Sağlık hizmetleri Piyasası Nasıldır? Piyasa belirli bir ihtiyaç ve tatmin kapsamında satıcı ve alıcıyı bir araya getiren her türlü çalışma ve organizasyon piyasa olarak ifade edilmektedir. Klasik iktisat anlayışında ilgili tarafların rasyonel oldukları düşünüldüklerinden dolayı bu kapsamda kendi menfaatlerini azami olacak şekilde ve verimlilik ilkesini de dikkat alarak uygun denilebilecek tercihlerde bulunacakları söz konusudur. Ama yapılan ve gerçekleştirilen tercihlerin menfaatler doğrultusunda olması, serbest piyasanın olmazları içinde yer alan dört şartın mevcut olması halinde gerçekleştirilebilir. Bu şartlar şöyledir;
Bilgi asimetrisinin olmaması; tüketicilerin bu konuda ürün maliyetleri ve nitelikleri açısından bilgi sahibi olması, tercihlerini kendisinin gerçekleştirmesi,
Piyasaya giriş ve de çıkışların istenildiği her zaman serbest olması ve buradan fırsat eşitliğinin sağlanıyor olması
Piyasada fiyat yapıcı bir aktörün olmaması ve arz-talep dengesine göre belirleniyor olması
Gerçekleştirilecek işlem maliyetlerinin düşük olması tüketicinin istemesi halinde alternatifler kapsamında tercihlerini sağlayabiliyor olması şeklindedir.
Yukarıda yer alan ilgili maddelerin hiçbir tam olarak sağlık sektöründe bulunmamaktadır. Sağlık hizmetlerinde gözle görülebilir ölçülerde hasta-doktor arasında bir bilgi eşitsizliği vardır. Bu konu kapsamında ele almış olduğumuz “Hekimin Dört Hali ve Hukuki Sorumlulukları” başlıklı yazıya bakılmasının yararlı olacağı kanaateyiz. Diğer taraftan istenildiği zaman piyasaya giriş ve çıkışlar da hem arz sistemi kapsamında hem de tüketici kapsamında birtakım kısıtlamaların olduğunu ve tam olarak serbest olmadığı görülmektedir.
Arz sistemi açısından, verilebilecek örneklerden biri özel hastane yatırımında bulunmak isteyen girişimci, gerçekleştirmeyi istediği yatırım türü ve yeri kapsamında Sağlık Bakanlığı’ndan onay alması gerekir. Bunun dışında bir diğer kısıt olarak ihtiyaç belgesi olacaktır. Bu açıdan sağlıkla ilgili herhangi bir yatırım ya da teknoloji edinimi olması durumunda gerçekleşmesi planlanan bölgede herhangi bir özel şart aranabilmektedir. Yapılması planlanan edinim veya yatırım onayı böyle bir gereksinimin ispatı durumunda verilmektedir.
Sağlık hizmetlerinden faydalanan tüketicilerin de benzer şekilde giriş ve çıkış engelleriyle karşılaştıklarını söylemek mümkündür. Örneğin yaş durumu 65 ve üzeri olan bireylerde özel sağlık sigortası yapılmamaktadır. Buna benzer bir diğer uygulama ise sağlık sigortası öncesi karşılaşılan bazı sağlık sorunlarının ilgili sağlık poliçe kapsamına alınmamasına veya adayın reddine neden olabilmektedir.
Bir diğer husus ise Kamu Sosyal Güvenlik sistemidir. Burada primlerini tam olarak yatırmayan kişiler sağlık hizmetlerinden faydalanamamaktadır. Verilen bu örnekler kişilerin sağlık sistemine dahil olup olmamalarının veya hangi koşullarda ve oranlarda dahil olabileceklerini belirlendiğini göstermektedir.
Sağlık Hizmetlerinde Fiyatlandırma Nasıldır?
