaları ile sağlık iletişimi çoğu kez birbirine karıştırılmaktadır. Sağlık hizmetleri pazarlaması “sağlık hizmetleri tüketen kişilerin ihtiyaçlarını tespit edilmesi, sunulan veya sunulması beklenen sağlık hizmetlerinin ilgili ihtiyaçlara uygun hale getirilmesi, ayrıca hastaları bu hizmetleri kullanmalarına teşvik etmesi” şeklinde açıklamak mümkündür.
Sağlık hizmetlerindeki pazarlama, ilk olarak sağlık tesisinin pazarlaması olarak karşımıza çıkmaktadır. Burada hastalar “müşteri” olarak değerlendirilmektedirler. Bu açıdan üzerinde durulması beklenen husus, sağlığın kendine özgü özellikleri olan bir faaliyet alanı olduğudur. Sağlık hizmetlerinin özellikleri arasında ikame edilemeyeceği ve ertelenemez bir hizmet olacağı şeklindedir. Bununla beraber iktisadi ölçülerin dışında tutulması ve fiyat biçilemeyecek olması diğer özellikleri arasında yer almaktadır.
Sağlık İletişim Tanımlanması ve Gelişimi Nasıldır?
İnsan bilimlerin ve sosyal bilimlerinin sağlık sektöründe kullanılması 25-30 yıl öncesine dayanmaktadır. Gerçekleştirilen ilk kullanım mortalite ve morbidite istatistiklerinde, daha sonra ise ortalama yaşam ömrü süre beklentilerinde karşılaşılmaktadır. Bu kapsamdaki veriler medikal sosyoloji, tıp ekonomisi ve medikal psikolojinin gelişiminde kendisini göstermiştir. Sağlanan bilgiler tıbbi bir disiplin olarak karşımıza çıkan epidemiyolojide kullanılmıştır. (100) Sağlık iletişim disiplini ilk olarak ABD’de ortaya çıkmış olup günümüzde de halen bu kapsamda yapılan araştırmalar etkinliğini korumaktadır.
Bu konuda ilk kurum, faaliyetlerini 1971 yılında Ulusal Kanser Hareketi’nin başlamasına dayandırılan Ulusal Kanser Enstitüsüne doğrudan bağlı Kanser Enformasyon Servisi olmuştur. Meydana gelen kanser hastalıklarının sebeplerinin ortaya çıkarılması, hastalığın engellenmesi ve tedavisinin yapılması için ABD’nin en uzun dönem devam eden sağlık iletişimi programlarından olan Ulusal Kanser Hareketini kullanarak iletişimi kullanarak en başata toplumu, bilim insanlarını, hekimleri ve diğer sağlık çalışanlarını bilgi sağlamayı amaçlamıştır. Uzun bir süre devam eden çalışmalar kanser enformasyon servisini öyle bir noktaya getirmiştir ki 2010 yılı hedefleri dikkate alınarak yapılan programın önemli bir bileşeni haline gelmiştir. Bu ilk kurumda kendi bünyesinde yeniden bir yapılandırma yoluna giderek, 1981’lerin hemen başında Ulusal Kanser Enstitüsü Kanser Enformasyonu Servisi kullanılarak 1971 yılında yapılmaya başlanan çalışmalar,
Günümüzde de halen bu uzmanlık bürosu kanalıyla devam ettirilmektedir. Tekrar ABD’de ilk olarak Uluslararası İletişim Derneğine bağlı olarak bir sağlık iletişimi departmanı 1975 yılında kurulmuştur. Ulusal İletişim Derneğine bağlı olarak benzer isim altında bir başka departmanda 1985 yılında kurulmuştur. Sağlık iletişimi faaliyetleri 1975 yılından önce herhangi bir plan program yapılmadan başlanmıştır. Bunun ilk istisnası Barbara Korsch ve arkadaşları tarafından gerçekleştirmiş oldukları çalışmalardır. Gerçekleştirilen ilk araştırmalarda tıp, hemşirelik, ebelik ve diğer sosyal bilim alanlarından gelenler tarafından değil de ilgili alanları iletişim olarak değerlendirilen kişilerce gerçekleştirilmiştir. İletişim sağlık hizmetlerinden önemli bir kalemdir. Hem hastalarla- sağlık profesyonelleri arasında hem de profesyonellerin kendi aralarında yapmış oldukları iletişim, sağlık hizmetlerindeki işleyişi daha sağlıklı bir noktaya getirilmesi açısından önemli bir değerdir.
Hastalar- sağlık profesyonelleri arasındaki değerlendirme biraz daha açaçak olursak; hasta kensinde meydan gelen ağrı şiddetti ve sağlık sorunun doğru bir şekilde hekime anlatmnası müdahalenin yapılacağı yerin önceden teşhisinin ortaya koyulması açısından değerlidir. Bununla beraber hekimin teşhisi ortaya koyduktan sonra tedavi yapılmadan önce ve yapıldıktan sonra hastanın onamının doğru bir şekilde alınması, tedavi sürecinde hastanın dikkat etmesi beklenen hususları doğru bir şekilde ortaya koyması açısından oldukça değerlidir. Diğer bir yaklaşım ise sağlık çalışanları arasında gerçekleşen iletişimdir; burada doğru bir hizmetin verilebilmesi için iyi bir koordinasyonun, yani eşgüdümün yapılması gerekir.
Bu koordinasyon kuşkusuz güçlü bir sağlık iletişimi ile sağlanabilmektedir. Çalışanlar arasındaki iletişimin tam olarak sağlanması, işleyiş konusundaki uyumuda beraberinde getirecektir. Bu uyumun doğru bir şekilde ortaya koyulması huzurlu ve doğru çalışma şartların sağlanması anlamına gelecektir ki nihayetinde sağlık alıcılarına pozitif katkı sağlayacağı bir gerçektir. Netice iti bariyle hem çalışanlar hem de sağlık alıcıları arasında herhangi bir kayıp söz konusu olmamakla beraber herkesin kazançlı olabileceği bir iletişim söz konusu olmaktadır. Yukarıda ifade edildiği gibi bir plan kapsamında ortaya çıkmamış olup fakat bir plan geliştirilerek devam edilmelidir.
