Yaşadığımız ülkenin kullandığı ulusal bir para birimi var. Bu para biriminin ise bir alım gücü var. Alım gücü ülkenin ekonomik durumu, üretim gücü ve ithalat-ihracat gibi ekonomik faktörler ile değişim gösterebiliyor. Kullandığınız para miktarı ile geçen yıl daha fazla ürün alabiliyorken bu yıl aynı şekilde rahat alışveriş yapmakta zorlanabilirsiniz. Buna enflasyon diyoruz. Enflasyon hesaplama çeşitleri arasında ülkemizde kullanılan bir çeşidi var. Biz bu hesaplamayı enflasyon durumunu daha iyi anlayabilmek, ani şoklar ile fiyatlarda meydana gelen değişimleri enflasyon hesaplaması içinden çıkarıp, fiyatlar genel seviyesine karışan tüm geçici değişimleri tespit edip, bu değişimleri sepetten çıkararak gerçek enflasyon düzeyini buluyoruz.
Enflasyon bir ülkede satın alınan mal ve hizmetlerin fiyatının sürekli olarak artması olarak bilinir. Bazen enflasyon oranını şişirebilen ani değişimler meydana gelebilir. Bu tür değişimler enflasyon hesaplamalarını bize tam bir gerçeklik ile gösteremediği için fiyatlarda ki geçici etkiler enflasyon hesaplamaları içerisinden çıkarılır. Ortaya çıkan fiyatlar genel seviyesinde ki artıştır. Ekonomiyi uzun vadede izlemek istersek fiyatlar genel seviyesindeki değişimleri sürekli kılan unsurları belirlemek olmalıdır. İşte bu amaca ulaşmanın en iyi yolu çekirdek enflasyon formülü ile enflasyonu hesaplamaktır.
Çekirdek Enflasyon Neden Önemlidir?
Standart enflasyon hesaplamaları harici, çekirdek enflasyon hesaplamalarının temel nedeni, fiyatlar genel seviyesindeki değişimi sürekli kılan unsurları açığa çıkarmak ve izlemektir. Enflasyon genelde iki şekilde hesaplanır. Bunlar tüketici fiyat endeksi (TÜFE) ve üretici fiyat endeksi (ÜFE) olarak bilinir. Tüketici fiyat endeksi ‘‘manşet enflasyon’’ olarak da adlandırılır. Tüketici fiyat endeksi, mal ve hizmetlerin tüketiciye sunulan satış fiyatları üzerinden enflasyon hesaplaması yapar. Tüketicilerin piyasada kullandığı her ürünü takip etmek imkansızdır. Bu nedenle hane halkının en çok kullandığı temel ürünler enflasyon hesaplamasında kullanılır.
Ayrıca manşet enflasyon diğer ülkelerin enflasyon seviyeleri ile söz konusu ülkenin enflasyon seviyesinin karşılaştırmasını yapmak için kullanılır. Ücret ve fiyat ayarlanmaları için yine manşet enflasyon temel alınır. Ekonomi siyasi nedenler ya da olağandışı olumsuz gelişmeler nedeni ile dalgalanmalar yaşayabilir. İşte bu kısa süreli dalgalanmalar enflasyon seviyesini saptırabilir. Yani enflasyon oranı doğru bir şekilde hesaplanamaz. Çekirdek enflasyon kendini birkaç gruba ayırarak, özellikle ani dalgalanmalar ile uçuk fiyat değişimleri gösteren ürünleri enflasyon hesaplama sepetlerinden çıkararak düzgün bir hesaplama yapmamıza yardım eder.
Çekirdek Enflasyon Nasıl Hesaplanır?
Az önce bahsettiğimiz ani değişimlerden etkilenip uçuk bir şekilde fiyat değişimi yaşayan ürünler kategorize edilerek sepetten çıkarılır. Bu kategorize işlemi ise genelde altı şekilde olur.
Mevsimlik ürünler hariç tüfe.
İşlenmemiş gıda maddeleri, enerji, alkollü içkiler ve tütün, altın hariç tüfe.
Enerji, gıda ve alkolsüz içecekler, alkollü içkiler ile tütün ürünleri ve altın hariç tüfe.
Alkollü içecekler ve tütün hariç tüfe
Yönetilen- yönlendirilen fiyatlar hariç tüfe (TÜİK verileri)
Bu şekilde altı farklı kategori ile hesaplamak mümkündür. Bu ürünleri tüketici fiyatları endeksi sepeti içinden çıkarıp hesaplama yaptığımız zaman, fiyatlar genel seviyesi üzerinde ki artış ortaya çıkar. Çekirdek enflasyon çeşitli nedenler ile standart enflasyon hesaplamasından daha önemli olabilir. Çekirdek enflasyon, enflasyon seviyesinin ileride nasıl gelişim-değişim göstereceği konusunda bize en doğru veriyi sunar. Yani gelecek hakkında daha doğru veriler ile hareket ederiz. Doğru veriler ile hareket edip doğru kararlar almak ekonomik açıdan notumuzu gösterir. Bu sayede daha gerçekçi ve sağlam kararlar alabilir, yürüttüğümüz politikaları daha etkin uygulayabiliriz.
