Gündelik yaşam pratiklerimizden tüketim alışkanlıklarımıza, konuşurken seçtiğimiz kelimelerden düşünme biçimlerimize kadar hayatımızın hemen her alanındaki değişim ve dönüşümün ana sebeplerinden biri olan küreselleşme ile birlikte ulusal ve siyasal sınırların belirsizleştiği bir süreci yaşıyoruz hep birlikte.
Artık dünyanın her coğrafyasında siyasi bakışın farklılaşarak daha ılımlı ve keskin olmayan bir yapıya büründüğü görülmektedir. Kültür-sanat alanındaki görsel sanatlarda da durum bu şekilde yol almaktadır. Sinema tarihinde iz bırakan "İtalyan Yeni Gerçekçiliği", "Fransız Yeni Dalgası" vb. akımlar yanında "Tayvan Yeni Dalgası" ya da "Ulusal Tayvan Sineması" son dönemde ortaya koyduğu sinemasal bakış ve ilgi çekici film örnekleri ile ayrıntılı bir incelemeyi hak etmektedir.
Tayvan Sineması ve Özellikleri
Doğu Asya’da Batı Pasifik’te yer alan bir ada devleti olan Tayvan, uluslararası diplomasi ve siyasal alanda çok tanınmayan bir ülkedir. Bunun yanında sanatın tanıtıcı, öne çıkarıcı ve farkındalık yaratan etkisi ile filmler vasıtasıyla özellikle kültürel alanda ismini sıklıkla duyuran da bir ülkedir.
Darrel William Davis’e göre, Tayvan’ın bazı küresel güçlerin kendisine empoze ettiği rollerden kurtulması için sürekli bir çaba harcaması gerekmektedir. Tayvan bugün uluslararası konjonktürde ulusların kendi kaderlerini belirleme süreçlerinin en göze çarpan örneklerinden birini oluşturmaktadır.
emrah özen, “ulusal sinemalar ve dalgalar: yeni tayvan sineması başlıklı çalışmasında şunları ifade eder: “herşeyden önce tayvan, fredric jameson’ın da ifade ettiği gibi artık ulus aşırı oluşumlardan söz edildiği bir dönemde, ulus-devlet olarak tanınmayı bekleyen bir ülke konumundadır. tayvanlı akademisyen horng luen wang’ın da belirttiği gibi eğer uluslar ‘hayali cemaatler’ ise tayvan ulusu diğerlerinden de hayali bir ulustur.”
Ali Koçak’a göre uluslararası alanda tanınmayan bir ülkenin ulusal sineması olur mu? Ulusal anlamda Yeni Tayvan Sineması var mı? soruları gereksizdir. Çünkü 1996 yılında Venedik Film Festivali’ne ilk defa Tayvan ülkesi adına katılan ve ödül alan bir ülke sineması söz konusudur.
Tayvan, tarihi geçmişine bakıldığında farklı süreçleri yaşamış olmasına rağmen, sanat alanında bu farklı süreç belirleyici ve etkin olmuş ayrıca yenilikçi filmlerin üretilmesine sebep olmuştur. 1980 sonrası ağırlıklı bir şekilde yaşanan ekonomik alandaki büyüme ve siyasal alandaki özgürlük kapsamının artması, sinemaya da yansıyarak Yeni Tayvan Sineması’nın doğmasına ve olgunlaşmasına neden olmuştur.
Yeni Tayvan Sineması, Tayvan’ın toplumsal gerçeklerine vurgu yapan, anlatım tekniği açısından özgün ve farklı bir sinema dilinin ve anlatısının oluşmasının önünü açmıştır. Böylelikle diplomatik alanda belirsizliğini koruyan Tayvan’ın filmleri farkındalık oluşturarak öne çıkıp ve konuşulur hale gelmiştir. Sanatın misyonu ve önlenemez etkisi bir kez daha kendini göstererek burada bir ülkenin daha çok konuşulur olmasını sağlamıştır.
Yeni Tayvan Sineması
1970’lerin sonuna doğru tüm dünyadaki değişimlere paralel olarak Tayvan’ın siyasi, ekonomik ve kültürel hayatında da bir takım farklılıklar ve dönüşümler meydana geldi. 1980’lerin başında yeni bir sinemasal bakış ve sinema dili yakalayan Tayvan Sineması da 70’lerdeki değişiminin bir yansıması olarak yeni bir dönemi başlattı.
