Fatoş Kocabörek Açıl ile ilk yardım müdahaleleri ve temel uygulamalar üzerine konuşacağız. Fatoş Kocabörek Açıl Enstitüde İlk Yardım Bilgilendirme Eğitimi eğitmenidir. “İlk yardım nedir ve nasıl uygulanır?” tekniklerinden de bahsedeceğiz ama sizi tanımayanlar için;
Fatoş Kocabörek Açıl Kimdir?
Antalyalıyım. 1976 doğumluyum. Bilgi bulaştırıcılığı yapıyorum. 2004’e kurulmuş eğitmen danışma firmamız var. 2010 yılından beri de ilk yardım eğitim merkezimiz var. İlkyardım eğitmeni mesul müdürü olarak hayatıma devam ediyorum. 1 kızım var, eşimle birlikte aile şirketi diyebileceğimiz kurumda çalışmalarımıza devam ediyoruz.
İlk Yardım Nedir?
İlk yardımın tanımında resmi bir tanımdan bahsediyorum. Özellikle sokakta bir olayla karşılaştığınız zaman bir anda etrafına kişiler toplanır. Biri kaldırın der biri indirin der. Biri su verelim der biri vermeyelim der. Hepsi de müdahale eder. Ancak gerçek anlamda ilk yardım değimiz olay resim tanımla ortaya çıkar. Biz ilk yardım eğitimleri veriyoruz. İlk yardımcı yetiştiriyoruz. Sağlık Bakanlığı’ndan onaylı müfredatla yetiştiriyoruz.
Tanımda şöyle diyor; ani olarak ortaya çıkan hastalık veya yaralanma durumunda kişinin hayatını sürdürülmesi, durumun kötüleşmesinin önlenmesi, iyileşmenin kolaylaşması amacıyla mevcut imkanlarla yapılan müdahale diye geliyor.
Bir şeyi eklemek lazım, sağlık görevlilerinin yardımı sağlanıncaya kadar geçen süreçten bahsediyoruz.
Nasıl olacak 112 arayacağım ki kişiyi teslim edeyim. Bulunduğunuz ortama 112 ne kadar süreçte gelir?
Münevver Birol: Yakın oturuyorum hastaneye, oradan gelirse 5 dakika olur
Ama oradan gelmiyor, ambulanslar ambulans merkezlerinden çıkar. Özellikle dağınık şekillerde ambulans merkezleri vardır. Ambulans gelinceye kadar hızlı bir şekilde götürebilirsiniz. Bulunduğunuz süreç içerisinde ne kadar süre içinde ambulans gelir? Ortalama 10-15 dakika. Tarif etme süreci var dolayısıyla 10-15 dakika. Dolayısıyla benim yaptığım her türlü uygulama sağlık görevlilerinin yardımı sağlanıncaya kadardır ilk yardım.
İlk yardım sağlık görevlileri gelinceye kadar nefes almasını sağlamak, ikinci hayati fonksiyonlarının sürdürülmesinin sağlanması, artı durumunun kötüye gitmesini önlemek. Kişi kırık varsa ben müdahale etmezsem sinirleri kesilebilir, damarları parçalanabilir. Durumunun kötülenmesini söylediğimiz olay bu, sadece kemik kırığı kalsın, damarın ve sinirini kesmesin. İyileşmenin kolaylaşması da ne kadar az zarar görürse o kadar çabuk iyileşir.
Mesela kişi bayıldı, en kısa zamanda kendine gelmesin. Kan kaybı var, durdurayım ki kan kaybından kalbi durmasın. Sıcak çapması, hayvan ısırması diye pek çok konuyu kapsayan sağlık görevlileri gelene kadar yapılan uygulamadır.
Çocuk ve Yetişkinlerde Müdahale Farklılık Gösteriyor Mu?
Elbette, olaylarla doğru orantılı. Her zaman unutmamak lazım, çocuk kaç yaşındadır diye sorsam ne dersiniz bana? Bebek dediğimizde kimi düşünürsünüz?