Enflasyon hesaplanırken sepetin içine mevsimlik sebze ve meyve gibi gıda maddeleri de dahil olur. Mevsimlik olan bu gıda maddeleri mevsimi gelmemiş iken fahiş fiyat seviyelerine ulaşabilir ya da mevsimi olmasına rağmen don vurma, sel altında kalma gibi nedenler ile beklentinin dışına çıkan bir fiyat seviyesine ulaşabilir. Çekirdek enflasyonun bu gibi durumlarda devreye girmesi gerekir.
Denge Durumunu Bulmak
Enflasyon eskiden yüz lira ile aldığınız bir ayakkabıyı, şimdi aynı fiyata alamamanız anlamına gelir. Eğer enflasyon aşırı hızda yükselir ise ayakkabı bir anda iki katı fiyata çıkabilir. Bunun temel nedeni ülkenin üretim gücünün düşük olması, aynı zamanda piyasada dolaşan paranın fazla olmasıdır. Elinizde ne kadar para olursa olsun paranın değeri sürekli düştüğü için elinizdeki parayı bir an önce harcayarak kurtulmak istersiniz. Kıyıda köşede elli bin lira paranız olduğunu varsayalım. Geçen yıl bu para ile sıfır bir araba alabiliyor iken bu sene aynı para ile söz konusu arabanın ikinci el olanını bile zar zor alabiliyorsanız endişe içinde ‘‘daha fazla zarar etmeden paramı elden çıkarmam lazım’’ düşüncesi ile harcama yaparsınız.
Yani elinizdeki para alım gücünü daha fazla kaybetmeden harcarsınız. Halk enflasyon nedeni ile böyle bir harcama eğilimine girdiği zaman enflasyon artış hızı artarak devam eder. Çünkü yastık altı olarak saklanan tüm para piyasaya dolaşım duruma geçer. Bu da piyasada daha fazla para dolaşması demek. Enflasyon ve deflasyon durumunda denge noktasını bulmazsak yani bu sefer de enflasyon yerine deflasyon durumuna hızlı bir geçiş yaparsak bu sefer de insanlar paralarını hızlı bir şekilde elden çıkarmak yerine saklama eğilimine gideceklerdir.
Enflasyon ve deflasyon arasında bir denge noktasından bahsederken, bu iki durum bir arada asla gerçekleşmez. Ekonomi ya enflasyon durumunda ya da deflasyon durumundadır. Enflasyon ya da deflasyon hangi durumda olursa olsun büyüme hızlarının düşük olması yani stabilize şekilde ilerlemesi sağlıklıdır.
Aşırı Deflasyon Durumu
Piyasada dolaşan para miktarının az ama kullanılan bu para biriminin alım gücünün çok yüksek olduğu durumdur. Böylesi bir durumda insanlar paralarını harcamak istemez, aksine saklamak ister. İnsanlar para harcamayı kestiği zaman piyasada dolaşan para miktarı iyice azalır. İşletmeler, firmalar satış yapamaz. İşsizlik artmaya başlar, hatta ekonomi küçülmeye başlar. Bu yüzden aşırı deflasyon ve aynı şekilde aşırı enflasyon durumları ülke ekonomisi için çok sağlıksız bir durumdur. Enflasyon seviyesinin iyi takip edilmesi ve gerektiği zaman müdahale edilip önlem alınması gerekliliği buradan gelir. Ayrıca küçük ve sürekli bir enflasyon ekonomide büyüme için gereklidir.
Merkez Bankasının Fiyat İstikrarı Sağlama Görevi
Fiyat istikrarı, insanların ekonomik kararlar verirken merkez bankasının sağladığı fiyat istikrarı sayesinde insanların enflasyon oranlarını hesaba katmak zorunda kalmaması demektir. Yıllık bazda yüzde bir ila üç arasında enflasyona sahip olan ülkeler, fiyat istikrarına sahip ülkeler olarak kabul edilir. Bu ülkelerin ekonomisi genelde büyüme eğilimi gösterir.
Ama fiyat istikrarı sağlamanın temel koşulu enflasyon seviyesini yüzde bir ile üç arası tutmak kadar, bu enflasyon seviyesini uzun vadede koruyabilmektir. Fiyat istikrarı, ülkenin ekonomik, sosyal, siyasi açıdan açıkçası her açıdan refaha kavuşması demektir. Ekonomik refaha kavuşmak ülke halkının ve yabancı yatırımcının ekonomiye güvenini arttıran önemli bir etkendir. Fiyat istikrarının olmadığı bir ekonomide firmalar ve tüketiciler karar alırken fiyat değişimlerini kolay ayırt edemezler.
