İster günlük yaşamlarımız söz konusu olsun, ister okul hayatımız ya da profesyonel iş hayatımız, yaptığımız her seçimde bir karar verme noktasını deneyimleriz. Karar verme, iki ya da daha fazla alternatif arasından seçim yapma işidir. Karar verme anı yol sapağında durup hangi yola devam edeceğimizi seçmeye benzer. Her karar bizi yeni bir yola yönlendirir. Yaptığımız seçimlerle, aldığımız kararlar neticesinde hayatımızın desenini seçmiş oluruz. Seçeriz ve yeni yol boyunca devam ederiz. Her yol sapağında yani her karar verme anında hayatımızın, eğitimimizin ya da kariyerimizin hızını, kalitesini ve gidişatını da belirlemiş oluruz. Peki, iyi kararlar nasıl alınır? Neyse ne deyip ilk gözümüze çarpan yola öylesine girmek mi, yoksa karar konusu her ne ise onu daha iyiye taşıyacak, pişman etmeyecek, etkin sonuçlar verebilecek yolları seçmek için farkındalık sahibi olmak mı? Bu da başka bir karar verme konusu olarak karşımıza çıkar. Yol ağzında durup seçenekleri analiz etmek ve etkin karar verme tekniklerini uygulamak sürdürülebilir ve tatmin edici sonuçlar almak için gerekli görünüyor. Çünkü karar vermek insanı bazen zorlar.
Karar Verme Süreci Neden Zordur?
Karar verme, niyeti ya da amacı eyleme dönüştürmeyi sağlayan bir “emin olma” haline geçebilmektir. Karar verme süreci düşünce ile başlar ve eylem ile sonuçlanır. Bu eylemlerin dönüştürücü, değiştirici ve yeni seçenekler yaratan sonuçları içereceğini bilen insan düşünceden eyleme geçişi her zaman rahatlıkla yapamaz. Hele bir de zaman baskısı varsa işler iyice güçleşebilir.
Karar verme sürecini zorlaştıran bazı durumlar şöyle sıralanabilir;
Kısıtlar: Karar verme süreci beraberinde kısıtları da içerir. Bu kısıtlar maddi koşullar, zaman, mekân gibi konularda olabilir. Kısıtlar alternatiflerimizi doğrudan eleyebilir ve karar vericinin hareket kabiliyetini azaltabilir. Zaten marifet, mevcut kısıtlar altında optimum kararı alabilmekte saklıdır.
Mükemmeliyetçilik: Mükemmeliyetçiler karar verme aşamasında ciddi kriz anları yaşayabilir. Mevcut seçenekler arasından en iyisini seçme isteği bazen gecikmelere, psikolojik sorunlara hatta seçim yapamamaya kadar giden problemler yaratabilir.
FOMO: Karar verme sürecini zorlaştıran bir başka psikolojik sorun ise “FOMO” (Fear of Missig Out) yani bir şeyleri kaçırıyor olma korkusudur. Her seçim aynı zamanda bir vazgeçiştir. Seçilmeyen alternatiflerin barındırabileceği fırsatları kaçırmaktan korkan karar verici, FOMO sorununu mutsuzluk, kararsızlık, depresyon, kıskançlık ve çarpıntı gibi sendromlar yaşayarak deneyimler. Bu sendromlar da karar verme sürecini olumsuz yönde etkiler.
Karar Yorgunluğu: Karar verme ânı, düşünce akışının birden durması halini yaşatır. Karar verilecek konu dışındaki tüm konulara giden yollar aniden tıkanır. Karar verme sürecinin uzaması ise bir anlamda diğer tüm düşünceleri felç eder. Zihinsel, duygusal ve psikolojik olarak yorulan karar verici karar yorgunluğu yaşar ve tükenir.
Seçeneklerin Çok Fazla Olması: Her ne kadar seçeneklerin çok olması iyi bir durum gibi görünse de aynı zamanda karar vermeyi zorlaştırıcı bir etki olarak ta karşımıza bir sorun olarak dikilebilir. Karar vericinin gerçekten ne istediğini bilmesi, buna göre de belli bazı seçenekleri eleyerek karar verme noktasına gitmesini kolaylaştırır.
Etkin Karar Verme Tekniklerini Uygulamamak: Karar verilmesi gereken konuda konunun tanımlanması, amacın tam olarak ifade edilmesi, bilgi toplama, seçeneklerin belirlenmesi, analiz ve seçim aşamalarını içeren etkin karar verme tekniklerini uygulamamak ve süreci eksik bırakmak işleri zorlaştırabilir.
Karar Verme Süreci
Karar verme sürecinde yeni alternatifler geliştirmek, yeni bakış açıları geliştirmek ve farklı fikirler üretmek için kullanılabilecek etkin karar verme tekniklerinden bazıları;
Fayda-Maliyet Analizi,
Altı Şapkalı Düşünme Tekniği,
Zihin Haritaları,
Risk Analizi,
Oyun Teorisi,
Ardışık Düşünme Tekniği olarak sıralanabilir.
