Yaşam ömrünün artması yaşlı nüfusunun toplam nüfus içindeki oranının yükselmesine neden olmuş, kronik hastalıkların artışı bakım maliyetlerine olumsuz yansımış alternatif bakım hizmetleri arayışları başlamıştır. 1945 yıllından önce evde bakım hizmetleri geleneksel olarak yer edinirken hastane faaliyetlerinde gelişen çalışmalar bakım hizmetlerini ikinci planda bırakmıştır. İkinci dünya savaşının akabinde evde bakım hizmetleri tekrar önemli hale gelmiş yaşanan dünya savaşları sonrası nüfus artışında yükselmeler ve bunun sonucunda yaşlı bir nüfus ortaya çıkmıştır.
Evde bakım çalışmaları, hastane ortamında bir tedavi sürecinin parçası olarak görülmüş ve birçok ülkede bugün bu hizmetlere yer vermiştir. Hastane tedavi alternatiflerinden biri olarak görmemekle beraber hastane ortamında tedavi süreçlerinin istenilen seviyeye gelmesi ve sonrasındaki aşamada bakıma evde devam edilmesinin sağlanması hem maliyetleri azaltılmasında hem de kalış sürelerinde azaltmalar sağlamıştır.
Günümüzde evde bakım hizmetleri terminal dönem bakımdan uzun dönem bakıma varana kadar neredeyse tüm nüfus grupları arasında sağlanabilen bir hizmet haline gelmiştir. Kalkınmanın önemli bir göstergesi haline gelene evde bakım hizmetleri, Türkiye’deki önemi tam olarak fark edememişken diğer dünya ülkelerinde ise gelişimleri halen devam etmektedir.
Evde Bakım Hizmetlerinin Tarihsel Gelişimi
Anglosakson ülkeleri arasında yer alan başta İngiltere, Amerika Birleşik Devletleri, Kanada, Yeni Zelanda ve Avusturalya gibi ülkelerde artan sağlık maliyetleri koruyucu sağlık hizmetlerine olan ihtiyacı artırmıştır. Bireyler almış oldukları sağlık hizmetlerini 20. yüzyılda sorgulamaya başlamışlardır. Hekim, hemşire sağlık çalışanlarının sayısının giderek artması günümüzde hizmetin niteliğini artırmıştır.
En iyi tedavi ortamının ev olduğu düşüncesinin 1965 yıllarında ortaya atılması devletlerin sağlık harcamalarına ayırmış oldukları fonları daha etkin olarak kullanmalarını sağlamıştır. Günümüzde Anglosakson ülkelerinin başında yer alan Amerika ve Avrupa ülkeleri hastanelerde oluşan yığılmaların önüne geçebilmek ve sağlık giderlerini düşürmek için evde bakım hizmetlerinin ikinci ve birinci basamak sağlık hizmetleriyle beraber sağlanması devlet tarafından teşvik edilmiştir.
Bahsi geçen ülkelerde sağlık hizmetleri rekabet piyasasında yer alan sağlık sigortaları aracılığıyla satın alınmaktadır. Evde sağlanacak bakım hizmetleri sadece hastane ile ilgili faktörlerle değil sayısız çevresel faktörlerin etkisiyle şekillenmektedir. Bu faktörler yaşlılık ve demografik yapıdaki değişkenler, kronik hastaların varlığı, sağlık hizmetlerinde artan maliyetler gibi değişkenler gösterilebilir. Tam olarak hastanelerde gerçekleştirilen tedaviler evde hasta bakım hizmetleriyle sağlanamamaktadır.
Günümüzde çağdaş hastane tedavi süreçlerinin bir parçası haline gelen evde bakım hizmetleri yürütülmektedir. Bu duruma verilebilecek en iyi örnek ABD’deki sağlık sigortaları kısmı felç geçiren bir hastanın orta süreli altı günlük bir uygun tedavinin ardından geriye bakan bakımın evde devam edebileceğine ilişkin anlaşmalar yapmaktadırlar. Hastane ortamında sunulan tedavi sürecinin bir parçası haline gelen evde bakım hizmetlerin değeri, Ülkemizde yetirince anlaşılamamıştır. Bu kapsamda ev ziyaretleri ve evde bakım hizmetleri karıştırılmaktadır.
Dünyada evde bakım hizmetleri ilk olarak ev ziyaretleri şeklinde başlamıştır. Ev ziyaretlerine önem veren Florance Nightingale, planlar yaparak özel hemşireler görevlendirmiştir. Bu planların uygulanabilirliğini göz önünde bulunduran Danimarka, ABD gibi ülkeler ev ziyaretleri kapsamında programlar hazırlayarak uygulamaya geçmişleridir. Yapılan programlar kapsamında hastalanma oranında düşüşler görülmüş ve bebek ölüm oranlarında azalmalar ortaya çıkmıştır.