Hukuka göre, sağlığa göre yaş oranları da farklı. Kalp masajı yaparken ihtiyaç olan bir surumdan bahsediyoruz. 1-8 yaştır çocuk, 0-1 yaş aralığı da bebek olarak karşımıza çıkar. 9 yaş üstü yetişkin olur. Temel yaşam desteği, kalp masajı, suni solunum da fark eder. Kanamalarda da çocuklar çok önceliklidir.
Bizim yaptığımız çalışmayı netleştiriyor olması lazım. İlk yardım eğitim merkezi sahibiyiz. Resmi ilk yardım eğitimi veriyoruz. Bu ne demek 2 gün eğitim ve Sağlık İl Müdürlükleri tarafından yapılan sınavların sonunda en az 85 ve üzeri puan alarak ilk yardımcı olarak müdahale edebilirler. Yöneticisi git dediği için eğitime gelen arkadaşlarımız da oluyor.
Birgün en sevdiğinizin başına bir olay gelirse ne yaparsınız? Buna karar vermek lazım. Ben ne kadar müdahale edebiliyorum, neye müdahale edebiliyorum? Elbette heyecanlanacağız, elimiz ayağımız birbirine karışacak. Kriz anlarında hemen bütün bilgiler su yüzüne çıkar. Bildiğiniz şeyi yapabilirsiniz. Bilmediğiniz şeyi yapamazsınız. Dolayısıyla neyi biliyorum, neyi yapmam gerekiyordu?
Orada şuna dikkat etmek lazım, bu yanlış oldu, hemen düzeltme şansınız var. Yanlışı devam ettirirsek daha büyük zarar görecektir. Amaç zarar görmesini önlemektir.
Dolayısıyla eğitimlere geliyorsunuz, tüm uygulamaları öğreniyorsunuz. Enstitüde 5 gün devam eden günde yaklaşık 1,5 saat kadar süren bir eğitimimiz var. Orada size dokunuyoruz. Bana, eşime, anne-babama, çocuklarıma bir şey olması dediğimiz durumdan bahsediyoruz. Canımın içi dediğimiz insan bir anda kendini kaybetti, neresine bakmalıyım?
Başınıza bir olay geldiğinde evde ilk kimi arıyorsunuz? Anne baba aranıyor, komşuya gidiliyor, ne yapılacağı bilinmiyor. 112’yi aramak sonra aklımıza geliyor. Baktık süreçten çıkamıyoruz, diyoruz ki hemen 112’yi aramamız lazım. Ararken doğru bilgi vermem lazım.
Hastanın ilk neyine bakarız? Tepki veriyor mu veremiyor mu? Birileriyle karşılaştın, ilk hastanın, kinin nesine bakmalısın? Bilinci yerinde mi bakarım. Tepki veremediği için ilk nefesini değerlendirmeliyim. Biraz önce yemek yiyorduysa, bayıldığı için dili kaçma dediğim olay olduysa, kişi nasıl nefes alsın. Kendinde olmayan kişiye ilk yapılacak şey kişinin ağıza bakmaktır. Dil tutulmaz ve çekilmez. Ne yapacağız? Baş çene pozisyonu değimiz pozisyonu yapmamız lazım.
Nefes almıyorsa problem var, kalp masajına başlamamız lazım. Bunun için de ilk yardımcı kimliğine sahip olmamız lazım. Kişi bize tepki vermiyorsa, ağız içini mutlaka kontrol etmemiz lazım.
Eğitiminizde hasta-yaralı ve Olay Yerinin Değerlendirilmesi konu başlığı var. Anlattıklarınız bu başlığa giriyor değil mi?
İlk değerlendirme dediğimiz bir süreç ABC sürecinde ilk önce kişinin ağız kontrolü yapar, nefesi kontrol edilir ve nabzını bakılır. Bir yerinde kanama var mı kontrolü yapılır.
İlla kaza diye düşünmeyelim. Evde yürürken cam var, kapılarımız cam olabiliyor, ayağımız bir yere takılıp düşmek gibi birçok şeyle karşılaşabiliriz.
