Tanım olarak her ne kadar yeni bir çalışma alanını ifade ediyor olsa da sağlık turizmi, geçmişi çok eskilere dayanmaktadır. Sağlık turizmi, tedavi olmak için veya sağlıklarını korumak isteyen bireylerin yaşadıkları ülkeden başka ülkelere seyahat etmeleri şeklindedir. bu sağlık seyahati antik mısır dönemindeki banyo ve kozmetik kullanımlarına, roma ve yunanlılarda kullanılan hamamlar ve termallere, avrupa’daki spa uygulamaları ve oksijen terapilerine kadar dayanmaktadır. değişen ve gelişen dünyada özellikle batı toplumlarının 1980-1990 yıllarından itibaren aktif dışa dönük toplum yapışana sahip olmasın nedeniyle sağlık turizminin giderek yaygınlaşmaya başladığını söyleyebiliriz.
Eski dönem sağlık turizm uygulamalarının maliyetlerinin artması, gelişmekte olan ülkelerde herkesin sağlık turizminden faydalanmasının önüne geçmekteydi. Bu nedenle varlıklı kişiler sadece bu etkinlikten faydalanabiliyor hatta Amerika ve Avrupa ülkelerini bu hizmetleri satın alabiliyorlardı. Bu uygulama eski bir sağlık turizmi stili iken yeni trend sağlık turizmlerinde ise çift yönlü hareketlilik yaşanmaya başlamıştır. Mevcut ekonomik değerlerinin yüksek olduğu ülkelerden düşük olduğu ülkelere doğru bir sağlık turizmi akışı oluşmuştur. Örneğin; Batıda bir by-pass ameliyatı 130 bin dolar civarında iken bu operasyon aynı standartlarda Türkiye’de 11 bin dolar seviyesindedir. Ya da bazı özel tedavilerin batıda yapılmasına istinaden Türkiye’den hasta kabulü yapması, çift yönlü trend sağlık turizmi etkinliği meydana getirmiştir. Çift yönlü bir hareketlilikte ilkinde düşük maliyeti sağlarken ikincisinde ise yüksek kalitede sağlık hizmetlerinin sunulması olarak görülmüştür.
İlgili eğitim: Tıbbi Sekreterlik Belgesi
Avrupa’daki hasta hareketliliğini sağlık turizmi açısından 5 kategoriye ayırabiliriz.
Uzun Dönemli İkamet: Düşük maliyet, açık sınırlar, artan refah düzeyi ve seyahat edilebilmesine getirilen yeni kolaylıklar nedeniyle ortaya çıkmıştır. Diğer bir adı ise “emeklilik göçü” olarak da bilinmektedir. İngiltere hariç Avrupa birliğine bağlı 27 üye ülke içerisinde emekli olan bireyler özel iştirakler ve özel sağlık sigortalarıyla, ikamet edilen ülkelerin sağlık fonlarıyla sağlık hizmetlerinden faydalanma yoluna gidilir. İngiltere’den gelen çok sayıda bireyin Antalya’ya bağlı Alanya ilçesine ikamet için tercihte bulunmaları, bu duruma örnek verilebilir.
Yurtdışından Geçici Ziyaretçiler: Bu kategoride yurtdışından tatil amacıyla giden veya yurtdışından tatil amacıyla ülkemize gelen kişilerin hastalık veya bir kaza sonucu nedeniyle sağlık hizmetlerini kullanan bireyler gösterilebilir. Avrupa Birliği üye vatandaşları seyahatleri kapsamında cepten ödemelerden veya özel sağlık sigortalarından fonlandırılırken, acil tedaviler kapsamında Avrupa Sağlık Sigorta Kartına sahiptirler.