Sağlık hizmetlerindeki fiyatlar da arz talep dengesine göre belirlenmemektedir. Fiyatlar büyük ölçülerde devlet tarafından sağlanan düzenlemelerle gerçekleşmektedir. Gerçekleştirilen bu düzenlemeler hastaneler ve kamu kuruluşları poliklinik gibi hizmetlerle sınırlı kalmamaktadır. İlaç fiyatlarının hangi oranlarda ve ne zaman yükseleceği, SGK kurumu ile sözleşmeleri olan özel sağlık kurumlarının isteyebilecekleri fark ücretleri ki Sağlıkta Uygulama Tebliği kapsamına göre gösterilen ilaçların en fazla %30 gerçekleştirilen politikalara göre Sağlık Bakanlığı tarafından tespit edilmektedir.
Konunun bir başka boyutu ise hizmete yönelik talebin, fiyattaki gerçekleşen artış ve azalışlardan etkilenememektedir. Örneğin bir paket katarakt göz ameliyatı fiyatının düşmesi, burun ameliyatı talebini yükseltmeyeceği ortadır. Ancak fiyat elastikiyeti açısından sağlık hizmetleri kendi bünyesinde bazı farklılıklar gösterebilmektedir. Estetik cerrahi ve ertelenebilir durumdaki pek çok alanlarda, bazı durumlarda fiyat esnekliği olabilir. Verilebilecek bir diğer önemli örnek ise estetik açıdan burun ameliyatı fiyatının düşmesi, burun dış güzelliğinden memnun olmayan pek çok kişinin ameliyat olması olası bir tercihtir.
Sağlık hizmetlerine özgü bir diğer unsur ise yüksek işlem maliyetleri olmuştur. Burada işlem maliyeti, tüketicilerin farklı tercihler arasından kendilerine fayda sağlayabilecekleri en uygun olanı seçme özelliği göstermeleridir. Şayet bir seçenekten vazgeçip diğer seçeneği tercih edebilmesi için kabul etmesi gereken farklı maliyetler ki bu ek maliyetlerde olabilir. O halde burada maliyet tümüyle para ile ifade edilmekten çıkmaktadır.
Sağlık güvencesi SGK kapsamında olan bir emekli, hiçbir fark ücreti ödemeden tedavi olabileceği kamu hastanesinin hizmetlerini beğenmeyip, söz konusu tedavisini daha fazla fayda elde edeceğini düşündüğü bir özel hastaneyi tercih edebilir. Bu durumda hastanenin SGK ile herhangi bir anlaşması olmamasına istinaden kişi fark ücretlerini kendi cebinden vermesi gerekecektir. Bu husustaki gerçekleşen işlem maliyeti, söz konusu olan emeklinin zorunda olacağı ek parasal miktardır. Ortaya çıkan maliyet, bireyin bir sağlık tüketicisi olduğu düşünüldüğünde, ilgili seçenekler arasında kendi hür iradesinde kısıtlayıcı durumlar olduğu görülmektedir.
Neden Sağlık Hizmetleri Pazarlaması?
Sağlık hizmetlerinde pazarlamaya neden gerek duyulduğunun sorusuna verilebilecek yanıtı bulabilmek için “Bir sağlık sisteminin var olma sebebi ve nihai olarak neleri amaçladığı?” sorunlarına cevap bulmak gereklidir. Bu soruya da cevap sağlayabilmek için sağlık hizmetlerinin çıktılarını belirlemek ve sonrasında ise çıktı-sonuç ayırımını gerçekleştirerek, sistemin en son amaçları göz önünde bulundurulmalıdır. Sağlık hizmetleri kapsamında gerçekleştirilen olası bir müdahalede, iki önemli çıktıdan söz edilebilir. Bunlardan birincisi kişinin sağlık hali ve diğer bir ikincisi ise veridir. Gerçekleştirilebilecek bir sağlık hizmetinin kişinin sağlık hali üzerindeki etkilerini üç farklı olasılıkla açıklamak mümkündür.