Diplomatik ve politik alanda yaşanan Çin ile birleşme fikrinin gündemden düşmesi sonucu Tayvan’da yerele ve eskiye tekrar dönüş yönelimi doğmuştur. Kökleri araştırma ve geçmişle köprü kurma anlayışına sahip bakış açısı öne çıkmıştır. Ayrıca tarihte uzun yıllar boyunca sömürgeci bakış açısı ile kolonyal yönetimlerin hegemonyasında yaşayan Tayvan’da, milliyetçilik duygusu farklı bir ağırlık kazanarak toplumun her alanında kendisine varlık alanı bulma yoluna gitmiştir. Her ne kadar batılı sinema ekolünün bazı unsurlarını taşısa da kendine has özgün kültür unsurlarını da kullanarak kendi yalın üslubuna ulaşan bu sinemaya ‘Yeni Tayvan Sineması’ adı verildi.
Yeni Tayvan Sineması, yerlici geleneğin sanat alanındaki bayraktarlığını üstlendi. Bu yeni sinema hareketinin doğuşunu haber veren iki filmden birisi olan “Oğlunun Büyük Bebeği” (1983), yazar Huang Ch’nun üç kısa öyküsünden uyarlanarak filme alınmıştır. Yeni sinema hareketinden önce katı hükümet sansürü nedeniyle özgün türlerin çıkmasına izin verilmediği için Hollywood yapımlarına benzeyen ticari stüdyo filmleri, fantezi eğlence içerikli yapımlar ve kılıçlı dövüş sanatlarının yoğun kullanıldığı epik filmler, formülü belli melodramlar ve gençlik temalı anlatılar üretilmekteydi. 80’lerin başına gelindiğinde endüstriyi canlandırma ve Tayvan Sinemasına ulusal ve uluslararası alanda prestij kazandırma düşüncesi beraberinde katı hükümet politikalarının da yumuşatılmasını sağlamıştır.
Douglas Kellner, ‘New Taiwan Cinema in the 80s’ adlı makalesinde: 80’lerin başından bugüne kadar Tayvanlı sinemacıların toplumsal gerçekliği modernist yeniliklerle birleştirdiklerini, böylelikle kendi özgün sinema dilleri aracılığıyla toplumsal yaşanmışlıkları (gerilim/travma/sorun) dile getirmeyi başaran bir bir dizi başarılı film ürettiklerini vurgular. Yine Kellner’e göre, bu süreçte uluslararası platformlarda da dikkat çekip ödül kazanan bir çok film çekilmiştir.
Hou Hsiao-Hsien, Edward Yang ve Ang Lee bu dönemin öne çıkan Tayvanlı yönetmenleridir. Yeni Tayvan Sineması öncesi Tayvan’da çekilen filmler; yönetimin baskıcı duruşu ve bakışı nedeniyle sadece ticari, popüler ve propaganda ağırlıklı olmaktaydı. Ancak yeni akımın başlaması ile birlikte, toplumda var olmaya başlayan değişime paralel sinemada işlenen konularda da bir farklılaşma görülmeye başlanmıştır.
1990’ların başına kadar devam eden Yeni Tayvan Sineması hareketi, sonrasında yeni bir döneme girerek ‘II. Yeni Tayvan Sineması’nı başlatmıştır. 2. Yeni Tayvan Sineması’nda çekilen filmler hem biçim hem de içerik açısından farklılaşarak daha geniş kitlelere ulaşmış hem de, küresel bir endüstri olarak sinema sektöründe uluslararası ortak yapımlar içinde kendilerine yer bulabilmişlerdir. Böylelikle ortak yapımlar dolayısıyla hem ülke olarak Tayvan’ın varlığı daha çok bilinir olmuş hem de Tayvan Sineması oluşturulan farkındalık ile daha görünür bir hal almıştır.
Tayvan Sineması’nın Önemli Yönetmenleri
Hou Hsiao-Hsien: 1947 doğumlu Tayvanlı yönetmen, 1980’den günümüze bir çok filme imza atmıştır. Yeni Tayvan Sineması’nın en önemli yönetmenlerinden biridir. Hou, çıkış filmi olan ‘Oğlunun Büyük Bebeği’ filminin ardından, ‘Fengkuei’li Oğlanlar’(1983), ‘Dedemlerle Yaz (1984) ve ‘Yaşamak ve Ölmek Zamanı’nda (1985) filmlerini çeker. Hou, ticari sinemanın önemli bir anlatı unsuru olan aksiyon ve hızlı/ritmik kurgu anlayışından uzaklaşarak daha dingin ve sakin bir anlatım metodunu tercih etmiştir.
