Nedir?

Refleksoloji Nedir? Nasıl Uygulanır?

Banu Cantekin
Güncellendi:
9 dk okuma
Bir kadın yerde oturuyor, bacak bacak üstüne atmış ve sırtını siyah kenarlıklı beyaz bir duvara dayamış. Çorap giymiş ve ayaklarını birbirine bastırmış, parmak uçları sivri. Elleri kucağında duruyor ve ellerinden birinin yakın çekimi uzun, manikürlü tırnaklarını ortaya çıkarıyor. Rahat ve memnun görünüyor, bakışları ileriye odaklanmış. Altındaki ahşap zemin pürüzsüz ve arka planda birkaç mobilya parçası görülüyor.
Refleksoloji Nedir?Refleksoloji Nasıl Uygulanır?Refleksoloji ile İlgili Ek Bilgiler
Ayak, el ve kulak bölgesinde belirli noktalara basınç uygulaması ve sinir yollarının uyarılmasıdır.Belirli bir teknikle el veya çubuk şeklinde bir aparatla uygulanan basınç ile vücuttaki sinirler ve kan dolaşımı harekete geçirilir. Stresi azaltır, vücutta dolaşımı arttırır ve insanın fiziksel ve ruhsal olarak kendini daha iyi hissetmesine yardımcı olur.
Refleksoloji Uzakdoğu kökenli, binlerce yıllık bir geçmişe dayanan bir tedavi yöntemidir.Uygulama refleksoloji alanında eğitim almış uzmanlar tarafından gerçekleştirilir.Sağlık Bakanlığı tarafından onaylanmış kurslardan eğitim sertifikası almış olması gerekmektedir.
Sinir sistemimizi birbirine bağlayan, vücutta yer alan belirli noktaları uyarır.Ayak, el ve kulaklarda bulunan bu noktalara uyarı göndererek, vücudun kendi kendini iyileştirme sistemini destekler.Refleksoloji tek başına bir tedavi yöntemi değil, yardımcı ve destekleyici bir yöntem olarak kabul edilir.
Rahatsızlık veya hastalıkların var oluş nedenini bulmada ve tedavi etme veya hafifletmede belli bir rol oynayan bir tedavi biçimidir.Uygulama çoğunlukla ayak tabanlarına odaklanır ancak avuç içleri ve hatta kulaklar gibi diğer vücut bölgelerine de uygulanabilir.Refleksoloji, alternatif tıp uygulamaları arasında yer alır ve genellikle stres, anksiyete ve belirli ağrıları hafifletmek için kullanılır.
Refleksoloji, vücuttaki belirli noktalara uygulanan baskı ile belirli vücut sistemlerinin ve organların işleyişini iyileştirme amacını taşır.Eğitimli bir terapist, belirli vücut alanlarına özel baskı teknikleri uygular.Bir tedavi biçimi olarak kullanılırken, genellikle diğer tedavi yöntemleriyle birleştirilir ve tamamlayıcı bir bakım biçimi olarak kabul edilir.
Refleksoloji organların ve vücut yüzeylerinin belirli bölgelere karşılık geldiği bir prensip ile çalışır.Organların ve vücut yüzeylerinin karşılık geldiği bölgelere belirli bir baskı tekniği ile uygulanır.Refleksoloji, vücuttaki özel alanları hedef alarak, genel sağlık ve iyi oluş hali üzerinde olumlu bir etki yapmayı amaçlar.
Fiilen bir tür basınç masajı olan refleksoloji, vücutta enerji akışını dengelemeye yardımcı olmayı amaçlar.Vücut üzerinde belirli noktalara uygulanan baskı ile enerji akışını dengeler.Vücuttaki bu özel alanların masajı, genelde ağrının hafiflemesine ve sağlıkta genel bir iyileşme sağlama potansiyeline sahiptir.
Vücuttaki belirli alanlara baskı uygulayarak, sinir sistemini ve kan dolaşımını harekete geçirme amacına dayanır.Bu özellikle belirtilen alanlara uyarlı baskı uygulanır.Bu belirli bölgelere uygulanan baskı, vücudun kendi iyileştirme mekanizmasını harekete geçirerek iyileşmeyi teşvik eder.
Refleksoloji, kişinin enerji seviyelerini arttırmak ve genel sağlık durumunu iyileştirmek amacıyla kullanılır.Eğitimli bir terapist, belirli alanda baskı uygulayarak enerji akışını teşvik eder.Ayrıca, refleksoloji genellikle uygulanırken, kişinin rahatlamasını ve stresi azaltmasını sağlamak için kullanılır.
Refleksoloji esas olarak vücuttaki belirli bölgelerine uygulanan baskı ile enerji bloklarını çözmeye ve vücutta enerji akışını düzeltmeye yardımcı olmayı amaçlar.Baskı, genellikle bir refleksoloji haritası kullanılarak, belirli bölgelere uygulanır ve bu alanların enerji bloklarını çözmesi beklenir.Refleksoloji genellikle genel sağlık ve iyi olma hali üzerinde olumlu bir etkisi olan bir tamamlayıcı terapi olarak kullanılır.
10 satır ve 3 sütunlu tablo
Tüm sütunları görmek için yatay kaydırın →