Dış Kaynaklı Hastalar: İlkelerin kendi aralarında yapmış oldukları bir takım sağlık anlaşmaları nedeniyle ortaya konulmuş ve sağlık acenteleri tarafından yürütülen bir hizmettir. Bu hizmetin ortaya çıkmasının en önemli sebepleri ise kişilerin yaşamış oldukları ülkelerde alacakları sağlık hizmetleriyle ilgili yeterince uzman hekimin olmaması, yüksek sağlık teknolojisinin bulunamaması, uzun bekleme listelerinin olması nedeniyle ortaya çıkmıştır.
Sağlık Turistleri: Bu hastalar sağlık turizmi kapsamında yer alır ve sağlık hizmetinden faydalanmak için kendi imkanlarıyla hareket etme yoluna giderler.
Ortak Sınırlar: Genellikle ortak sınırları paylaşan ülkeler arasında gerçekleşen bir sağlık hizmetidir. En temel örneği Almanya ve diğer komşu ülkeler olan Belçika, Fransa gibi ülkeler bu kapsamda gösterilebilir.
Türkiye’de Sağlık Turizmi Kaça Ayrılır?
Türkiye’de Kasım 2011 yılında kamu hastanelerine yönelik çıkarılan Sağlık Turizmi ve Turistin Uygulama Rehberi çalıştayına göre sağlık turizmini Termal Turizm ve SPA Wellness, İleri Yaş ve Engelli Turizmi, Medikal Turizm olarak 3 ayırmaktadır.
SPA-Wellness ve Termal Turizm
Amerikalı bilimci doktor Halbert Dunn tarafından 1959 yılında ortaya konan Wellness kavramı; bireyin çevresiyle uyumunun yansıra vücut ruh ve akıl bütünlüğünün sağlanması ve geliştirilmesi olarak tanımlanır. Termal Turizm ise ağırlıklı olarak hastalık sonrası meydana gelen kalıcı hasarlardan dolayı kişinin sağlığının geliştirilmesi için sağlanan rehabilitasyon hizmetleri kapsamında ilgili kalıcı rahatsızlığın kısmen veya tamamen iyileştirilmesi amacıyla SPA merkezlerinde ve kaplıcalarda sağlık personelleri tarafından sağlanan rehabilitasyon hizmetleri olarak gösterilebilir.
Wellness turizmi, fiziksel etkinler kapsamı çerçevesinde verilen hizmetlerden oldukça farklıdır. Bu turizm bu kadar farklı kılan ise bireylerin hastalıklardan korunma, sağlıklarını geliştirmeleri ve yaşam kalite indikatörlerinin bulundurması olarak gösterilebilir. Buna göre Wellness turizm modeli kapsamında, akıl ruh sağlığı, rahatlama, diyet, vücut harmonisi, mental etkinlikler ve eğitim, meditasyon gibi çalışmalar olarak gösterilir.
Şekil 1. Tüm Boyutlarıyla Wellness Modeli
İleri Yaş ve Engelli Turizmi
Dünya nüfusunda artan yaşlı nüfusu nedeniyle popüliterliği giderek artmaktadır. Bakım ve rehabilitasyon hizmetleri kapsamında engelli ve yaşlı turistlerin Geriatrik Tedavi Merkezlerinde, Klinik Konuk evlerinde ve Bakım Evlerinde eğitim almış sertifikalı çalışanlar tarafından sağlanan hizmetler olarak karşımıza çıkar.
Medikal Turizm
Niş faaliyet alanlarından biri olarak gösterilen Medikal Turizm, son yıllarda hızla gelişen, hastaların sağlık hizmetinden faydalanmaları için ya da operasyonel bir ameliyat geçirmek için gerçekleştirilen seyahatler olarak tanımlanabilir. Medikal turizm pazar odaklı bir yaklaşım olmakla beraber sosyal politik, ekonomik ve tıbbi güçlerin etkileşimleriyle meydana gelerek şekillenir. Her ne kadar sağlık turizmi ve medikal aynı kavramlar olarak görülse de birbirinden farklı olarak düşünülmelidir.