İlk Yardım Eğitimi Alan Biri ve Almayan Biri 112 Acili Aradığında Aktaracağı Bilgilerde Farklılık Oluyor Mu?
Görüşme aynı fakat oradaki en önemli şey, kişi çok heyecanlı ise doğru bilgileri aktaramıyorsa süre uzuyor. 112’de görüşen kişi arayanın şok geçirip geçirmediğin anlayamadığı için o süreç uzuyor. Bilinçli bir kişi aradığında ne söylediğin bildiği için hızlı bir şekilde sağlık görevlilerinin yardımı sağlanmış oluyor.
Bir kişi nefes almıyorsa beyin ölümü 5 dakikada başlar, 5 dakika içinde sağlık görevlilerinin bana ulaşması ya da benim müdahale etmem lazım. Dolayısıyla ok adar doğru bilgiler vermem lazım ki yardıma hemen gelsinler.
Solunum Yoluna Cisim Kaçtığında Nasıl Müdahale Edilmelidir?
Herkesin bilmesi gereken, en büyük risk olan, hepimizin karşılaştığı bir durumdan bahsediyoruz. Tıkanma dediğimiz bir durum. Hepiniz yaşamışsınızdır boğağınıza bir şey kaçtığında öksürmeye zorlanırız. Kişi öksürmeye başladığında ne yapıyoruz? Sırtına vuruyoruz. Çok tehlikeli bir şey yapıyoruz. Asla vurulmaz. Nerden öğrendiysek artık.
Cisim kaçması olduğu için kısmi bir tıkanma dediğimiz bir durum, vücut öksürerek dışarı atmaya çalışıyor, vurduğumuz için nefes alma anında anda tam tıkanma dediğimiz olaya sebep verebiliriz. Kişilere asla dokunmaz, öksürmeye teşvik ederek o cismi çıkarana karar. Öksürme refleksi durana kadar yanında bulunmalıyız. Ya cisim çıkmıştır ya da tam tıkanma olmuştur.
Tam tıkanma olduysa kişi ya elini boğazına götürür ya tarif eder, nefes alamıyordur, morarmaya başlar. Henrik manevrası dediğimiz bir manevrayı yapmamız gerekir. Lütfen bunu izleyecek olan herkes için öğrenmesini tavsiye ediyorum. Sırtına vurmak ve karnına basmak.
İki kürek kemiğinin ortasına çok güçlü bir şekilde vuruyor olmamız lazım. %95 oranında ilk vurmada bu çıkar. Özellikle çocuklar, 2-3 yaşına kadar her şeyi ağzına atıyor. Ya da diş kaşıma durumu dediğimiz olay. Anne de havuç veriyor, çocuk da kopartıyor bir parça. Hemen yapmanız gereken hızlı bir şekilde hemen sırtına vuruyoruz. 5 kere vuruyoruz.
Çıkmadıysa yetişkinlerde diyaframa denk gelecek şekilde elinizi koyup içeri ve yukarı dediğimiz bir uygulama. Bu uygulamayı görmeniz ve birbirine denemeniz lazım. Bu manevrayı herkese tavsiye ediyorum. Öğrenin ve öğretin.
Çocuk ve yetişkinde yapmak daha kolay. Peki, evdesiniz ve bu olay başınıza geldi, ne yaparsınız? Hemen bu çıkıntıyı diyaframa koyum kendinizi bu halinizde masanın üzerine atıyorsunuz. Eliniz diyaframınızda kalacak. Ya da bir sandalyenin köşesinden yardım alırsınız.
Tek başına olan uygulamalar zorlu uygulamalar. Kişi hamileyse dikkat etmek lazım. O zaman göğsün üzerinden sıkıyoruz ki diyafram yararlanarak dışarı çıkaralım.
En önemli sırtına güçlü vurarak çıkmasını sağladığımız bir durumdan bahsediyoruz. Çıkmadıysa kişi yere yığıldıysa boğulmuş demektir hemen 112 arayıp, kalp masajına başlanmak gerekir. Bu manevrayı öğrenmek ilk yardımcı olmanız gerekmiyor.