Refleksoloji Uzakdoğu kültüründe yaklaşık binlerce yıllık bir geçmişe dayanan destekleyici bir tedavi yöntemi olarak ülkemizde de kullanılmaktadır. Halk arasında daha çok “ayak masajı” olarak bilinen refleksoloji, aslında masajdan farklı olarak ayak, el ve kulak bölgesinde belirli noktalara basınç uygulanması, sinir yollarının uyarılma işlemidir. Ruhsal ve fiziksel olarak kişinin kendini daha iyi hissedebilmesine yardımcı olur. Ayak, el ve kulaklarda bulunan sinir noktalarına belirli bir teknikle el ya da çubuk şeklinde bir aparatla uygulanan basınç ile vücuttaki sinirler ve kan dolaşımı harekete geçirilir. Stres pek çok hastalığın başlangıç noktasındaki temel etkenlerden bir tanesidir. Stres düzeyi yüksek kişiler de ise vücudun verdiği tepkilerin başında kan dolaşımının yavaşlaması gelir. Refleksoloji ile harekete geçirilen kan dolaşımı sayesinde stresin vücut üzerindeki etkileri azaltılmaya çalışılır. 

Refleksoloji mutlaka bu konuda eğitim almış uzman kişiler tarafından uygulanmalıdır. Bu eğitim sertifikasının da Sağlık Bakanlığı tarafından onaylanmış kurslardan alınmış olmasına dikkat etmelisiniz. Ayrıca refleksoloji alanında uzman olan bir hekim tarafından ya da bir hekim gözetiminde yapılması da gerekmektedir. Refleksoloji alanında uzmanlaşan kişiler vücudun hangi noktasındaki sinirlerin hangi organlarla bağlantılı olduğu konusunda bilgili olup, nereye ne kadar basınç yapmaları gerektiğini bilerek bu yöntemi uygulamaktadırlar. Dolayısıyla bu yöntemin uygulamasındaki işe yararlığı, konusunda uzman kişiler tarafından yapılması ile de doğru orantılıdır. Refleksoloji her kişi için farklı şekilde uygulanır. Kişinin şikâyetlerine göre ayak haritasındaki noktalar üzerinden yapılan seansların sayısı da kişiden kişiye değişkenlik gösterir. Bu noktada refleksoloji uzmanının çıkardığı bir seans planı uygulanır. 



Refleksoloji tek başına bir tedavi yöntemi değil, yardımcı ve destekleyici bir yöntem olarak kabul edilir Herhangi bir hastalığa bağlı olmaksızın daha konforlu ve daha az stresli bir yaşam standardı için de tercih edilebilir. Fayda sağlaması için dikkat edilmesi gereken en önemli husus refleksoloji uygulaması için, Sağlık Bakanlığı tarafından onaylı kurum ve uzman kişiler tarafından yapılması gerektiğidir. Şimdi konuyu biraz daha detaylandıralım ve "Refleksoloji nedir?" yakından bakalım. 

Refleksoloji Nedir?

Sinir sistemimiz ağaç köklerine benzer bir şekilde vücudumuzdaki her noktayı birbirine bağlayan ve iletişimi sağlayan ağlardan meydana gelir. Vücudumuzda, iç organlarımızda ya da psikolojimizde oluşan herhangi bir rahatsızlıkta bu ağlara yapılacak doğru uyarılarla iyileşme sürecini destekleyecek bir ortam oluşur. Refleksoloji nedir dediğimizde sinir sistemimizi birbirine bağlayan doğru noktalara gereken uyarıyı gönderme işlemidir şeklinde tanımlayabiliriz.

