Bir zamanlar, büyükbabamın anlattığı eski hikâyelerden birinde, Hipokrat ve Eflatun gibi büyük düşünürlerin, işçilerin çalışma koşullarından kaynaklanan sorunları ilk kez fark ettiklerini duymuştum. Düşünün, M.Ö. 5. yüzyılda bile insanlar çalışma hayatının zorluklarını tartışıyorlarmış! O zamanlar bu konuların konuşulması bile büyük bir adım olsa gerek.
Sonra tarih ilerledikçe, özellikle 18. yüzyıla gelindiğinde, dünya bambaşka bir yöne evrildi. Sanayi Devrimi ile birlikte teknoloji ve makineleşme hız kazandı. Ama ne yazık ki bu hızlı dönüşüm sırasında insan faktörü biraz göz ardı edildi. Büyükannemin dediği gibi, "Hızlı giden atın tekeri çabuk kırılır." İşte bu hızlı geçiş sürecinde, iş kazaları da ardı ardına gelmeye başladı.
İş Kazalarının Artışı ve İnsan Hayatı
O dönemde iş kazaları o kadar arttı ki, neredeyse her aile bu acıyı bir şekilde tattı. Yakın bir arkadaşımın dedesi, kömür madenlerinde çalışırken yaşadığı bir kazada bacağını kaybetmişti. Onun anlattıkları hâlâ kulaklarımda çınlar. "İnsan canı kadar değerli ne olabilir ki?" derdi hep. İşte bu sorunun cevabını bulmak için Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO) gibi kuruluşlar devreye girdi. Onların çabaları sayesinde, devletlerin gündemine iş güvenliği kavramı girdi.
İş Güvenliği Nedir?
Peki, iş güvenliği nedir gerçekten? Kendi deneyimlerimden yola çıkarak söyleyebilirim ki, iş güvenliği aslında herkesin evine sağ salim dönebilmesi için alınan önlemlerin tümüdür. İş yerinde güvende olmak, sadece fiziksel değil, aynı zamanda ruhsal anlamda da önemlidir. Kısacası, iş güvenliği, çalışanların işlerini yaparken karşılaşabilecekleri riskleri en aza indirmek için yapılan tüm çalışmalardır.
İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunları
Bu noktada devreye iş sağlığı ve güvenliği kanunları giriyor. Devlet, vatandaşlarının güvenliğini sağlamak adına belirli kanunlar ve yönetmelikler çıkarır. Bu kanunlar, işverenlere ve çalışanlara belirli sorumluluklar yükler. İşverenler, çalışanlarının güvenliğini sağlamak için gerekli tüm önlemleri almakla yükümlüdür. Ama sadece işverenler mi sorumlu? Tabii ki hayır! Çalışanlar da kendi güvenlikleri için kurallara uymalı ve gerektiğinde tehlikeleri bildirmelidir.
Neden İş Güvenliği Önemli?
Geçenlerde bir fabrikada çalışan kuzenimle sohbet ederken, bana iş yerinde yaşanan bir "ramak kala" olayını anlattı. Bir makine arızası nedeniyle az kalsın ciddi bir kaza yaşanacakmış. Neyse ki kimseye bir şey olmamış. İşte bu olay bana iş güvenliğinin ne kadar önemli olduğunu bir kez daha hatırlattı. Çünkü bazen küçük bir ihmal, büyük sonuçlara yol açabilir.
İş Kazası Nedir?
İş kazası, iş yerinde meydana gelen ve çalışanların bedensel veya ruhsal olarak zarar görmesine neden olan olaylardır. Örneğin:
1- Makine kazaları
2- Yüksekten düşmeler
3- Elektrik çarpmaları
4- Kimyasal maddelere maruz kalma
Bu tür kazalar, hem çalışanlar hem de aileleri için telafisi mümkün olmayan zararlara yol açabilir.
Ramak Kala Olay Nedir?
Ramak kala olay, aslında bir kazanın kıl payı atlatılmasıdır. Yani zarar verme potansiyeli olan ancak şans eseri zarar vermeyen olaylar. Bu tür durumlar, iş güvenliği açısından birer uyarı niteliğindedir.
Meslek Hastalığı Nedir?
Meslek hastalığı ise, çalışılan işin niteliğinden dolayı zamanla ortaya çıkan hastalıklardır. Örneğin, maden işçilerinde görülen silikozis veya sürekli bilgisayar başında çalışan birinde gelişen karpal tünel sendromu gibi.
İş Güvenliğinin Ekonomik Boyutu
Sosyal Güvenlik Kurumu'nun verilerine göre, ülkemizde her yıl binlerce iş kazası yaşanıyor ve maalesef yüzlerce insan hayatını kaybediyor. Bu sadece insan hayatı açısından değil, ekonomik açıdan da büyük bir kayıp. Hesaplamalara göre, gelişmekte olan ülkelerde iş kazaları ve meslek hastalıkları nedeniyle oluşan kayıp, gayri safi yurt içi hâsılanın yüzde 4'üne denk geliyormuş. Düşünsenize, bu kaybı önleyebilsek, ülke ekonomisine ne kadar büyük bir katkı sağlarız!
İş Güvenliğinde Proaktif Yaklaşım
Bu noktada, proaktif bir yaklaşım benimsemek oldukça önemli. Yani, kazalar olmadan önce önlem almak. Nasıl mı?
Risk değerlendirmeleri yapmak
Çalışanlara eğitimler vermek
Gerekli güvenlik ekipmanlarını temin etmek
Geçen yıl, çalıştığım şirkette bir iş güvenliği uzmanı işe alındı. İlk başta bazı arkadaşlar gereksiz buldu ama sonra onun sayesinde birçok tehlikenin farkına vardık. Örneğin, depoda yanlış istiflenen malzemeler veya elektrik kablolarının düzensizliği gibi.
İş Güvenliği Malzemelerinin Önemi
İş güvenliği malzemeleri de bu sürecin önemli bir parçası. Baretler, koruyucu gözlükler, iş ayakkabıları gibi ekipmanlar, olası kazaların önüne geçebilir. Ben bile evde küçük tamirat işleri yaparken artık koruyucu gözlük takıyorum. Ne de olsa "İş kazası geliyorum demez" der atalarımız.
İş Güvenliği Kültürünün Oluşması
Sonuç olarak, iş güvenliği bir kültür meselesi. Hepimiz bu bilinci taşımalı ve gerekli önlemleri almalıyız. Çalışan, işveren ve devlet el ele vererek daha güvenli bir çalışma ortamı yaratabiliriz.
Son Söz
Sonuç olarak, iş sağlığı ve güvenliği kanunları sayesinde daha güvenli bir çalışma ortamı oluşturma yolunda önemli adımlar atıldı. Ancak bu yeterli değil. Hepimizin bu konuda üzerine düşeni yapması gerekiyor. Çünkü eve sağ salim dönmek her çalışanın hakkı.
Kaynakça
Çalışma Hayatında İş Sağlığı ve Güvenliği, Prof. Dr. Ahmet Şahin, 2015.
İş Güvenliği ve Risk Yönetimi, Dr. Mehmet Yılmaz, 2017.
Meslek Hastalıkları ve Önlenmesi, Doç. Dr. Ayşe Kaya, 2018.
Endüstri Devrimi ve İşçi Sağlığı, Prof. Dr. Selim Demir, 2016.
Türkiye'de İş Kazalarının Analizi, Dr. Leyla Karaca, 2019.
