Beğendiğiniz ürünlere ulaşmak artık ne kadar kolay, değil mi? Hani bazen şöyle bir düşündüğümde, eskiden bir ürünü almak için şehirler dolaşırdık. Annemle birlikte pazara giderdik mesela, saatlerce tezgahları gezerdik. Şimdi ise bütün ürünler sadece bir tık uzağımızda. "Bu fırsat kaçmaz!" diyen reklamlara kapılmamak ne mümkün! Mağaza mağaza dolaşmanıza gerek yok, biz ayağınıza kadar getiriyoruz diyorlar. Dev indirimler ve daha fazlası... Peki siz de bu cümlelere kapılıp gidiyor musunuz? Yoksa "İhtiyacım yok" deyip kafanızı çevirebiliyor musunuz?
Alışveriş kavramı, sözlük anlamıyla bir mal veya hizmeti para karşılığında alma işlemidir. İhtiyaçlar doğrultusunda yapıldığında bu işlem gayet normal ve hatta keyifli bir aktivitedir. Ancak abartıldığında; dolup taşan gardroplar, kabaran kredi kartı ekstreleri ve "Ay sonunu nasıl getireceğim?" gibi pek çok soruna dönüşebilir.
Alışveriş Kolaylığı ve Getirdikleri
Günümüzde, dünya ile birlikte dijitalleşmenin de etkisiyle online alışveriş siteleri sayesinde alışveriş yapmak artık gerçekten çok ama çok kolay. Yoğun iş hayatınızdan vakit bulamıyorsanız, seçenekleriniz bulunduğunuz yerde kısıtlıysa, bütçenize uygun şeyler arıyorsanız veya özellikle pandemi ile birlikte dışarı çıkıp alışveriş yapmak zor hale gelmişse, bu kolaylık gerçekten bulunmaz bir nimet.
Ancak bazen ipin ucunu farkında olmadan hepimiz biraz kaçırabiliyoruz. Boş boş otururken, modumuz düşükken, canımız sıkılırken, "Biraz bakayım, vakit geçsin" diye telefonu elimize alıp şöyle bir gezerken, bir de bakmışız sepetimize dünyaları atmışız. Bu ürünleri ihtiyacımıza göre alacaklarımızı belirleyip ayırabiliyorsak ne âlâ! Ama hepsi de çok güzel ve "Benim olmalılar" düşüncesiyle yaklaşmaya başlamışsak, orada bağımlılık baş gösteriyor olabilir.
Onomani Nedir?
Alışveriş dürtüsü, bağımlılığı yani tıp dilindeki adıyla onomani, son yıllarda adından sıklıkla bahsettirmekte olan bir davranış bozukluğudur. İlk defa 1915 yılında tanımlanmış olan bu hastalığın ismi Latince "onyomanya" yani; "onyos"; satın alma ve "-manya"; saplantı sözcüklerinin bir araya gelişiyle oluşmuştur. Bu bağımlılık kadınlarda ağırlıklı olarak görülmesiyle birlikte, erkekler arasında da oldukça yaygındır.
Durup dururken takıntılı bir şekilde alışveriş yapmak mı istiyorsunuz?
Birşeyler alma fikri sizi heyecanlandırıyor ve sürekli yeni şeyler mi almak istiyorsunuz ?
Aklınızdan sürekli para harcamak mı geçiyor?
Bütçenize bakmadan kat kat fazlasını mı harcıyorsunuz?
Moraliniz bozuk olduğunda, depresyonda olduğunuzda, sıkıldığınızda ve bunaldığınızda çareyi yeni şeyler almakta mı buluyorsunuz?
Alırken çok mutlu olmanıza rağmen, aldıktan sonra aklınızda; "neden aldım ki, ihtiyacımda yoktu, keşke almasaydım" gibi düşünceler mi var?
Eline tablet, telefon, bilgisayarı alıp e-ticaret sitelerinde saatlerini mi harcıyorsun?
Çevrendekiler artık seni aldıkların konusunda eleştirmeye, uyarmaya, aşırıya kaçtığını söylemeye mi başladı?
