İnsan, doğası gereği toplumsal bir varlıktır. Doğduğumuz andan itibaren hayatımızın tüm alanlarında sosyalleşme gereği duyarız. Aile, okul, iş ve arkadaşlık ilişkilerimiz hep sosyalleşmememizin ürünüdür. Girdiğimiz sosyal ortamlar bize hem kendimizi tanıma, hem de tanıtma fırsatı sunar.
İnsanlarla iletişimimiz yaptığımız iş üzerine de etki eder. Nitekim mesleğimiz sosyalleşmeyi zorunlu kılıyor ise başarımızı etkileyen iletişim yeteneğimiz olacaktır. Bu noktada sosyal ortamlarda kaygı duymak ise en önemli başarısızlık nedenidir. İşimiz insanlarla göz teması kurmamızı, konuşmamızı, hatta dokunmamızı gerektiriyor ise mesai saatlerimiz kâbusa dönüşebilir. Telefon görüşmeleri, yemek yemek ve bir şeyler içmek gibi sıradan eylemler bile yoğun stres yaşatabilir. Çoğu kişi ilgi çekmek peşinde koşarken bazı kişiler için ilgi odağı olmak işkenceye dönüşebilir. Asıl korkulan ise bu durumun başkaları tarafından fark edilmesi riskidir.
İpuçlarından da anlayabileceğiniz gibi sosyal fobiden bahsediyorum. Sosyal fobi en sık rastlanan ruhsal rahatsızlıklar arasında üst sıralarda yer alır. Araştırmalar toplumda görülme oranının % 7-8 olduğunu göstermekte. Yeri gelmişken Ünlü Fizik Profesörü Albert Einstein ve ayda ilk yürüyen insan Neil Armstrong ‘un sosyal fobisi olduğu bilgisini paylaşmak isterim. Grammy ödülü sahibi Dawid Bowie de hayatının bir döneminde sosyal fobi ile mücadele etmiştir.
Yazımın devamında sosyal fobi konusunu detaylı olarak sizlere tanıtmaya çalışacağım.
Sosyal Fobi Nedir?
Sosyal fobi, aynı zamanda anksiyete bozukluğu olarak da adlandırılır. Bireyin günlük rutininde başkası tarafından gözlemlenmekten rahatsız olması ve yargılanmaktan korkması sonucunda ortaya çıkan olumsuz bir durumdur. Kişi utanç ve korku yanında yaygın şekilde içsel sıkıntı hisseder. Normal hayattan kaçacak düzeyde stres yaşar. Sosyal fobi uzun sürdüğünde yoğun şekilde stres hormonları salgılanır. Bu durum kişinin kimyasal dengesini bozar.
Sosyal fobi, özgül ve yaygın sosyal fobi olmak üzere iki tipte adlandırılır. Dilerseniz bu tipleri kısaca tanımlayalım.
Özgül sosyal fobi: Kaygı ve korku sadece belirli ortamlarda yaşanır. Örneğin: Topluluk önünde konuşmak zorunda kalındığında. Diğer ortamlarda kişi kaygı ve stres hissetmez.
Yaygın sosyal fobi: Kişi tüm sosyal ortamlarda kaygı ve korku yaşar. Yaygın tip erken yaşlarda başlar. Vakaların büyük çoğunluğu 20 yaş altındadır. Sosyal yalnızlık isteği başta alkolizm olmak üzere farklı rahatsızlıklara yol açabilir.
Sosyal Fobi Nedenleri Nelerdir?
Sosyal fobinin en önemli nedeni çocukluk döneminde yaşanan yıkıcı ve örseleyici travmalardır. Aile ve okul çevresinde yaşanmış olabilir. Alay edilme, küçük düşürülme, dışlanma, reddedilme vb. Zorbalığa ve istismara uğramak da sosyal fobi nedenidir. Korku ve endişelerimizi tetikler.
Sosyal fobinin kalıtımla ilişkisi tam olarak kanıtlanmasa da akrabalık bağı olanlarda yatkınlık olduğu gözlemlenmiştir. Özellikle anne baba ve kardeşlerinde sosyal fobi problemi olan çocukların daha fazla risk altında olduğu söylenebilir.