Medikal turizm kavramının içeriğinde hastane, klinik, medikal cihazlar ve biotıp hizmetleri yer alırken Sağlık turizminde ise bu hizmetlerle beraber tamamlayıcı tıp, tıbbi olmayan tesisler, daha farklı girdiler şeklindeki çalışmalar yer alır.
Hastanın yaşamış olduğu ülkedeki uzun bekleme sıraları ilgili ülkedeki sağlık bakım hizmetlerinin maliyetlerinin yüksek oluşu, diğer ülkelerin sağlık hizmetlerine yapmış oldukları teknolojik yatırımlar medikal sağlık hizmetlerinin gelişmesini sağlarken internet ve ulaşım konusundaki maliyetlerin azalması sektörün gelişmesinde önemli faktörler arasında gösterilebilir.
Bu gelişmeler ışığında medikal turizm için verilebilecek en iyi örnek Amerika’dır. Amerika Tıp Birliği’nin verilerine dayanarak hazırlanan raporda Amerika’da yaklaşık 47 milyona yakın Amerikalı’nın sigortasız olduğu ve 2001 yılında iflas eden kişilerin orta gelirli oldukları ve oturabilecekleri kendi evlerinin olduğu fakat iflas etmelerinin temelinde ise ödenemeyen hastane masrafları ve sağlık giderleri olduğu ortaya çıkmıştır. Amerika örneğinde 2007 yılında sağlık giderlerinin 2,2 trilyon $ çıkarken ve 2017 yılında bu harcamaların 13.5 trilyon $ çıkmıştır. Amerika’daki sağlık giderlerinin her geçen gün daha da artması nedeniyle sadece Amerika değil sağlık gideri artan benzer ülkelerinde medikal turizmleri bir endüstri haline gelmesi bekleniyor.
Bireyleri Medikal Turizme Yönlendiren Sebepler Nelerdir?
Medikal turizme yönlendirilen sebepler ülkeden ülkeye değişiklik göstermekle beraber ağırlıklı olarak, düşük maliyetlerin ortaya çıkması bekleme listelerinden kaçınma isteği, yaşanılan ülkede olmayan gelişmeler ve prosedürler, mahremiyet ve gizlilik, turizm ve gezi başlıkları şeklinde gösterebiliriz.
Bekleme Listelerinden Kaçınma: Uzun bekleme listeleri ağırlıklı olarak ulusal sağlık hizmeti sunan Kanada ve İngiltere gibi ülkelerde olması sebebiyle sağlık turizmine yönelmeler bu ülkelerde bir sektör haline gelmiştir.
Düşük maliyetler: Kapsamı yetersiz sağlık sigortaları veya sigortanın hiç olmaması, kozmetik diş tedavileriyle beraber plastik cerrahi, obezite ve vücut şekillendirme tedavileri
Kalınan ülkede olmayan gelişmeler: Çok düzeyli yapay disk yerleştirme çalışmaları, kök hücre tedavileri, yasaklanan veya kısıtlanan prosedürler
Gizlilik ve mahremiyet
Turizm gezileri: Egzotik gezi alanlarıyla beraber kaliteli hizmet ve lüks konaklama şeklinde gösterilebilir.
Türkiye’de Sağlık Turizmi Gelişimi Nasıldır?
Genellikle ülkemizde ve dünyada sağlık turizmi iki farklı kaldıraç olan genel turizm ve sağlık hizmetlerinin tek bir alanda toplayarak kullanmaya çalışır. Bu kaldıraçlar dediğimiz araçları iki ana grupta değerlendirilir. Birincisi, sağlık, tıp ve coğrafya gibi farklı bilimlerin sağlık hizmeti kapsamından hizmete koyulan doğal kaplıcalar, uzman sağlık personelleri kaynakları şeklindedir. Diğeri ise turizmin alt hizmetleri kapsamında değerlendirilen ulaşım, konaklama tesislerinin varlığı, fiyat uygunlukları ve sağlık merkezleri araçlarıdır.