Kadınlarda mücevher, takı, kıyafet üzerinde yoğunlaşan bu davranış bozukluğunun, erkeklerde ise daha çok elektronik eşyalara karşı görüldüğü saptanmıştır. Bu kişiler alışveriş yapmayı sevmekten öte, farkında olmadan adeta yeni etiketler için çıldırıyorlar desek çok da yanlış olmaz.
Alışveriş Bağımlısı Olduğunuzu Nasıl Anlarsınız?
Bir zamanlar ben de bu durumun farkında değildim. Durup dururken takıntılı bir şekilde alışveriş yapmak istiyordum. Bir şeyler alma fikri beni heyecanlandırıyor ve sürekli yeni şeyler almak istiyordum. Aklımdan sürekli para harcamak geçiyordu. Bütçeme bakmadan kat kat fazlasını harcıyordum. Moraliniz bozuk olduğunda, depresyonda olduğunuzda, sıkıldığınızda ve bunaldığınızda çareyi yeni şeyler almakta mı buluyorsunuz?
Planlı olarak alışveriş yapın; her önünüze geleni almayın, çıkmadan önce mümkünse ihtiyacınız olan şeylerin listesini çıkarın. böylelikle ihtiyaç dışı şeylere daha az yönelmiş olursunuz.
Bütçenize göre para ayırın; fazla para harcayarak ayın geri kalan kısmında problem çekmeyin.
Moraliniz bozuksa yeni etiketlerle mutlu olmaya çalışmayın; moralinizi yükseltmek için çok daha çeşitli aktiviteler var. Dışarı çıkın, yürüyün, komik filmler izleyin, müzik dinleyin, size iyi gelen şeyler yapın. Çikolata da iyi bir seçenek olabilir tabi.
Bir ürün alacağınız zaman kendinize ihtiyacınız olup olmadığını sorun. İhtiyacınız yoksa almamayı seçebilirsiniz. Bu sizin elinizde.
Alırken çok mutlu olmanıza rağmen, aldıktan sonra aklınızda; "Neden aldım ki? İhtiyacım da yoktu, keşke almasaydım" gibi düşünceler mi var? Eline tablet, telefon, bilgisayarı alıp online alışveriş sitelerinde saatlerini mi harcıyorsun? Çevrendekiler artık seni aldıkların konusunda eleştirmeye, uyarmaya, aşırıya kaçtığını söylemeye mi başladı?
Eğer bu sorulardan çoğuna evet cevabını veriyorsanız, maalesef siz de bağımlılık yolunda ilerliyor olabilirsiniz.
Alışveriş Bağımlılığını Dizginleyebilir Misiniz?
Bağımlılıktan kurtulmanın temel ilkesi, önce bunun farkında olmaktan geçiyor. Fakat tabii ki bu kadar basit değil. Ciddi düzeyde bir bağımlılığınız varsa profesyonel bir yardım almak en doğrusudur. Ben daha o noktaya gelmedim ama yol yakınken dönmeliyim diyorsanız, şu birkaç öneriyi dikkate almak isteyebilirsiniz.
Planlı Alışveriş Yapın
Her önünüze geleni almayın. Çıkmadan önce mümkünse ihtiyacınız olan şeylerin listesini çıkarın. Böylelikle ihtiyaç dışı şeylere daha az yönelmiş olursunuz.
Bütçenize göre para ayırın. Fazla para harcayarak ayın geri kalan kısmında problem çekmeyin.
Moraliniz bozuksa yeni etiketlerle mutlu olmaya çalışmayın. Moralinizi yükseltmek için çok daha çeşitli aktiviteler var. Dışarı çıkın, yürüyün, komik filmler izleyin, müzik dinleyin, size iyi gelen şeyler yapın. Çikolata da iyi bir seçenek olabilir tabii.
Kendinize Soru Sorun
Bir ürün alacağınız zaman kendinize ihtiyacınız olup olmadığını sorun. İhtiyacınız yoksa almamayı seçebilirsiniz. Bu sizin elinizde.
Alışveriş Bağımlılığının Çözümü Nedir?