Aşırı korumacı, kontrolcü ve baskıcı ailede yetişen bireylerde sosyal fobi gelişme oranı diğer bireylere göre yüksektir. Aile içinde yaşanan çatışmalarda sosyal fobiye zemin hazırlar. Bu nedenle küçük yaşlarda aşırı çekingen, utangaç ve içine kapanık çocukların dikkatli gözlemlenmesi gerekir. Profesyonel destek alarak birçok olumsuzluğun önüne geçilebilir. Öte yandan çevresel faktörler de sosyal fobi üzerine etkilidir.
Bireyin fiziksel görünümünü olumsuz etkileyen durumların da tetikleyici olduğunu söyleyebiliriz. Örnek verecek olursak: Özellikle yüzdeki yara ve yanık izleri, tavşan dudak gibi anomaliler, yüz felcine bağlı simetri bozuklukları vb. durumlar özgüveni aşağıya çeker. Bireye beğenilmeme ve alay edilme kaygısı yaşatır. Bu açıdan Parkinson hastalığına bağlı titremeler, kekemelik ve tikler de sosyal fobiyi tetikleyebilir.
Sosyal Fobi Oluşumunu Tetikleyen Faktörler
Sosyal fobi tetikleyicileri bireyden bireye farklılık gösterir. Bazı tetikleyiciler oldukça şaşırtıcıdır. Duyduğumuzda inanmakta zorlanırız. Yine de sosyal fobi gelişimini tetikleyen faktörleri genelleyerek aşağıdaki şekilde listeleyebiliriz.
Topluluk önünde konuşma.
Statü olarak üst birisiyle konuşma.
Grup etkinliklerine katılma zorunluluğu.
Parti, düğün ve eğlence gibi etkinliklere katılma.
Toplum içinde telefon görüşmesi yapma.
Toplum içinde yemek yemek.
Çalışırken başkaları tarafından izlenmek.
Tanımadığı biliyle göz teması kurmak.
Herhangi bir nedenle ilgi odağında yer almak.
Hazırlıksız ve plansız konuşma yapmak zorunda kalmak veya beklenmeyen sorularla karşılaşmak.
Bilgi, yetenek gibi konularda sınanma.
Aynı fikri paylaşmadığı kişiye dürüstçe fikirlerini açıklayabilme.
Israrcı bir satıcıya “hayır!" deme gerekliliği.
Bir ürünü ve hizmeti beğenmediğini ifade etme.
Romantik buluşma ve diyaloglar.
Tüm bu süreçlerin altında yatan “rezil olacağım, ayıplanacağım,” endişesidir. Bu endişe o kadar yoğun yaşanır ki kişi tüm sosyal sorumluluklarından kaçınır.
Sosyal Fobi Nasıl Anlaşılır?
Bazı insanlar kişilik özelliği olarak çekingen ve utangaçtırlar. Yine de bu durum sosyalleşmelerin önüne geçmez. “Kontrollü bir utangaçlıkları vardır,” diyebiliriz. Bu kontrolün kaybedildiği ve kişinin hayatının sekteye uğradığı noktada sosyal fobi riski başlar. Sosyal fobinin teşhisi zordur. İnsanlar hem kendileri hem de çevresindekilere sosyal fobi rahatsızlığını konduramazlar. Utangaçlığın ağır ve abartılı şekli de önemlidir. Bazı kültürlerin abartılı utangaçlık olarak adlandırdıkları bu durumu yücelttikleri bile görülebilir. Oysa abartılı utangaçlık depresyon ve bağımlılıkların temelini oluşturur.
Sosyal fobisi olanlar yoğun kaygı ve stres yaşarlar. Kaygı ve stres aslında başarı vesilesidir. Belirli bir dozda ve sınırı aşmamak koşuluyla. Sosyal fobisi olanlar bir noktadan sonra gerçeklerden uzaklaşırlar. Başkalarının kendilerini nasıl gördüğü onlar için ciddi tehdit oluşturur.
Sosyal fobi belirtilerin başlangıcı genelde ergenlik dönemine dayansa ileri yaşlarda da ortaya çıkabilir. Bu kişiler birherhangi bir sosyal ortama girmeleri gerektiğinde haftalar öncesinden endişelenmeye başlarlar. Onlar için İzlenme ve yargılanma fikri çok rahatsız edicidir. Ayrıyeten sosyal fobisi olanlar utanılacak bir eylemde bulunmaktan ölesiye korkarlar. Kalabalık ortamlara giremezler. Hatta umumi tuvaletleri kullanamazlar. Bu durum birey için o kadar rahatsız edicidir ki bedeninde fiziksel belirtiler ortaya çıkar. Bir anlamda yaşadıkları anksiyete somatik belirtilere dönüşür. Dilerseniz bu belirtilere birlikte göz atalım.
