Tamamlayıcı emeklilik sistemi nedir? Tamamlayıcı emeklilik sisteminde işçinin yeri nedir ve bu uygulama nasıl gerçekleşecek?
Kıdem tazminatının tamamen ortadan kalkması söz konusu değildir. Öncelikle bu konuda endişe duyulmasına gerek yoktur. Tasarruf fonu gibidir yani ülkemiz için emekli olduktan sonra hayat kalitesi ve hayat standartlarında bir gelir azalması anlamına gelmektedir. Yapılmak istenen çalışma hayatındaki kaliteyi, standardı emeklilik hayatındaki kayıpları gidermek ve çalışma hayatındaki stantardı koruma amaçlı bir tasarruf fonu oluşturmaktır. Mevcutta çalışanların 30 günlük ücret üzerinden hesaplanan ve kıdem tazminatı tavanına tabi olan kıdem tazminatı alacağında 8,33’lük bir kayıp olmaktadır, eğer işçi kendi isteği ile istifa edip işten ayrılırsa bu fonda bu garanti altına alınmış oluyor. İstifa eden çalışanın da böyle bir fondan yararlanması söz konusu olabiliyor. Bu noktada fon seçiminin de çalışanlar tarafından yapılabileceği söz konusudur. Nasıl ki bireysel emeklilik sistemini özel bir acentayla yaptığımızda fonlarımızı kendimiz belirlediğimiz gibi, çalışanlar kendi fonlarını yönetebileceklerdir. Bu kapsamda 1 Ocak 2022 yılından itibaren karma TES ve TES olarak yürürlüğe girmesi planlanmaktadır. İlk etapta herkes zorunlu olarak tamamlayıcı emeklilik sistemine dahil olacaktır eğer devamında isterlerse tamamlayıcı emeklilik sistemine geçebileceklerdir yani iki model dediğimiz aslında bir modeldir. Karma TES zorunlu, TES ise isteğe bağlı olacak şekilde planlanmaktadır.
Otomatik Katılım sisteminde bulunanlar kıdem tazminatı fonundan nasıl etkilenecek?
Otomatik bes'e bireysel emeklilik sigorta fonuna göre baktığımızda 2017 Ocak ayında yürürlüğe girmiştir. Kademeli olarak işçi sayısına göre işverenler bu kapsama dahil olmuştur. Her ne kadar zorunlu bes ise de iki ay sonra cayma hakkı vardır ve prime esas kazanç üzerinden %3’lük fon birikir. Eğer işçiler isterse %3’ten de fazla ödeyebilirler. Otomatik katılım yani OKS denen bu sistem birlikte devam edebilir.
Yeni kıdem tazminatı fonu yasası çıktığında geçmiş kıdem hakları firma tarafından mı ödenecek yoksa fonamı aktarılacak?
2023 yılında ayrılacak olan bir işçi düşünürsek 1475 sayılı kanunun 14. maddesindeki kıdem tazminatı alma koşullarını doldurduğunu varsaydığımızda 2022 yılına kadar olan haklarını eski sistemden alacak. Geri kalan bir yıllık kısmını fondan alacaktır. 8,33’lük kısımdan yola çıkılarak bunun belli bir kısmı fona aktarılacak. Büyük kurumlar her çalışan için kıdem ihbar alacakları karşılıkları ayırmaktadırlar bu işveren için yük anlamına gelmektedir çünkü çalıştırdığı her işçi için işveren maliyeti demektir. İşsizlik ödeneği alma şartları çok ağır olduğu için çalıştırdığı her işçi %3’lük bir işveren maliyeti anlamına gelmektedir. İşsizlik çalışma fonu kısa çalışma ödeneği %1 işveren işçi hissesi, %2 işveren payı çok büyük bir rakam çünkü işsizlik ödeneği alma şartları çok ağır şimdi birde %3’lük bir pay eklenmesi anlamına gelmektedir.
Kıdem tazminatı fonundan nasıl çıkılabilir?
Cayma hakkı yoktur, sistemden sadece belli şartlarda kısmi bir çıkış sağlanabilir. Bu şartlar evlilik, ciddi bir hastalık gibi olabilir. Bu sebeplerden dolayı işçi kısmi bir çıkış talebinde bulunur ve olumlu karşılanırsa o güne kadar emeklilik fonunda biriken kısmın sadece en fazla %20’sini alabilecektir. BES'teki gibi bir cayma hakkı yoktur.
Engelliler için kıdem tazminatında bir farklılık var mıdır?
Bu durumlarda kanun koyucular, işverenler ve sendikacılar Ankara’da toplanarak bir çalıştay yaparlar. Birkaç tane kurumun işveren vekilleri, insan kaynakları yöneticileri, genel müdürler vs. bir araya gelerek onların da fikirleri alınır. Önce kanun, yönetmelik ve genelgeler çıkarılır ve bu detaylar daha sonra gelir.