Hou, kamerasını hızlı akan bir hikayeye değil, gündelik hayatın içinde gözlemlenebilen küçük olaylara yöneltmiştir. Bu küçük olayları filmleştirirken de dramatize etme kolaycılığına kaçmadan, hikayenin özünü merkezine alan bir yolu benimsemiştir. Kamera hareketlerini mümkün olduğunca minimalize ederek, izleyenlerin düşünmesine ve sorgulamasına zemin hazırlayacak uzun çekimleri tercih etmiştir. Bu teknik tercihleri ve ortaya koyduğu görsel detayları ile Hou’nun sinematografik üslubu; geleneksel manzaralar ve Budist inanışın şekillendirdiği anlatılarla benzeştirilmektedir. Hou, neredeyse tüm filmlerinde temel bir sorunsal üzerinden anlatısını inşa etmiştir. O da modern bir Tayvanlı olmanın ne anlama geldiğidir.
Hou filmlerinde, sömürgeci bakışın ve yönetimin toplumun her katmanında yarattığı travma ve bıraktığı izler ile Tayvan’ın hızlı kentleşmesi ve modernleşmenin izdüşümleri, geleneksel yaşamın direndiği noktalar ve modernizmin sürekli galip gelmesi, ayrıca gençlerin karşı karşıya kaldığı sorunları betimler. Hou, Tayvanlı bir yönetmen olarak sinemanın ülke içinde farklı bir yola girmesinde etkili olmuş ve yeni sinemasal anlayışın ortaya konmasına çektiği filmler ile destek olmuş, Tayvan ve Tayvan Sineması için çerçevesi çizilen kültürel kimliğin tanımlanmasında katkısı olmuş, önemli bir isimdir.
Edward Yang
Yeni Tayvan Sineması’nın bir diğer önemli ismidir. Yeni Tayvan Sineması başlığı altında değerlendirilebilecek filmlerden biri olan “In Our Time”ın yönetmenlerinden biridir. Yang, filmlerinin hemen hepsinde modernleşen Tayvan toplumunu ahlâki bir bakış açısıyla inceler. Genelde Batı'nın, özelde ise Hollywood’un ticari temelli ahlâk dışılığına kuşkuyla ve eleştirel bir bakışla yaklaşan ve bu etkili unsurun özellikle Doğu kültürleri üzerindeki bozucu etkilerinin farkında olan yönetmen, filmleri aracılığıyla bir taraftan geçmiş ile bugünü incelerken, bir taraftan da Tayvan'ın belirsiz gördüğü geleceğine dengeli ve mesafeli bir yorum katar.
Edward Yang Filmografi
1982 In Our Time
1983 That Day, On The Beach
1985 Taipei Story
1986 The Terrorizers
1991 A Brighter Summer Day
1994 A Confucian Confusion
1996 Mahjong
2000 Yi Yi
2007 The Wind
Ang Lee
1954 doğumlu Tayvanlı yönetmen. 1992 yılında başladığı yönetmenlik kariyerine halen aktif olarak devam eden Lee; Tayvanlı diğer yönetmenlerden ortak yapımlar ve Hollywood işbirliği ile çektiği filmler ve uluslararası alanda kazandığı başarılar sebebiyle farklılaşır. Yönetmen Lee, 2005 yılında çektiği ‘Brokeback Mountain’ ve 2012 yılında çektiği ‘Life of Pi’ filmleri ile en iyi yönetmen dalında Oscar ödülü kazanmıştır.
Özellikle 2000 yapımı ‘Kaplan ve Ejderha’ filmi ile dikkat çeken yönetmen, bu filmi ile kendi kültürünün görsel ve estetik unsurlarını dövüş teknikleri ile süsleyip anlatarak, Uzakdoğu ve kültürü konusuna dikkat çekmiştir. Epik filmlerden melodramlara, animasyonlardan aşk filmlerine kadar birbirinden farklı türlerde film üreten Lee; sinemasal bakışı, cesur anlatı tarzı ve görselliği etkin bir şekilde kullanması nedeniyle son derece önemli bir yönetmen olarak anılmaktadır.
Tayvan Sineması; ülkenin kendisi gibi küçük ama dikkat çeken bir sinemadır. Özellikle Tayvan doğumlu olup, eğitimlerini batıda alan ve filmlerini Tayvan-Hollywood eksenli iki merkezde çekerek, Tayvan’ın ismini uluslararası alanda duyuran yönetmenler; öncelikle kendi ülkeleri adına önemli bir misyonun taşıyıcıları, sonrasında da sinema sanatına farklı pencerelerden katkı sunan yönetmenlerdir.