Terleme ve sıcak basması,
Çarpıntı, kalp sıkışması,
Baş dönmesi,
Konuşurken ses kısılması ve ses titremesi,
Mide bulantısı, mide krampları yanma ve ekşime,
Ağız kuruması,
Yüz kızarması,
Kaslarda istemsiz seğirmeler,
Ellerde ve ayaklarda titremeler,
Şiddetli baş ağrıları,
Avuç içinde terleme.
Çocukların yetişkinler ve akranlarıyla iletişime girdiklerinde gösterdiği tepkiler de belirti olarak değerlendirilebilir. Konuşmayı reddetme, ağlama, öfke nöbetine girme gibi. Çocukların sessizleşerek ebeveyne yapışmaları da sosyal fobi göstergesi olabilir. Tabii bu davranışların dozu ve sürekliliği önemlidir. “Bu durumda ne yapmak gerekir?” diye soracak olabilirsiniz. "Psikoloğa başvurmak doğru bir adım olur." cevabını verebilirim. Sonrasında çocuk psikiyatristine yönlendirilmeniz de söz konusudur. Çocukların özellikle okul ortamında sergiledikleri olumsuz tavırlarda pedagog desteği gerekebilir.
Sosyal Fobinin Tedavisi Nasıldır?
Sosyal fobi bireye mutsuzluk enjekte eder. Hayattan zevk almasına engel olur. Kendini izole etme gibi yanlış tedbirler, asosyallik ve depresyon gibi sonuçlar doğurabilir. Kişi farkında olmadan mutsuz ve umutsuz bir karaktere bürünebilir. Bir müddet sonra kendi kendine konuşması bile muhtemeldir. Üstelik farklı hastalıklara da yol açabilir. Ruhsal hastalıklar ve madde bağımlılıkları da en büyük komplikasyonlarındandır.
Tedavinin ilk şartı kişinin sosyal fobisi olduğunu kabul etmesidir. Sonrasında mutlaka uzman desteği almak gerekir. Öncelikle bireyde fiziksel ruhsal ve zihinsel bir rahatsızlık olup olmadığı araştırılır. Sosyal fobi teşhisi netleştikten sonra tedavi süreci başlar. Tedavinin uzun süreceği bilinmelidir. Özellikle ilaç dozlarının ayarlanması açısından düzenli kontroller önemlidir. Bu noktada bireyin tedaviye mutlaka motive edilmesi gerekir.
Tedavide amaç, kişinin normal utangaçlık ve çekingenlik seviyesine indirilebilmesidir. Yoksa utangaçlık ve çekingenlik tamamen ortadan kaldırılamaz. Tedavide ilaç ve bilişsel- davranışlar yöntemlerin birlikte kullanılması gerekir. Bireysel tedavi yanında grup terapileri de uygulanabilir. Psikoterapi ve ilaç tedavisi birbirini destekler. Kaygının nedeni bulunur ve bunlarla başa çıkma stratejileri geliştirilir. Kişi doğru zaman geldiğinde kaygısıyla kademeli olarak yüzleştirilir. Bu noktada uygulanan testlerin sonuçları yol göstericidir. Bireyin özgüveni desteklenir. İletişim ve etkileşim yeteneği geliştirilmeye çalışılır.
Kişinin enerjisini yapmaktan zevk aldığı işlere yönlendirmek de faydalı bir adımdır. Düzenli olarak fiziksel egzersizler yapmak yararlıdır. Özellikle gevşeme egzersizleri stresi azaltır. Kafeini kontrollü tüketmek ve düzenli uyku gibi tedbirler tedaviyi olumlu etkiler.
Aynı zamanda kendinizi daha iyi hissetmenizi sağlayacak kişisel gelişim eğitimleri alarak kendinizi değiştirmekle de başlayabilirsiniz. Elinizden geldiğince kendinizi daha iyi hissedebilmek üzere çaba gösterebilirsiniz. Bunun için Yaşam Koçluğu Eğitimi alarak hayatınızı ve kendinizi değiştirmeye başlayabilirsiniz.