Olumsuz değişim
Olumlu değişim
Herhangi bir olumsuz veya olumlu değişimin olmadığı etkisiz değişim şeklindedir.
Kişinin sağlığında olumlu bir değişimin meydana gelmesi; korunma, iyileşme ya da bağışıklanma sağlamak, ek yaşam yılı elde etmek, yaşam kalitesinin artırılması her sağlık hizmetinde en çok istenilen çıktı’dır. Bir diğer taraftan bazı komplikasyonların gelişmesi, hastane enfeksiyonları ve doktor hataları sonucu hastalığın ileri bir aşamaya geçmesi, bireyin ilk durumuna göre sağlık durumunun daha da kötüleşmesi hiç de istenmeyen sağlık çıktılarıdır.
Son olarak etkisiz tedavi ise kişinin sağlık kurumuna girmesi ve çıkması dahilinde alınan sağlık hizmetlerinin sonucu olarak sağlığında herhangi bir olumlu veya olumsuz değişimin olmaması olarak tarif edilebilir. Etkisiz değişim her ne kadar kötü olmasa da pek fazla tercih edilmeyen bir çıktı olarak karşımıza çıkmaktadır. Çünkü maliyetler meydana gelmiştir ve olumlu bir sonuç elde edilememiştir. Çıktı olarak bir diğer unsur ise veridir. Bu kapsamda iki farklı veri karşımıza çıkmaktadır;
İstatistiki veriler
Kişinin sağlık geçmişi olarak gösterilir.
Sağlık hizmetleri tarafından sağlanan her bir tedavinin ve girişimin, kişinin bundan sonraki zamanlarda hayatı boyunca sisteme yapacağı her başvuruda, bir girdi şeklinde mutlaka dikkate alınması gerekecek sağlık geçmişinin bir çıktısı haline gelecektir.
Sağlık Hizmetlerinin Piyasa Şartları Nelerdir?
Sağlık hizmetlerinin piyasa şartları şöyledir: Bilgi asimetrisinin olmaması; tüketicilerin bu konuda ürün maliyetleri ve nitelikleri açısından bilgi sahibi olması, tercihlerini kendisinin gerçekleştirmesi. Piyasaya giriş ve de çıkışların istenildiği her zaman serbest olması ve buradan fırsat eşitliğinin sağlanıyor olması. Piyasada fiyat yapıcı bir aktörün olmaması ve arz-talep dengesine göre belirleniyor olması. Gerçekleştirilecek işlem maliyetlerinin düşük olması tüketicinin istemesi halinde alternatifler kapsamında tercihlerini sağlayabiliyor olması şeklindedir.
Sağlıkta Kaç Farklı Çıktı Vardır?
Sağlık hizmetleri kapsamında gerçekleştirilen olası bir müdahalede, iki önemli çıktıdan söz edilebilir. Bunlardan birincisi kişinin sağlık hali ve diğer bir ikincisi ise veridir. Gerçekleştirilebilecek bir sağlık hizmetinin kişinin sağlık hali üzerindeki etkilerini üç farklı olasılıkla açıklamak mümkündür. Olumsuz değişim, olumlu değişim ve herhangi bir olumsuz veya olumlu değişimin olmadığı etkisiz değişim şeklindedir.
Sağlık Hizmetlerinde Talep Fiyatı Etkiler Mi?
İlaç fiyatlarının hangi oranlarda ve ne zaman yükseleceği, SGK kurumu ile sözleşmeleri olan özel sağlık kurumlarının isteyebilecekleri fark ücretleri ki Sağlıkta Uygulama Tebliği kapsamına göre gösterilen ilaçların en fazla %30 gerçekleştirilen politikalara göre Sağlık Bakanlığı tarafından tespit edilmektedir. Konunun bir başka boyutu ise hizmete yönelik talebin, fiyattaki gerçekleşen artış ve azalışlardan etkilenmemektedir.
