İnsanlar hiç kuşkusuz kendine bahşedilmiş yeteneklerle doğar. Lakin bu yeteneklerin sergilenebilesi için fark edilmesi gereklidir. Çoğu insan yeteneklerinin farkına varmadan yaşar gider. Bazıları yeteneğinin farkındadır ama şartların elverişsizliği ya da yönlendirme eksikliği nedeniyle ne boyutta o yeteneğe sahip olduğunu bilemez. Tüm bunların yanında yeteneklerinin farkında olan, onların üzerinde durarak çok daha iyi noktalara taşıyan insanlar da bulunur. Ki bence onlar en şanslı insanlar arasındadır.
Gelelim “Çizim yetenek mi yoksa beceri mi?”, sorusuna. Öncelikle yetenek ve beceri kelimelerine tanım getirerek kafamızdaki ikilemi çözelim. Beceri ve yetenek kavramlarının çok ince bir çizgi ile birbirinden ayrıldığı bir gerçek. Belki de sıklıkla birbirinin yerine kullanılmasının hatta bazı eylemlerin yetenek mi yoksa beceri mi olduğuna net karar verilememesinin sebebi budur.
Beceri nedir? Beceri; TDK kaynaklarında “Elinden iş gelme durumu, ustalık, maharet.”, şeklinde tanımlanır. Kişilerinin herhangi bir işi öğrenebilmek için var olan yatkınlığı beceri ile ilgilidir. Yetenek nedir? Yetenek; yine TDK kaynaklarına göre "Bir kimsenin bir şeyi anlama veya yapabile niteliği, istidat, kabiliyet.” ya da “Bir duruma uyma konusunda organizmada bulunan ve doğuştan gelen güç.”, şeklinde açıklama bulur. Elimizde var olan bu tanımları da yorumlayarak aradığımız cevabı artık kendimiz oluşturabiliriz.
Doğuştan getirdiğiniz, kendiliğinden var olan ve çalışmalarla daha iyi seviyeye gelen potansiyel; sizin yeteneğiniz. Eğitimle öğrendiğiniz ve çalışarak belirli bir seviyeye getirebildiğiniz eylemler ise becerinizi ifade ediyor, diyebiliriz. Ve beceri ile yetenek arasındaki ince çizgi de şu ilgiden kaynaklanıyor: Bir becerinin hangi düzeye kadar gelişebileceğini, kişinin o konu üzerine doğuştan getirdiği yapabilme kapasitesi yani sahip olduğu yeteneğin seviyesi belirliyor. Bu sebeple bazı bireyler resim kurslarında şaheserler yaratırken bazıları ne kadar çalışsa da ne yapsa da bir yerden sonra ilerleme kaydedemiyor. Benim yaptığım kaynak taramaları ve kişisel yorumlarıma dayanarak söylüyorum ki çizim; bir yetenek işidir.
Herkes İyi Çizim Yapabilir Mi?
Kişinin görsel hafızasının keskinliği, çevresini ne ölçüde algıladığı iyi bir çizimin altında yatan önemli ölçütlerdendir. Yapılan araştırmalar, tüm insanların bolca pratik yaparak görsel algılarını ve çizim becerilerini daha iyi seviyelere çıkarabileceğini gösterdi.
Peki, herkes çizebiliyorsa yetenekli olmanın bir önemi yok mu dersiniz? Elbette yetenek her daim önemli ve becerilerin geliştirilebilme seviyelerine sınır koyabilecek kadar etkili. Bir insandaki çizim becerisinin gelişerek ulaşabileceği maksimum seviyenin; onun doğuştan getirdiği çizim yeteneğinin sınırı kadar oluşu önemli bir ayrıntı. Siz bir çubuğu, ham maddesinin imkan verdiği ölçüde esnetebilirsiniz. Hatta daha iyi anlamak için uç noktadaki örnekleri kullanmayı deneyebiliriz.
Çizim yeteneğine sahip olan bir insanın bu alanda yapabileceklerinin sınırı hayal gücüne bağlıdır. Bu nedenle tarihte iz bırakmaları mümkün olur. Bu nedenle çizim üzerine sadece beceri geliştirerek çizim yapmaya çalışan kişilerden bir Leonardo da Vinci ya da bir Pablo Picasso çıkmasını kimse beklemez.
Amacınız zirveye oynamak değilse siz de kabiliyetinizin el verdiğince iyi çizim yapabilirsiniz. Çünkü günümüzde her şeyi öğrenmenin teorik bir metodu bulunmuştur. Alacağınız temel ve teorik eğitimlerle nasıl iyi çizim yapılır, öğrenebilirsiniz. Belki bu eğitim esnasında, eğer varsa, çizim konusunda yetenekli olduğunuzu bile keşfetmeniz mümkün. Çünkü yetenekli olan bireyler eğitim alırken de diğer bireyler arasında fark edilir. İçgüdüsel olarak diğer bireylerden yaratıcı, bağımsız ve özgün ürünler ortaya koyarlar.
Sonuç olarak her birey her konuda az çok yetenek yani yapabilme kabiliyeti barındırır. Ancak “yetenekli” sıfatı; bir konuda profesyonel eğitim almaksızın becerileri doğuştan var olan üst seviye yapabilme kabiliyeti bulunan insanlar için kullanılır.
Beceri ve Yetenek Arasındaki Temel Farklar Nelerdir?
Yetenek, kişide gizli bir kabiliyettir, fark edilmeyi bekler. Beceri; genellikle kişinin ilgisi doğrultusunda yönelerek sonradan edindiği uzmanlıktır.