Bu sene Milli Eğitim Bakanlığı bütün öğretmenlerimizin ilk yardım almasıyla ilgili çalışmalar başlattı. Bütün öğretmenlerimizin bu bilgileri alması faydalı olacaktır. Zorunlu olacak daha önce gönüllü olanlar ilk yardım eğitimi alıyordu.
Kalp masajı, suni teneffüs bilmeyen kişi de hemen müdahale ediyor. Bilmeden kalp masajı yapıyorsanız ve müdahaleden dolayı kişi hayatını kaybediyorsa suç işlemiş oluyorsunuz. İlk yardımcı sertifikasına sahip değilseniz kalp masajı yapmayın, kişinin ölümüne sebep olabilir ve bu da suçtur. Resmi kurumlardan alıp öğrenebilirsiniz.
Eğitimlerde neler konuşuyoruz?
Genel bilgilerden sonra kişinin nefes alıp almadığını kontrol ederiz. 10 saniye dinleriz, yetişkin bir kişi dakikada minimum 12 maksimum 20 nefes alır. 12-20 aralığından bahsediyoruz. 10 saniye dinlediğimizde 2 kere nefes duymak gerekiyor. 1 kere nefes alıyorsa nefes alışverişi düştü demek, kalp yavaşladı demek, kalp masajı gerekir.
Kişiyle alakalı neyi konuşuyoruz?
İç kanamalar, şok geçirmesi, yaralanmalar, göğüs yaralanması, organların dışarı çıkmasından ya da kafatası yaralanmasından bahsediyoruz. Yanıklar; kimyasal yanıklar, elektrik çarpmaları, elektrik yanıkları, sıcak çarpması bahsettiğimiz konular. Donmalar, kırıklar, burkulmalar, bayılmalar, koma var. Sara krizi, ateşli havaleler dediğimiz durumdan bahsediyoruz. Zehirlenmeler, kan şekerinin düşmesi, kalp krizinde neler yapacak olduğumuz, hayvan ısırmalarında ne yapacağız?
Gözümüze, kulağımıza bir şey kaçtı, suda boğulma oldu, bir kişiyi taşımam gerekiyor, aracın içinden çıkarmam gerekiyor gibi değerlendirebileceğimiz konulardan bahsediyoruz.
Münevver Birol: En sık yine başımıza gelme ihtimalinin yüksek olduğu zehirlenmeler.
Zehirlenmeyi Fark Ettiğimiz An Ne Yapılmalı?
En büyük problem, çamaşır suyu içilmesi yanlışlıkla ya da tiner içilmesi. Ya da mantar yedik, tavuk yedik karşımıza çıktı. Pandemiden önce toplu yemeklerdeki zehirlenmelerden bahsediyorduk. Ya da kişi kendi canına kıymak istedi 1 kutu ilaç içti. Hepsi olası şey.
En yanlış uygulamak kişiyi kusturmaya çalışmak. Ya tuzlu su içiriyorlar ya da parmağı ağza sokup kusturmaya çalışıyorlar. Kişi kusuyorsa asla engellemeyin ama kusmuyorsa da kusturmamak gerekiyor. Kişi çamaşır suyu içim, ağız yemek borusu mide, sindirim sitemine zarar vere vere ilerledi. Bu kadar zehri aynı şekilde geri çıkarmaktan bahsediyoruz. Düşünün yemek borusunda yaptığınız zararı.
Su falan içirmek de yok, tehlikeli emilimi hızlandırırız böylece. Oradaki zehri bir an önce vücuttan dışarıya attırmak gerekiyor. Bun yapacak olan tabi ki sağlık görevlileri. Ben ne yapacağım kişiyi hızlıca hastaneye ulaştırmam gerekiyor. Mutlaka neyle zehirlendiyse onuna ilgili de bilgi vermem gerekiyor.
Solunum yolu zehirlenmesinde ciğerler etkileniyor. Biz yoğurdu yoğurdu nereye yiyoruz. Bir anda etkisi olmaz, etkilenen yerler farklı. Açık havaca çıkacak, yarı oturur pozisyonda tutup, rahat nefes almasını sağlayacağız ve 112’den destek almak lazım.