Ülkemizdeki en ciddi yatırımlar 1980 yıllarında turizm sektörüne daha sonra 1990 yılında ise kamu sağlık hizmetlerine yatırımlar yapılmıştır. Yatırımların kısa dönem aralıklarla peş peşe yapılması sağlık hizmetlerinin turizm sektörüne dahil edilmesi diğer bir deyişle entegre edilmesi sonucu işletme ve yatırım yüksek olması nedeniyle sektör maliyetlerin minimize edilmesi hususunda yurtdışına açılmıştır.
Ülkemizde sürdürülebilir bir turizm sağlanması hususunda günümüzde aşağıya doğru bir ivme kazanırken son yirmi yılda ise oldukça önemli başarılara imza atılmıştır. Kültür ve turizm bakanlığının verilerine göre 2016-2018 yılları arasında aşağıda yer alan tabloda gelirlerden büyük artışlar olmadığı görülmektedir. bu olumsuz tablonun ülke lehine çevirebilmek için sağlık turizm faaliyetlerinin planlı ve sürdürülebilir şekilde çeşitlendirilmesinde yarar olacaktır. Türkiye’nin kalkınma planı çerçevesinde 2014-2018 yılları arasında yayınlanan 10 uncu kalkınma planında sağlık turizmine önem vermiştir. Ülkenin mevcut tarihi, doğal güzellikleri ve kültürel canlılığı sağlık turizm sektörünü geliştireceği vurgulanmıştır.
Türk Seyahat Acenteler Birliği’nin 2014 yılında yayınlanan sağlık turizmi raporuna göre sağlık turizmi çalışmalarından elde edilen gelir 2.5 $ milyar doları gösterirken 2023 yılında geliştirilmeye çalışılacak teknik alt yapı donanımlarıyla elde edilecek gelir hedefinin ise 25 $ milyar dolara kadar çıkması beklenmektedir. Sağlık hizmetleri alanında yapılacak bazı operasyonların diğer ülkelere göre %60 civarında daha da uygun fiyata yapıldığı, aynı raporda doğrulanmıştır. Örneğin Türkiye’de kalp kapakçığı yenileme işlemi ortalama 7500 iken aynı hizmet Amerika Birleşik Devletlerin de 160.000 dolar civarında olduğu görülmüştür.
Estetik operasyonlar kapsamında yapılan tedavi hizmetlerinde olan yüz gerdirme destinasyonu Türkiye’de ortalama 4.000 dolar seviyelerinde iken bu işlem Meksika da 8.000 dolar, Tayland’da ise 5.000 dolar civarındadır. Hastalar ağırlıklı olarak Antalya gibi bir şehri tercih etmelerinin en önemli sebebi ise sağlık hizmetlerini ve turizm etkinliğini bir arada değerlendirmek istemeleri olmuştur.
Türkiye sağlık turizmi kapsamında ihtiyaçlara cevap verebilecek çok makul olanaklara sahiptir. Bu makul olanaklar teknolojik alt yapı, makul fiyat avantajlarının sunulması, her geçen gün yeni tedavi imkanlarının doğması nedeniyle uluslararası hastaların tercih edebildiği ülkeler arasına girmiştir. Bu açıdan sağlık turizm faaliyetlerinin döviz getirileri, yoğun emek istihdam olanaklarını parasal girdinin artmasına bağlı olarak cari denge durumu ve en önemlisi sağlık alt yapısının giderek artmasına bağlı olarak yatırım etkisinin giderek artacağı yönündedir. Sağlık turizm etkinliğinin bütün ülkeler için yararlarını dört başlık altında toplamak mümkündür. Bunlar sırasıyla;
Sağlık turizmi sayesinde en başta uluslararası kurumlar tarafından akredite edilenler başta olmak üzere dolaylı yoldan diğer hastanelerde yüksek kalitede sağlık bakım hizmeti sağlayacağı, uygulama ve donanım paylaşımını beraberinde getirecektir
Sigorta şirketleri hedef müşterilerinin memnuniyetini artırmak için bekleme süreleri boyunca ek hizmet etkinliklerini sunacaklardır.