Kıdem tazminatı fonu sistemde kadınlar evlendikleri zaman şartları sağladıktan sonra tazminatlarını alabilecekler mi ?
Evlilik söz konusu olduğunda kısmi olarak bu haktan yararlanılabilecek ama 60 yaşından önce bu birikimden faydalanamıyoruz ayrıca sadece kadın işçi için değil kanunda evlilik tabiri geçmektedir yani erkek işçide evlendiğinde kısmi olarak bu haktan faydalanabilecektir. Evlilik nedeniyle kısmi bir şekilde çıkış yapıldığında o güne kadar biriken tutarın %10’luk kısmının ödenmesi planlanmaktadır.
Kısmi süreli çalışanlar için kıdem tazminatı fonu hesaplamada bir değişiklik olacak mı?
Kısmi çalışanlar için de gün hesabı yapılacaktır, prime esas kazanç ve brüt ücret baz alınacak özel sektör çalışanların tamamı buna katılacağına göre kısmi süreli çalışanlarda bir ayrım söz konusu değildir ayrıca sözleşme tiplerine göre de bağımsızdır.
Kadınların evlendiğinde tazminat alarak iş akdini fes etmesi işe alımlarında dezavantaj olabilir mi?
Çok büyük bir dezavantajdır, kadın işçi işe alımlarda işinden neden ayrıldın, evlenmeyi, çocuk yapmayı düşünüyor musun gibi cinsiyetçi sorularla maruz kalmaktadır. Mesela terfi etmesi gerekirken edememekte buda kanunun eşitlik ilkesine aykırı bir durumdur ispat yükü işçide olduğu için ispat etmesi de çok zordur. Aynı durum erkek çalışanlarda askerlik için de söz konusudur.
Emekli olduğumuzda kıdem tazminatı fonunda biriken para ne şekilde ödenecek?
Emeklilik şartı 60 yaştır. Fonda biriken rakamın %25’ini alabilmektedir. Önceden kısmi çıkış yapmış ise en fazla %30’una kadar alabilmektedir. %70’lik kısmının ise aylık fonlamalara ve nemalanmalara göre 300,500,800,1000 TL gibi aylık ücret şeklinde ödeneceği öngörülüyor yani %100’lük kısmı alınamamaktadır.
Kıdem tazminatı fonunda İşçi ve işverenin avantaj ve dezavantajları nelerdir?
İşverenin avantajlarından biri iş güvencesi kapsamıdır. İş güvencesi kapsamında olabilmesi için işçinin en az 6 aylık bir kıdemi olması gerekiyor, çalıştığı iş yerinde 30 ve üzerinde işçi çalıştırılması gerekiyor ve belirsiz süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılması gerekiyor. Feshi geçerli bir nedene dayandırabilmemiz için eğer işveren iş güvencesi kapsamında olmayan birini işten çıkartıyorsa ispat yükü işçide olması şartıyla iddiasını kanıtladığı takdirde kötü niyet tazminatına mahkum ediliyor. İişveren için şöyle bir durum söz konusudur; artık iş güvencesine bakmayacak istediği zaman çıkartabilecek işçinin kıdemi ile ihbarı ile uğraşmayacak ama ihbar tazminatı bildirimli fesihlerde ödenmek zorunda. Aslında kıdem tazminatı fonu küçük bir meblağ olduğu için asıl tutan ihbar tazminatıdır. İş Mahkemelerinin yükü hafifleyecek, işveren işçiyi istifaya zorlayacak hareketlerde bulunmayacak nasıl olsa kıdem tazminatının olduğunu düşünecek, işveren ekonomik daralma sebebiyle işçiyi kıdem tazminatını vermek şartıyla işten çıkarabilecek, işverenin böyle bir yükü olmayacak çünkü her işçi için kıdem tazminatını zaten ödeyecek böyle bir avantajı var, fakat istifa veya haklı nedenle tazminatsız işten ayrılan işçiye de normalde kıdem tazminatı ödenmezken fonla birlikte istifa eden çalışana da ödenecek. Bu durumdan büyük kurumsal şirketler etkilenmeyecektir çünkü zaten kıdem ihbar karşılığı ayırmaktadırlar. İihbar biraz daha kişisel isteğe bağlı olduğu için ona genelde dokunulmuyor ama bu noktada istifa etsin etmesin bir yılını doldurmadan ayrılana da fon ayrılacak. İşveren tarafından bu noktada işveren hem avantajlı hemde dezavantajlı olacaktır.
Kıdem tazminatı fonunda devlet garantisi var mıdır?
Evet, devlet işyerin kapansada, iş değişikliği yapsanda sen benim garantimdesin diyor işverene. Fakat mevcut ayın bildirimlerini, tahakkuklarını zamanında yapmazsan veya hatalı yaparsan teşviklerden öbür ayda yararlanamıyorsunuz.