Münevver Birol: Yolda, Otobüste Markette Bile Bayılabilir Veya Bayılan Birine Denk Gelebiliyoruz.
Bayılan Kişiye Müdahaleyi Nasıl Yapmak Gerekiyor?
Bayılmayı tanımlamak gerekiyor, geçici bilinç kaybı olarak geçiyor. Beyne giden kan akışında bir azalma olunca kişiler bayılıyor. Nedenleri, korku, heyecan, yorgunluk halsizlik, kan şekerinin düşmesi olabiliyor.
İlk bakılması gereken yer ağzı içini kontrol ve sonrasında nefes alıp almadığı. Sırt üstü yatıyoruz kişiyi ve ayaklarını 30 cm yukarıya kaldırmak. 3-5 dakika içinde kişiler kendine gelir.
Sara krizi geçiren kişiyi ayırt edecek alakalı normalde olmayan dokular başlaması, tekrar eden sözlerin olması, ağzından köpüklenme gelmeleri. Madde bağımlığıyla karıştırılıyor. Kişi nefes alamıyor diye ağzına bir madde konuluyor, genellikle tahta kaşık.
Sara krizi geçiren kişi 10 insan gücündeki bir güce sahip olduğu söyleniyor. Tek yapmanız gereken kişinin kafasını korumaktır, başka da yapılacak hiçbir şey yok. Krizin normal süresinin geçmesini beklemek gerekiyor. Bu da 7-8 dakika sürüyor. Uzun sürüyorsa o zaman 112’yi aramak gerekiyor.
Kriz bittiğinde kendine gelmiyorsa ağız içini ve nefesini de kontrol etmek gerekiyor. Kendine geldiyse de üzerini örtüp dinlemesini sağlamak gerekiyor. Tanımadığınız kişiye kolonya ile müdahale tehlikeli olabilir, ya astımı varsa tıkamış olursunuz.
Denizde ve Dumandan Boğulmalarda İlk Yardım Farklı Mı?
Boğulmaları tanımlamak, vücuda oksijen gidememesi demek. Gazda boğumla dediğimiz dumandan zehirlenme de var. Asılma, dilin geriye kaçması, boğaza cisim kaçması da boğulma. Suda boğulmalarda en önemli ayrıntı, bir kişi çırpıyorsa yanına yaklaşmayın, yakınında olun. Size sarılır sizi de çeker. Kişi kendini bıraktıysa hızlıca sahile çekmek. İlk yapmanız gereken iki tane nefes vermek. Burnunu tıkayıp ağzından nefes vereceğim göğsünün şiştiğini görmem lazım. Dışarıya çıkarıp kalp masajına başlamak gerekiyor. Bunu da eğitimi alan yetkililer yapmalı.
Gaz dolu ortamda da direkt açık alana çıkarmak gerekiyor. Bilinci kapalıysa 112 aranmalı. Dışarda ağız içi kontrolü, nefes alıp almadığın kontrol etmek, nefesi yoksa kalp masajı. Her şeyde 112’yi aramak var.
Güneş yanıklarında tek yapmamız gereken suyun altında durmaktır. Diğer yanıklarda da 20 dakika suyun altında durmak gerekiyor. Suya tutup ilk yardımı yapalım sonra tedaviye geçelim, krem sürelim, zeytinyağı sürelim vs.
Elektrik çarpmasında su dökülmez su içirilmez, hiçbir zaman su ile müdahale edilmez. Elektrik akımı olduğu için patlamaya sebep olabilir. Mutlaka hastaneye gidiyor olmak gerekir.
Trafik kazalarında da su içirilmez, iç kanama riski vardır. Su vermek bu anlamda çok tehlikeli olur. Yüksekten düştü, trafik geçirdi, darbe yedi, silahlı yaralanma durumlarında iç kanaması vardır. İlk yapılması gereken sırtüstü yatırmak ayakları 30 cm yukarı kaldırmak.
Trafik Kazası Sonrası Kişiyi Araçtan Çıkarırken Nelere Dikkat Etmeliyiz?