Sağlık turizmi yolsuzlukları önlerken maliyetlerin, hizmetlerin ve kaynakların paylaşılmasını sağlayarak ekonomiye olumlu bir destek verir.
Ayrıca sağlık turizmi hastaların beklentilerine cevap verebilecek kaliteli ve doğru hizmeti verebilecek sağlık hizmetlerini sağlanır.
Sağlık Yatırımlarına Destek ve Teşviklerin Kapsamı Nelerdir?
İnsanın olduğu yerde hastalığın olması kaçınılmaz bir gerçektir. Bu sebeple sağlık hizmetleri sektörü pazar bulunması bakımından bir arayışa ihtiyaç duymaz. Yatırım yapılırken pazara yakın olma kriteri diğer üretim alanlarında bir ihtiyaç halindeyken sağlık sektörü için bu kriter oldukça esnektir. İlgili kriterin esnek olmasına bağlı olarak yatırım maliyetleri açısından önemli olduğunu söyleyebiliriz. Yatırım maliyetleri de özel teşebbüsün ya da yatırımcının kararını etkileyen önemli bir unsurdur.
Girişimci teşebbüsleri tarafından yatırım yapılmadan önce diğer yatırım kanallarının maliyetlerini hesaplaması gerekir. Yapılacak yatırımın maliyetinin büyüklüğü, karlılığın ve piyasa getirilerin benzer olabileceği düşünülmesine istinaden oransal olarak maliyetleri değiştirme durumunun zayıf olduğu fakat dolaylı olarak etkileyecektir. Kaynakların sınırlı olmasına istinaden ilk yatırım maliyetinin, yatırım kararlarını doğrudan etkileyecektir. En başta genel olmak üzere sektörel ve bölgesel teşvikler kapsamında huzurevleri, sağlık turizmleri, hastane yatırımları gibi kalemleri teşvik etmektedir.
Devlet tarafından sağlanan hibe ve teşvikler girişimcilerin yatırım beklentisinin hızlı geri dönüşünü sağlarken bunun en büyük nedenin ise yatırım maliyetlerinin düşürmesidir. Yatırım geri dönüşü olarak ifade edilen “return on investment” yıllık oransal olarak hesaplanabilir. İlk defa bu oransal hesap hesaplandıktan sonra yatırımın toplam geri dönüşü ortaya çıkmış olur. Yapılan toplam yatırım miktarı tutarının geri dönüş oranına pay edilmesi ile geri dönüş süresi şeklinde hesaplanacaktır. Hibeler ve teşvikler bir takım yatırım maliyetlerini kısmen veya tamamen kaldırabilir. Bununda eksini yatım cazibesini artırabileceğini söyleyebiliriz. Özel teşebbüsler tarafından yapılacak ilk yatırımlardan teşviklerden yararlanmak mümkün olduğu gibi hali hazırda bulunan sağlık yatırımlarından da faydalanılabilir.
Teşvik uygulamaları bölgesel ve genel olabilir. Bu teşvik uygulamaları mevcut sağlık yatırımları kapsamında olabileceği gibi yeni teşvik yatırımları da olabilir. Genellikle yeni yatırımlar hem bölgesel hem genel teşviklerden faydalanabilir. Mevcut yatırımların durumu ise sağlık işletmesinde bir modernizasyona gidilmesi halinde ilave hibe ve teşvik programlarından faydalanabilir. Sağlık turizmleri bu kapsamda göz önüne alındığında ise girişimcisinin cinsiyeti, yaşı, kurulması planlanan veya kurulmuş olan işletmenin ölçeği şeklindeki istenen bazı kriterleri yerine getirilmesi halinde ilave teşviklerden yararlanabilir.
