"Kendinden başkasını düşünmemek insan ırkının en büyük lanetidir." demiş W. E. Gladstone. Ailesini, arkadaşlarını ve çocuğunu düşünen insanların varlığı inkar edilemez. Ancak herkesten daha çok düşündüğümüz benliğimizi de göz ardı etmeyelim. Herkesin bize baktığı, bizi konuştuğu, bizi düşündüğü veya bizi beğendiği hissi yatar içimizde. İşte bu bir düşünce sapmasıdır ve buna davranış bilimleri Spot Işığı Etkisi olarak adlandırır.
Spot Işığı Etkisi Nedir?
Spot ışığı bir diğer adıyla sahne ışığı etkisi insanların sosyal hayatlarında diğer insanlar tarafından olduğundan daha fazla göz önünde olduklarını düşünmeleridir. Yani diğer insanların bizim davranışlarımıza, düşüncelerimize, kıyafetlerimize ve ayakkabılarımıza aslında var olandan daha fazla incelediklerini ve sürekli bizi gözlediklerini düşünürüz.
Biri Beni Mi Gözetliyor?
Bu etkinin çok fazla örnekleri var ve farkında bile olmadan gün içerisinde bu etkinin bizi yönlendirmesine izin veriyoruz. Örneğin; toplu bir fotoğraf çektirdiğinizde diğer kişilerin gayet normal kendileri gibi çıktığını ancak sizin olduğunuzdan daha çirkin çıktığınızı düşündünüz mü? İşte tam da bu noktada spot ışığı etkisine yakalanmışsınız demektir çünkü diğer insanlara sorduğunuzda sizi o an nasıl görüyorlarsa fotoğrafta da öyle çıktığınızı söyleyeceklerdir yani tıpkı sizin onları o an nasıl gördüyseniz fotoğrafta da öyle çıkmaları gibi.
Gömleğimize damlayan küçücük kahve lekesinin başka insanların dikkatini çekmese de bizim o kahve lekesini kocaman bir sorun haline getirip bütün insanların o lekeye odaklandıklarını düşünmemiz. Bir partiye gittiğimizde diğer tüm hemcinslerimizden daha şık giyindiğimizi düşünüp karşı cinsteki bireylerin gözlerinin bizim üzerimizde olduğunu düşünmemiz ve buna göre oturmamıza, sohbetimize, gülümsememize normal zamandakinden daha fazla özen göstermemiz gibi birçok örnek sıralanabilir.
Kitapların Etkisi
Kitap okuyanlar bilir, kitaplara apayrı bir önem verir okur. Alırken, eve taşırken, raftaki yerini ayarlarken, okurken... Hele okurken altını çizmeye kıyamadığımız bu nedenle bir dolu post-it yapıştırarak not aldığımız, tekrar tekrar okuduğumuz kitaplar vardır. O kitaplar bizim için öyle kıymetlidir ki birinin o kitaplara zarar vermesi bir yana dokunmasına bile karşı çıkarız. Ancak kütüphaneden aldığımız kitapların altını çizer, üzerine isimler yazar, karalarcasına notlar yazarız. Kendi kitabımıza gösterdiğimiz özeni başkalarının kitaplarına göstermekte zorlanırız. Bizim kitaplarımız kıymetlidir. Çünkü bütün spot ışıkları bizim üzerimizdedir.
Davranışsal İktisat Nedir?
Davranışsal iktisat, insanların davranışlarının alışverişe etkilerini inceleyen bir bilim dalı olduğu için, spot ışığı etkisinin de insanların alışverişlerde duygu durumlarının farklılık göstermesine sebep olacaktır. Bu nedenle ekonomide arz ve talebin dengesi insanların duygu ve davranışlarına göre şekillenecektir.
Örneğin iş yerinde çalışan birisine aşık olan birey giyimine daha çok özen göstermek için daha çok kıyafet, parfüm, ayakkabı alacak; kıyafetlerini daha sık yıkayacak, çevresi tarafından daha temiz bir kişi olarak gözükmek için ıslak mendil, el temizleme jelleri alacaktır ve de zamanla kendinde kilo fazlası olduğunu düşünüp bir kaç seferden sonra gitmeyeceği spor salonuna büyük bir hevesle yazılacaktır...
Yani karşı cinsi etkilemek için aslında olmadığı kişiye bürünecek, her türlü harcamayı yapacaktır... Sonuç olarak her türlü duygu durumumuz, düşüncelerimiz, davranışlarımız ekonomiye yön vermektedir. Bunun en güzel örneği ise spot ışığı etkisidir.
Yazar: Merve Nur Yıldırım