Evde bakım hizmetleri, ev ziyaretleri şeklinde başlayarak daha da olgunlaşan ve kısa ziyaretler şeklinden çıkıp, uzun süreli ve sosyal bakım hizmetlerini de bünyesinde bulunduran bir noktaya gelmiştir. Böylece evde bakım hizmetleri hem tedavi kısımlarını hem de günlük bakım olarak adlandırılan; banyo, temizlik, yeme, içme, giyinme gibi unsurları da bulunduran kapsamlı bir çerçeveye yayılmıştır. Hatta bu kapsam o kadar çok gelişmiştir ki Fransa, Belçika, Hollanda ve İngiltere’deki hastanelerden tabucu olan hastalara, belediyeler tarafından evinin temizlenmesi, buzdolabının yiyeceklerle doldurulması gibi bazı hizmetler verilmeye başlanmıştır.
Türkiye’deki uygulamalarına bakıldığında kullanılan kavramın ve bakış açısının ev ziyaretleri kapsamından evde bakıma doğru yöneldiği gözükecektir. Evde bakım hizmetleri ilk olarak 1852 Sayılı 21 Nolu Umumi Hıfzısıhha Kanunu Tatbikatında yer verilmiş olup daha sonra bu ifade zenginleştirilerek evde tedavi, evde muayene, en sonunda ise evde bakım olarak dikkate alınmıştır.
Evde Bakım Hizmetlerinin Kapsamı ve Nedenleri
Yapılması beklenen evde bakım hizmetlerinin kapsamı bireylerin sağlığını korumaya yönelik, bozulan sağlığını eski haline getirmek veya sağlığını yükseltmek amacıyla hem sosyal hizmetlerin hem de sağlık hizmetlerinin uzman kişiler tarafından ya da bakıma ihtiyaç duyan kişinin ailesi tarafından ev ortamında veya yaşamını ikame ettiği ortamda sunulması olarak gösterilebilir. Evde bakım hizmetleri sağlığı bozulmuş olan kişilerin sağlık kurumlarında (Hastane, Terminal Bakım Merkezi vb.) kalmalarını geciktiren veya azaltan hizmetler olarak düşünülmelidir.
Bu hizmetlerin sağlandığı ülkelerde sağlık kurumlarına sağlık sigortaları yüklü miktarlarda ödeme yaparken Ülkemizde Sağlık Uygulama Tebliğine göre fiyatları evde bakım masraflarına göre daha az maliyetlidir. G7 (Group of Seven) ülkeleri olarak bilinen dünyanın en büyük ekonomilerine sahip Birleşik Krallık, Almanya, ABD, İtalya, Kanada ve Japonya ülkelerinde hasta yataklarının toplam maliyeti sağlık sigortaları tarafından tespit edilir. Piyasada birbiriyle rekabet halinde olan sigorta şirketleri nicelikli ve nitelikli sağlık hizmetlerini koşut koydukları için hasta yatakları maliyeti neredeyse hasta başına 70 ile 76 $ Amerikan doları seviyesindedir. Evde bakım hizmetlerinde belirtilen bu fiyatın çok altında olan 25-30 $ dolar civarındadır.
Dünyada evde bakım uygulamalarını göz önünde bulundurulması halinde kişinin daha ucuz ve uygun bir tedaviyi hastaneden daha etkin ve makul bir şekilde alabileceği mümkündür. Evde sağlanacak bakım hizmetlerinin genel kapsamı profesyonel kişiler tarafından verilebileceği hizmetler şu şekildedir; Ağrı bakımı sağlanabileceği gibi yara bakımı da verilebilir. Günübirlik yapılması beklenen işler, hasta ve hasta yakınlarının eğitim, ilaç kullanımı ve takibi, doktor takibinde bulunulmasını isteyebileceği solunum, ateş, nabız ile içme yeme alışkanlıklarının takibi şeklinde olabilmektedir.
Evde Bakım Hizmetlerinin Amacı
Evde bakım hizmetlerinin en temel amacı bakıma ihtiyaç duyan kişilere ulaşılmasıdır. Bunun dışında diğer amaçları şu şekildedir;
Eğitimi hasta alabilecek durumdaysa öncelikle hasta ve daha sonra yakınlarına ilgili hastalık çerçevesinde ya da bakımda yapılabilecek durumlarla ilgili bir takım bilgiler verilmesini sağlayarak, bilinçsizlikten ve bilgisizlikten doğabilecek hataların önüne geçmeyi amaçlar
Kişisel ve öz bakımlarını yapamayacak durumda olan hastalara bu bakımların yapılması, yaşamış oldukları ortamda makul seviyelerde sağlıklı ortama kavuşmalarını sağlamak
Hastanede kalış sürelerinin olabildiğince azaltılması ve meydana gelebilecek bir enfeksiyon durumunun engellenmesi amaçlanır.
Evde bakımları sağlanması düşünülen hastaların bakım planlanmalarının yapılması ve bakımları kapsamında eğitimler verilmesi.
Hastaların hastanelerde yatış sürelerinin azalmasına istinaden yatış maliyetlerinin önüne geçmek bazı amaçlar sıralanabilir.