Sinirlerin en yoğun geçtiği ayak tabanı, eller ve kulak bölgesindeki refleksoloji haritalarına göre organlarla bağlantılı sinirlere uygulanan baskı, o bölge için bir uyarı oluşturur ve iyileşme sürecine destek olur. Bu durumu masaj ile kasların gevşetilmesi ne benzetebiliriz. Ancak burada sadece fiziki olarak kasların rahatlamasının yanı sıra sinirlere gönderilen uyarılarla vücudun denge sağlamasına destek veren yönü ile masajdan ayrıldığını da belirtmek gerekir. Refleksolojide vücudun kendi kendini iyileştirme sistemini harekete geçirmek için gönderilen uyarılar söz konusudur. Refleksoloji tek başına hastalıklar için kullanılan bir tedavi yöntemi değildir. Bir hekim gözetimi ve onayında bir tedaviyi destekleyici olarak kullanılabilir. 



Refleksoloji Masajı Nasıl Yapılır?

Refleksoloji masajı için öncelikle refleksoloji uzmanı tarafından ayaklardaki noktalara basınç uygulanarak kişinin tepkisi ölçülür. Bu tepkilere göre sorunlu bölgeler tespit edilir ve nasıl bir masaj sistemi uygulanacağına karar verilir. Ayrıca kişinin yaşı, varsa kronik hastalıkları ve şikayetlerine göre de bir yöntem izlenir. Ortalama bir refleksoloji seansı 30 ila 45 dakika kadar sürer. Refleksoloji genel ya da bölgesel olarak yapılabilir. Refleksoloji uzmanı belirli bir alan üzerinde de çalışabilir. Örneğin fizik tedavi merkezlerinde de, destekleyici bir birim olarak bulunabilen refleksoloji ünitelerinde tıpkı fizik tedavideki gibi bölgesel çalışmalar uygulanır.

Refleksoloji masajı ayaklardan başlar. Kişinin kendini rahat hissetmesi tedavinin etkili olması açısından önemlidir. Bu sebeple refleksoloji masajı uygulanacak kişi bir koltukta uzanarak ayaklarının serbest olması sağlanır. Ayrıca seans öncesi el ve ayakların temiz olması gerekir. Öncelikle bileklerden başlanarak ayaklar gevşetilir. Ardından refleksoloji haritasına göre ayak tabanında bulunan doğru noktalara başparmak ile bası uygulanır. Farklı bası teknikleri ile işleme devam edilir. Uygulama esnasında rahatlatıcı krem ya da aromatik yağlar da kullanılır. Ayakların ardından el ve gerekli görüldüğü takdirde kulak bölgesindeki sinir noktalarına da aynı işlemler uygulanır. Refleksoloji masajı sonrası kan dolaşımının harekete geçirilmesine bağlı olarak kişi kendini dinlenmiş ve rahatlamış hisseder.  Refleksoloji seanslarında her zaman ayak üzerinde çalışılmaz. Bazen kulak bölgesi ya da eller üzerinde de çalışılabilir. Bu duruma karar verecek olan kişi refleksoloji uzmanıdır. 

Refleksoloji masajında harita belirleyici bir rehberdir. Refleksoloji haritası bir refleksoloji uzmanının kullandığı en önemli materyaldir. Ayaklar, eller ve kulaklarda bulunan noktaların her birinin vücutta karşılık geldiği sistemler ve organlar vardır. Refleksoloji haritası ise bu noktalar ile denk gelen sistem ve organları gösteren şemadır. Bu haritaya göre ayaklar vücudun dikey olarak yarısını gösterir. Sol ayak vücudun sol tarafında bulunan organ ve sistemleri, sağ ayakta bulunan noktalar ise vücudun sağ tarafındaki organ ve sistemleri dikey bir sıralamayla temsil eder. Refleksoloji uzmanı haritadaki bu noktalara göre bir çalışma yapar. 

Refleksoloji Teorileri Nelerdir? 

Refleksolojinin temelleri milattan öncelere dayanır. Firavunlar zamanından ilk örneklerine rastlanan refleksoloji, zaman içerisinde farklı isimlerce geliştirilerek altı temel teoride toplanmıştır. 