Trafik kazalarında nefesi yoksa ya da patlama durumlarında araçtan çıkarmalıyız. Diğer durumlarda kişi araçta kalmalı ve 112 aranmalı. Kaza yapan aracın arkasına park edip yardıma gidiyoruz, araç en güvenli yere alınır. Araç yapan aracın önüne park edilmeli, önce can güvenliğimizi sağlamak gerekiyor.
Sizin Müdahale Ettiğiniz İlginç Bir Anınız Var Mı?
Aslında yok, karşılaşmadım. Küçük müdahalelerden bahsediyorum. Kötü şeylerden karşılaşmadım. Bu anıları katılımcılardan ediniyorum.
İlk Yardım Eğitimi Alan Biri Doğal Afetlerde Gönüllü Olarak Görev Alabiliyor Mu?
AKUT gibi kuruluşlara katılmanız gerekiyor. Merkezlere başvurmanız, kimliğinizi gösterip gönüllülük yapabilirsiniz. Ancak geri hizmet bu. Çünkü arama kurtarma dediğimiz bambaşka bir olay. Öncelik her zaman sağlık görevlilerinindir?
Her yıl Eylül ayının ikinci Cumartesi günü “Dünya İlk Yardım Günü” olarak tüm dünyada kutlanmaktadır. Bu tarihte ilk yardım eğitimi alan veya almayanlar ne yaparsa farkındalık uyandırabilir?
Bizler adına tek yapabileceğimiz eğitim almayı sağlamak. Enstitüye de bu anlamda teşekkür ediyorum. Bu konuda desteklediler beni. Bireyselden dönüyor her şey, devlet politikası olarak karşımıza çıktığında etkili oluyor. Farkındaysan fark ettir diyorum ben. Kaliteli yaşam olarak devam edebilmek için yapılması gerekenler arasındadır. İşletmelerde zorunlu eğitimler arasındadır. Daha denetlenir durumda, dolayısıyla yayılmış durumda.
İlk Yardım Eğitimi Hangi Yaşta Alınmalı? Ne Kadar Sıklıkla Tekrarlanmalı?
18 yaşından sonra, kalp masajı yapabilme yetkisi için hukuken de bir birey olması gerekir. Resmi ilk yardım eğitiminde böyle, yoksa öncesinde bütün eğitimleri almaları iyi olur. Liselerle de gönüllü projeler yaptık.
Kendimizi koruyalım, yardımcı olabileceğimizi unutmayalım. Bir şey olmaz demeyelim, farkındalık edinip farkındalık yaratalım. Eğitim şarttır deriz ya eğitim gerçekten şart.
İlk Yardım Nedir?
Tanımda şöyle diyor; ani olarak ortaya çıkan hastalık veya yaralanma durumunda kişinin hayatını sürdürülmesi, durumun kötüleşmesinin önlenmesi, iyileşmenin kolaylaşması amacıyla mevcut imkanlarla yapılan müdahale diye geliyor. Bir şeyi eklemek lazım, sağlık görevlilerinin yardımı sağlanıncaya kadar geçen süreçten bahsediyoruz.
Bayılan Kişiye Müdahaleyi Nasıl Yapmak Gerekiyor?
Bayılmayı tanımlamak gerekiyor, geçici bilinç kaybı olarak geçiyor. Beyne giden kan akışında bir azalma olunca kişiler bayılıyor. İlk bakılması gereken yer ağzı içini kontrol ve sonrasında nefes alıp almadığı. Sırt üstü yatıyoruz kişiyi ve ayaklarını 30 cm yukarıya kaldırmak. 3-5 dakika içinde kişiler kendine gelir.
Henrik Manevrası Nedir?
Tam tıkanma dediğimiz durumlarda Henrik manevrası dediğimiz bir manevrayı yapmamız gerekir. Lütfen bunu izleyecek olan herkes için öğrenmesini tavsiye ediyorum. Sırtına vurmak ve karnına basmak. İki kürek kemiğinin ortasına çok güçlü bir şekilde vuruyor olmamız lazım. %95 oranında ilk vurmada bu çıkar.