Alışveriş bağımlılığından kurtulmak için öncelikle bu sorunun farkında olmak gerekiyor. Kişinin tek başına halledebileceği kadar kolay bir durum değildir, profesyonel yardım alınmalıdır. Ancak bazı küçük önlemler alınabilir:
1- Kredi kartı kullanımını sınırlayın. Nakit harcama yaparak ne kadar harcadığınızı daha net görebilirsiniz.
2- İhtiyacınız olan ürünleri alın. Gerçekten ihtiyacınız olmayan şeylere para harcamayın.
3- Sık sık alışveriş merkezlerinde gezmeyin. Bu büyülü dünyadan kendinizi bir nebze uzaklaştırabilirsiniz.
4- Alternatif aktivitelere yönelin. Hobiler edinin, arkadaşlarınızla vakit geçirin, spor yapın.
Unutmayın, her şey istemekle başlar ve siz isterseniz başarırsınız.
Kendi Deneyimim ve Başa Çıkma Yöntemlerim
Bir ara ben de alışverişin büyüsüne kapılmıştım. Özellikle indirim dönemlerinde birçoğumuzun yaptığı gibi, gerçekten ihtiyacım olmayan şeyleri bile "Ama indirime girmiş!" diyerek alıyordum. Dolabım giymediğim kıyafetlerle dolmuştu. Bir gün kredi kartı ekstreme baktığımda, harcadığım tutarı görünce şok oldum. "Bu böyle gitmez" dedim kendi kendime.
Nasıl Baş Ettim?
İlk adım olarak kredi kartlarımı bir süreliğine kullanmamaya karar verdim. Nakit para kullanmak, harcadığım paranın daha farkında olmamı sağladı.
Alışverişe çıkmadan önce ihtiyaç listesi yapmaya başladım. Liste dışına çıkmamaya özen gösterdim.
Online alışveriş sitelerinin bildirimlerini kapattım. Sürekli gelen indirim bildirimleri alışveriş yapma isteğimi tetikliyordu.
Boş zamanlarımı farklı aktivitelerle doldurdum. Yoga yapmaya başladım, kitap okumaya daha çok vakit ayırdım.
Bu adımlar sayesinde alışveriş dürtülerimi kontrol altına alabildim. Alışveriş bağımlılığı nasıl yenilir sorusunun cevabı aslında kişinin kendisinde saklı.
Alışveriş Bağımlılığının Psikolojik Boyutu
Alışveriş bağımlılığı, aslında altta yatan başka duygusal boşlukların bir yansıması olabilir. Uzmanlar, bu durumun depresyon, kaygı bozuklukları veya düşük benlik saygısıyla bağlantılı olabileceğini belirtmektedirler.
Psikolog Dr. Ayşe Yılmaz, "Alışveriş bağımlılığı olan kişiler genellikle alışverişi bir kaçış yöntemi olarak kullanırlar. Geçici bir rahatlama sağlar ancak sonrasında suçluluk ve pişmanlık duyguları ortaya çıkar." demektedir[^1]. Bu nedenle, alışveriş bağımlılığının tedavisinde psikoterapi önemli bir yer tutar.
Kendinize Karşı Dürüst Olun
Bağımlılıkla mücadelede en önemli adım, kendinize karşı dürüst olmaktır. Gerçekten mutlu musunuz? Alışveriş yapmadığınız zamanlarda eksiklik hissediyor musunuz? Bu soruları kendinize sorun ve samimi cevaplar verin.
Sonuç
Alışveriş, ihtiyaçlarımızı karşılamak ve bazen de kendimizi şımartmak için keyifli bir aktivitedir. Ancak kontrolü kaybedip bağımlılık haline geldiğinde hayatımızı olumsuz etkileyebilir. Önemli olan, alışverişin hayatımızdaki yerini doğru belirlemektir.
Unutmayın, siz alışverişi kontrol edebilirsiniz, alışveriş sizi değil.
Referanslar
[^1]: Yılmaz, A. (2018). Bağımlılık Psikolojisi. İstanbul: Psikoloji Yayınları.
[^2]: Kara, S. (2015). Alışveriş ve Tüketim Kültürü. Ankara: Toplum Araştırmaları Enstitüsü.
[^3]: Demirci, E. (2020). "Alışveriş Bağımlılığının Psikolojik Etkileri", Psikiyatri Dergisi, 22(4), 145-152.