Yeteneğin geliştirilmesi için alanında uzman kişiler gözetiminde çalışmalar yürütülür. Beceriler konusunda ilerleme kaydetmek içinse o alanla ilgili eğitim alınması şarttır.
Beceriler, bir kişinin sistematik öğrenme, uygulama veya deneyim yoluyla edindiği bir uzmanlıktır. Sürekli çabaların ve iyileştirmelerin sonucunda edinilir. Oysa yetenek doğuştan gelen ve insanı donatan özel bir güçtür. Öğrenmek için üst düzey çabaya ihtiyacınız yoktur.
Çalışarak geçirilen zaman; yetenekli kişilerin yaratıcılığını besler. Beceri kazanmaya çalışanların ise yetkinlik seviyesini arttırır.
Yetenek; genellikle sınırlı sayıda insanda bulunandır. Öte yandan beceriler; kapasitesi, kabiliyeti ve isteği olan herhangi bir kişide geliştirilebilir ve kişisel gelişim için katkı sağlar.
Beceriler çalışmalarla bir hadde kadar yükseltilir. Yetenekler ise çalışma oranına ve hayal gücüne bağlı olarak sınırları hep zorlar.
Görsel Zeka ve Çizim Yeteneği
Howard Gardner tarafından 1980’lerde geliştirilen Çoklu Zeka Kuramı; neden bazı insanların çizim yeteneğinin daha ileri seviyede olduğunu anlamamızı sağlayabilir. Gardner’a göre 8 zeka çeşidi vardır.
Sözel - Dilsel Zekâ
Mantıksal - Matematiksel Zekâ
Görsel - Mekansal Zekâ
Bedensel - Kinestetik Zekâ
Müziksel - Ritmik Zekâ
Kişisel - İçsel Zekâ
Kişilerarası - Sosyal Zekâ
Doğa - Varoluşcu Zekâ
Gardner’ a göre her insanın beyninin işleyiş biçimi birbirinden farklılık gösteriyor. Bunun nedenini Gardner, barındırdıkları zeka türlerinden baskın olanların farklı oluşu olarak açıklıyor. Yani klişeleri yıkan bir şekilde Gardner’dan sonra standart zeka tanımı aslında ortadan kalkıyor.
Bazı insanların matematik veya sözel zekası daha yüksek olurken bazı insanların müzik yeteneği yüksek oluyor. Görsel zekası daha ön planda olan bireylerin de haliyle çizim yeteneği diğer insanlarla kıyaslandığında daha üst düzeyde oluyor. Yine Gardner’ a göre insanlar bu zeka türlerinden hepsine sahip ama sahip oluş miktarları farklı.
Baskın zeka türümüze paralel olarak da yetenekli olduğuz alanlar ve yetenek derecemiz değişkenlik gösteriyor. Bu nedenle herkeste aşağı yukarı aynı miktarda bulunan kabiliyetlere değil de belli bir seviyeyi aşan ve fark yaratan seviyedeki kabiliyetlere yetenek dendiğini de söyleyebiliriz.
Yetenek ve Meslek Seçimi
Bireylerin baskın zeka türleri ne kadar erken fark edilir ve yönlendirme sağlanırsa hayat standartlarında o oranda mükemmellik yakalanabilir. Yine yapılan araştırmalar yeteneklerini keşfetmiş ve o alanda meslek edinmiş bireylerin daha başarılı ve daha mutlu olduğunu göstermektedir. Bu nedenle meslek seçimi ve kariyer konusunda gençlere yardımcı olunurken ilgi ve yetenek alanının kesiştiği noktalara yönlerdirme yapılması beklenir.
Her ne kadar günümüzde mesleki saygınlık ve aldığı paraya göre yönlendirme yapılsa da elbet bir gün yeteneklerin ne kadar önemli olduğunun anlaşılacağına inanıyorum. Sürekli yeni şeyler öğrenmek beceriler kazmak da artık çok önemli. Gerek iş imkanlarını arttırmak için gerek sosyalleşebilmek için. Ama yine de yeni kazanacağınız beceriler yanında doğuştan getirdiğiniz yeteneklerinize de sahip çıkmayı unutmayın.
Yapılan bir araştırma son yıllarda, işverenlerin; yetenekli bireyleri, sonradan edinilmiş becerilere sahip başarılı bireylere tercih etmeye başladığını söylüyor. Çünkü gerçek yeteneğin insana bahşettiği yaratıcılık iş dünyasında da göz doldurucu fark yaratan başarıların elde edilmesini sağlayabiliyor. Yani sahip olunan ilgili yeteneklerin, CV için dikkat çekici bir ayrıntıya dönüştüğü söylenbilir.
Yine yapılan araştırmalara göre sosyal dünyada da yetenekli bireyler sonradan beceri kazananlara kıyasla daha değerli ve dikkat çekici bulunuyor. Üstelik bu günümüze has bir saptama değil. Yıllar öncesinde Michelangelo “İnsanlar, ustalık kazanmak için ne kadar çalıştığımı bilseler göze o kadar şahane görünmeyeceğim.”, demiştir. Bu da insanların yetenekli bireylere olan yüceleştirici ön yargısının halen devam ettiğinin göstergesidir. Bu nedenle yeteneklerinizi fark etmeyi, onları sevmeyi, geliştirmeyi ve hayatınızı güzelleştirmek için kullanmayı denemekten vazgeçmeyin.