  • Merkezi Sinir Sistemi Adaptasyonu Teorisi: Cilt ile organlar arasında bir köprü görevi gören bu teori, 19.yüzyılda Henry Head ve Charles Sherrington tarafından ortaya çıkarılmıştır. Merkezi sinir sistemi adaptasyonu teorisine göre dışarıdan gelen herhangi bir baskı sinir sistemi üzerinde iyileştirici bir etkiye sahiptir. 

  • Gate Kontrol Teorisi: 1965 yılında Melzack ve Wall’un ortaya çıkardığı bu teori, vücudumuzun herhangi bir noktasındaki ağrıların beyin tarafından yaratıldığını söylemektedir.  Strese bağlı olarak yaratılan bu ağrıların giderilmesi için refleksoloji ile uygulanan uyarıyla stres seviyesi minimuma indirilir. 

  • Hayat Enerjisi Teorisi: Hayatımızın her anında var olan stresin hayat enerjisindeki akışı engellediği bu teori ile açıklanmıştır. Refleksoloji ile hayat enerjisi akışı düzeltilebilir. Yani vücut için gerekli dengenin sağlanması esastır. 

  • Alan Teorisi: Bu teori aslında Refleksolojinin işleyişini belirtir. Refleksoloji haritasında el ve ayakların farklı alanlarda yer almaktadır ve bu noktalarda her bir alan farklı organları ifade etmektedir. 

  • Endorphin/ Encephalon Salınım Teorisi: Refleksoloji, sinir yollarına baskı yapan etmenleri ortadan kaldırarak endorfin salgılamasını arttırır. Bu durumda endorfin, gerginliği ve stresi yok ederek kişinin daha sağlıklı yaşam sürmesini sağlar. Ayrıca endorfin, morfinden en az 5 kat daha fazla etkilidir. 

  • Terapatik İlişki: İnsanların birbiriyle temas etmesi durumunda gerçekleşen enerji alışverişi, insanlar üzerinde olumlu yönde tedavi edici etkiye sahiptir. 

Refleksoloji, içerisinde bu teorileri barındıran ruhsal ve bedensel olarak kişinin rahatlamasını ve üzerindeki stresin azaltılmasına yardımcı olan bir yöntemdir. Uygulamanın uzman kişiler tarafından yapılması, sürecin olumlu sonuçları açısından en önemli kriterdir.

Sıkça Sorulan Sorular

Refleksoloji masajının faydaları nelerdir?

Refleksoloji masajının faydaları arasında şunlar sayılabilir:

1. Sinir sisteminin dengelenmesi: Refleksoloji masajı, sinir sisteminin ve sinir sistemi ile bağlantılı vücut sistemlerinin dengelenmesine yardımcı olur.

2. Ağrının azaltılması: Refleksoloji masajının yaptığı hareketler ve uygulanan basınç, vücudun ağrısını azaltmak için kullanılır.

3. Stresin azaltılması: Refleksoloji masajının yapılan hareketleri üst ve alt vücut arasındaki gerginliği azaltmada yardımcı olur.

4. Enerji seviyesinin arttırılması: Refleksoloji masajı, vücudun enerji seviyesini arttırmak için kullanılır.

5. Kasların gevşemesi: Refleksoloji masajının yapılan hareketleri, vücudun kaslarını gevşetmek için kullanılır.

6. Kan dolaşımının düzenlenmesi: Refleksoloji masajı, vücudun kan dolaşımını düzenlemek için kullanılır.

Refleksoloji masajının yan etkileri nelerdir?

Refleksoloji masajının genelde yan etkileri olmaz. Ancak bazı durumlarda, kısa süreli kas gerginliği, uykusuzluk ve baş dönmesi gibi yan etkiler görülebilir. Bazen de bazı insanlar, refleksoloji masajına karşı aşırı duyarlı olabilir ve yüksek tansiyon, kan basıncı düşüklüğü gibi fiziksel veya ruhsal yan etkilere sahip olabilirler. Ayrıca, refleksoloji masajının uygulandığı bazı vücut bölgelerinde, şiddetli ağrı veya kızarıklık hissedilebilir.

Refleksoloji masajının uygulanması için ne gibi özel ekipmanlar gereklidir?