Etkin Karar Verme Tekniklerinin Süreci
Hakkında karar verilecek konu tanımlanır,
Amaç ya da hedefler belirlenir,
Eldeki imkân, koşul ve kısıtlar gözden geçirilir,
Alternatifler belirlenir, incelenir ve elenir,
Karar verilir,
Verilen karar uygulamaya konur,
Uygulama sonuçları değerlendirilir, gerekirse dersler çıkarılır.
Etkin karar verme teknikleri;
Mantıklı, analitik ve tutarlı karar vermeyi kolaylaştırır,
Hedefe ya da amaca odaklanır,
Karar verilecek durumu doğru tanımlar,
Öznel faktörleri de dikkate alır,
Karar vermek süreci için bilgi ve analize ihtiyaç duyar,
Güvenilir, anlaşılır ve kullanışlıdır.
İyi Kararlar Nasıl Alınır?
Etkin karar verme yetisi, önemli yaşamsal becerilerden biridir. Her şeyden önce “Ben ne istiyorum?”, “İhtiyacım olan nedir?” sorularına samimi ve gerçekçi bir cevap verebilmek için gerekli olan şey kişinin kendini tanımasıdır. Yani kişi kendini ne kadar iyi tanırsa o kadar doğru yanıtları bulabilecektir. Kendini bilen, ihtiyaç ve arzularının farkında olan kişi yüzleştiği durumlar ve olaylar karşısında doğru kararları almak konusunda daha fazla şansa sahiptir.
Etkin karar verme tekniklerini uygularken karar vericinin zekâ, mantık, analiz yapma becerisi gibi bilişsel özelliklerinin yanı sıra duygularını, motivasyonunu ve duygusal zekâsını da sürece dâhil etmesi iyi kararlar almasını sağlar. Enstitü'nün sizin için alanında uzman kişi tarafından hazırlamış olduğu Etkin Karar Verme Teknikleri Eğitimi'ne mutlaka katılın. Bunun haricinde iyi kararlar alabilmek için bazı önerileri şöyle sıralayabiliriz:
Ayrıntılara dikkat edin, önem verin ama ayrıntılarda boğulmayın.
Önceliklerinizi belirleyin. Olmazsa olmazlar ile vazgeçilebilecekleri birbirinden ayırın.
Mükemmeliyetçilikten uzak durun.
Önyargıları aşın.
Cesur olun, gerektiğinde radikal kararlar vermekten çekinmeyin.
Acil alınması gereken ya da önemli kararlar ile sıradan kararları birbirinden ayırarak farklı değerlendirin.
Önünüzdeki seçenekler tatmin edici değilse yeni alternatifler yaratın.
Seçenekler kafa karıştıracak kadar çoksa bir kısmını eleyin.
Muhtemel sonuçları görselleştirin. Bunun için zihin haritaları tekniğini kullanabilirsiniz.
Yaratıcılığınızı geliştirin.
Önerilere açık olun, gerektiğinde sizi iyi tanıyan arkadaş ya da aile bireylerinizden fikir alın.
Farklı ve geliştiren bakış açıları kazanın.
Doğru verileri topladığından emin olun.
Seçenekler için risk analizlerini doğru yapın.
Esnek olun, gerektiğinde amacı ya da hedefi revize edin.
Hata yapmaktan korkmayın, hatalardan ders çıkarın.
Kararınızı verdiğinizi hayal edip sonuçları zihinde simüle edin.
Sonuçlandırma, sentezleme, bütüncül düşünme, hafıza gibi zihinsel yeteneklerinizi geliştirin.
İçgüdülerinize ve sezgilerinize güvenin.
Toplumsal baskılara yenilmeyin.
Duygusal zekânızı ve empatinizi geliştirin.
Yorgunluk, hastalık ya da uykusuzluk gibi bedensel durumların karar verme yetinize etkisini göz ardı etmeyin.
İyi Kararlar İçin Bir Teknik: 10-10-10 Tekniği
Verdiğimiz her karar parça parça geleceğimizi biçimlendirirken sonuçtan pişman olmamak, “keşke” ile başlayan cümleler kurmamak için bazen yardımcı bir tekniğe ihtiyaç duyarız. Bunun için o anki duygusal durumumuzdan çıkıp geleceğe bakmamızı kolaylaştıran oldukça basit bir teknik var: 10-10-10 tekniği.
10-10-10 Tekniği Nasıl Uygulanır?
Çok mutlu, çok üzgün ya da sinirli olmadığımız yani duygusal anlamda dengede hissettiğimiz bir psikoloji içindeyken kendimize vereceğimiz kararla ilgili olarak 3 soru sormamız gerekiyor:
10 dakika sonra ne hissedeceğim, bu kararın hayatıma etkisi ne olacak?
10 ay sonra ne hissedeceğim bu kararın hayatıma etkisi ne olacak?
10 yıl sonra ne hissedeceğim bu kararın hayatıma etkisi ne olacak?
Bizim için mümkün olan tüm seçeneklere yönelik zihinde canlandırma yaparak kendimizi nasıl hissettiğimizi anlamaya çalışmamız gerekiyor. Zihnimizde berraklaştığında hangi yolun kendimiz için en iyi sonuç vereceğine karar vermemiz kolaylaşacak. Kısa, orta ve uzun vadede iyi hissettireceğine daha fazla ihtimal verdiğimiz alternatif seçimimiz olacaktır.