Refleksoloji masajı için özel ekipmanlar arasında düz başlıklar, deri külahlar, masaj bıçakları, gümüş veya altın tırnak fırçaları, ipek bantlar veya çözgüler, ağrı giderici kremler veya yağlar, merkezi noktayı hissettirmek için yumuşak bir kürek, masaj uzmanları tarafından özel olarak tasarlanmış özel çözgüler veya yastıklar da bulunmaktadır.

Refleksoloji hangi hastalıklara iyi gelir?

Refleksoloji ve Hastalıklar Üzerindeki Etkileri

Refleksoloji, binlerce yıllık geçmişi olan Uzak Doğu kültüründen türetilmiş destekleyici bir tedavi yöntemidir ve pek çok hastalık için fayda sağlamaktadır. Refleksoloji temel olarak ayak, el ve kulak bölgelerinde bulunan sinir noktalarına uygulanan baskı tekniği ile uygulanır.

Stres ve Refleksoloji

Stres, pek çok hastalığın başlangıç noktasındaki temel etkenlerden bir tanesidir. Refleksoloji ile harekete geçirilen kan dolaşımı sayesinde stresin vücut üzerindeki etkileri azaltılmaya çalışılır. Bu sayede vücut, daha dengeli ve sağlıklı bir çalışma sistemine kavuşur.

Refleksoloji Uygulaması

Refleksoloji mutlaka bu konuda eğitim almış uzman kişiler tarafından uygulanmalıdır. Uygulama sırasında vücudun hangi noktasındaki sinirlerin hangi organlarla bağlantılı olduğu bilinmeli ve nereye ne kadar basınç uygulanması gerektiği belirlenmelidir.

Kişiye Özel Refleksoloji Seansları

Refleksoloji her kişi için farklı şekilde uygulanır. Kişinin şikâyetlerine göre ayak haritasındaki noktalar üzerinden yapılan seansların sayısı da kişiden kişiye değişkenlik gösterir. Bu noktada refleksoloji uzmanının çıkardığı bir seans planı uygulanır.

Refleksolojinin Tedavi Süreçlerindeki Rolü

Refleksoloji tek başına bir tedavi yöntemi değil, yardımcı ve destekleyici bir yöntem olarak kabul edilir. Herhangi bir hastalığa bağlı olmaksızın daha konforlu ve daha az stresli bir yaşam standardı için de tercih edilebilir.

Sağlık Bakanlığı Onaylı Refleksoloji Uygulamaları

Fayda sağlaması için dikkat edilmesi gereken en önemli husus, refleksoloji uygulamasının Sağlık Bakanlığı tarafından onaylı kurum ve uzman kişiler tarafından yapılması gerektiğidir.

Sonuç olarak, refleksoloji doğru şekilde uygulandığında pek çok hastalığa olumlu katkılar sağlayan bir yöntemdir. Özellikle stresle mücadelede etkili olan refleksoloji, vücuttaki sinir sistemine verdiği destek sayesinde daha sağlıklı bir yaşam standardı sunar. Bu nedenle, refleksoloji uygulamalarına başvuracak kişilerin bu konuda eğitim almış ve yetkin uzmanlara danışarak doğru yöntemi seçmeleri önemlidir.

Refleksoloji ne kadar sürer?

Refleksoloji, Uzakdoğu kökenli bir tedavi metodu olup her seansının süresi hastanın ihtiyaçlarına ve sağlık durumuna bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Türkiye'de yüzlerce yıldır kullanılan bu metotta, ayak, el ve kulak bölgelerinde belirli noktalar belirlenir ve bu noktalara basınç uygulanır. Bu basınç, sinir yollarını uyarır ve kişinin ruhsal ve fiziksel sağlığına katkıda bulunur.

Refleksoloji, vücuttaki sinirleri ve kan dolaşımı sistemini harekete geçirerek bireyin kendisini daha iyi hissetmesine yardımcı olur. Bu teknik, özellikle stresli kişilerin kan dolaşımının yavaşlaması gibi tepkilerinin önüne geçmeye yardımcı olur. Bu noktada refleksoloji, stresin vücut üzerindeki etkilerini azaltmayı hedefler.

Bu yöntem, refleksoloji eğitimi almış ve Sağlık Bakanlığı tarafından onaylı kurslardan sertifikalandırılmış uzmanlar tarafından uygulanmalıdır. Refleksoloji uzmanları, vücutta hangi sinirlerin hangi organlarla bağlantılı olduğunu bilir ve bu bilgiye dayanarak ne kadar basınç uygulayacaklarını anlarlar.

Refleksoloji uygulamasının etkili olması için doğru kişiler tarafından uygulanması şarttır. Kişinin sağlık durumuna ve şikayetlerine göre belirlenen seans sayısı, kişiye özel olup tedavi sürecini destekler. Tedavi sürecinde refleksoloji destekleyici bir yöntem olarak kabul edilip, diğer tedavi yöntemleri ile birlikte uygulandığı takdirde daha etkili sonuçlar elde edilebilir.

Önemli bir hatırlatma olarak, refleksoloji, herhangi bir hastalığı doğrudan tedavi etme ya da önlüyor olmaktan ziyade, kişinin yaşam kalitesini artırmak ve stresi azaltmak için destekleyici bir tedavi biçimindedir. Bu nedenle, Sağlık Bakanlığı tarafından onaylı bir kurum ve uzman kişiler tarafından uygulanması gerekmektedir.

Sonuç olarak refleksoloji, sinir sisteminin farklı noktalarına uygulanan basınçla iyileşme sürecini destekleyen bir yöntemdir ancak tedavi süresi ve etkinliği, uygulayan kişinin bilgi ve tecrübesine bağlıdır. Bu nedenle, refleksoloji hizmeti alınıyorsa bu hizmeti veren kişinin gerekli eğitim ve sertifikalara sahip olması önemlidir.

Refleksoloji işe yarıyor mu?

Refleksoloji, binlerce yıllık geçmişi ve çözümleyici teknikleriyle bilinen bir tedavi yöntemidir, ancak her tedavi yönteminde olduğu gibi refleksolojide de geçerliliği konusunda sorular sorulmaktadır: Refleksoloji gerçekten işe yarıyor mu? Yukarıda da değinildiği gibi, refleksoloji özellikle stres düzeyi yüksek olan bireylerde kan dolaşımını aktivize ederek bu stresin vücut üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmayı amaçlamaktadır. Ancak bu süreç, mutlaka refleksoloji konusunda bilgili, belgelendirilmiş ve yetenekli profesyoneller tarafından gerçekleştirilmelidir. Kişinin şikayetlerine göre ayak, el ve kulak haritasında belirli sinir noktalarına uygun basınç uygulamaları yapılır. Uygulanacak basınç miktarı ve tedavi sürecinin süresi ise kişiye özeldir.

Refleksoloji, tek başına bir tedavi yöntemi olarak kabul edilmez; ancak bireylerin daha rahat ve daha az stresli bir yaşam sürdürmelerine yardımcı olabilir. Öte yandan, refleksoloji uygulamasının fayda sağlaması için en önemli hususun, bu işlemi Sağlık Bakanlığı tarafından onaylanmış bir kurum ve eğitimli profesyoneller tarafından uygulanması gerektiğini unutmamak gerekmektedir.

Kısacası, refleksoloji işe yarar mı sorusuna yanıt bulmak için öncelikle refleksoloji hizmeti alınacak kişi veya kurumun eğitimli ve belgelendirilmiş olmasına dikkat etmek gerekmektedir. Uygulanacak tedavi yöntemleri, kişinin genel sağlık durumu, şikayetleri ve ihtiyaçlarına göre belirlenir ve bu süreçte hasta ve terapist arasında sürekli bir iletişim olması önemlidir. Bunların dikkate alındığı durumlarda refleksoloji, hastaların ruhsal ve fiziksel durumlarını iyileştirmek ve stresle baş edebilmek için etkili bir yardımcı tedavi yöntemi olabilir. Bu nedenle, refleksoloji hakkında daha fazla bilgi edinmek ve bu yöntemin sizin için faydalı olup olmayacağını öğrenmek için bir uzmana danışmak önemlidir.

Kaynaklar:

[1] 'Refleksoloji Nedir?', Türkiye Refleksoloji Derneği, erişim tarihi: 20.12.2021
[2] 'Refleksoloji Uygulamaları ve Etkileri', Sağlık Bakanlığı, erişim tarihi: 20.12.2021.