Sağlığa getirilen tanımlara bakıldığında sağlıklı olmanın ne anlama geldiğini, sağlığı muhafaza etmenin kimin sorumluluğu altında yer aldığını, rahatsızlık ve hastalığın nasıl yorumlanması gerektiğine yönelik karışık bilgilerin bulundurulduğu ve bu bilgilerin barındırıldığı bilinmektedir. İlgili tanımlar, geniş bireysel, kültürel ve sosyal yorumlamaların temeli durumundadır. Bununla beraber sağlığın evrensel tanımına gidebilmede ideal, ütopik birtakım kavramlaştırmalar da ayrıca söz konusu olabilmektedir. Hemen hemen bütün toplum kültürel varlığı doğrultusunda hastalık ve sağlık kavramlarını ele alır.
Bu çalışmamızda "Sağlık kavramının tanımlanması nasıldır? Sağlık tanımlamasına getirilen yaklaşımlar nelerdir? Hastalık ve rahatsızlık tanımlaması nasıldır?" gibi sorulara cevap bulmaya çalıştık.
Sağlık Kavramının Tanımlanması Nasıldır?
Sağlık kavramının sosyal bir hak olarak görülmesinin ardından, sağlık tanımları ve modellerine geçmeden önce etimolojik yapı itibariyle kelimenin Türkçede "hayatta olmak" "sağ olmak"kelime kökenlerinden geldiğini belirtebiliriz. İngilizcede ise sağlık "health" kelimesi, çok eski dönemlerdeki İngilizcede heal "hael" kökünden türemiş olup ayrıca "whole" bütün anlamına gelmektedir. Sağlık; tam bir bütün olarak kişiyi ve onun sıhhatliliğini, sağlamlığın veya iyilik halini işaret eder. Whole kelimesine dikkatli bir şekilde değerlendirildiğinde hole zinde ve dinç kökenlerinden geldiği anlaşılmaktadır. Bu kelimede kaynağını "holy" ( kutsal kavramından) aldığını belirtebiliriz. Burada kutsallık özellikle de Anglo-Sakson dillerinde sağlıkla benzer hatta aynı kökenden gelmektedir. Bu sağlık-din ilişkisi yüzyıllar boyu devam etmiş ve halende birtakım kültürlerde de bu durum devam etmektedir.
Mathien’e göre sağlık kelimesinin değerlendirilmesinde oldukça zengin bir anlamı bulunmaktadır. Umut ve ideallerle beraber korku ve kaygı kişilerin bedenen ve ruhen maruz kalabilecekleri saldırılar bakımından bu anlamlar çoğaltılmaktadır. Mutlaka herkesin sağlık hakkında söyleyebilecekleri birtakım şeyler bulunmaktadır. Ayrıca herkes kendi mutluluk algılamasına göre bu tanımlamaya bazı şeyler yükleyebilmektedir. Aristocunun değerlendirmesi ışığında mutluluğun da “bir yaşam kalitesi’’ ve “ bir korunma” ideolojisine bağlı olduğu unutulmamalıdır. 21. Yüzyılın reklam ve halkla ilişkiler kampanyalarında Aristocu mutlulukta gösterilen bu kavramları daha çok sofistik bir biçimde kullanmaktadırlar.
Sağlık Tanımlamasına Getirilen Yaklaşımlar Nelerdir?
Sağlık kavramına getirilen yaklaşımlar her ne kadar kültürden kültüre göre değişiklik gösterse de nihayetinde insan olmanın evrensel bağlamı sebebi ile sağlığa da evrensel tanımın yapılması beklenmektedir. Fakat bu ihtiyaç kendi içinde birtakım güçlükleri de getirmektedir. Sağlığa getirilen tanımlara bakıldığında sağlıklı olmanın ne anlama geldiğini, sağlığı muhafaza etmenin kimin sorumluluğu altında yer aldığını, rahatsızlık ve hastalığın nasıl yorumlanması gerektiğine yönelik karışık bilgilerin bulundurulduğu ve bu bilgilerin barındırıldığı bilinmektedir. İlgili tanımlar, geniş bireysel, kültürel ve sosyal yorumlamaların temeli durumundadır. Bununla beraber sağlığın evrensel tanımına gidebilmede ideal, ütopik birtakım kavramlaştırmalar da ayrıca söz konusu olabilmektedir.
Hemen hemen bütün toplum kültürel varlığı doğrultusunda hastalık ve sağlık kavramlarını ele alır. Örneğin bir kabilede hastalıklar insani veya doğa üstü kötücül durumlardan kaynaklanır. Yapılan teşhis ise kimin bunlardan etkilendiğini bulma olayıdır. Yapılacak tedavide ise bu ruhları kendinde bulunduran kişide tören düzenlemek olmuştur. Geleneksel olarak kabul edilen Çin tıbbı ise “Yin ve Yang” dikotomisi üzerine yapılmış olup kadın ve erkek, soğuk ve sıcak gibi. Bu ölçütler semptomlara, diyete ayrıca tedavilere uygulanmıştır. Bir başka örnek ise akapuntur ve bitkisel Çin alternatif tedavi yöntemleri ise bu dikotonomiden kaynaklanmaktadır. Yaşamış olduğumuz zaman diliminde farklı kültürlerde farklı hastalık tanımlamaları söz konusudur. Hatta bir kültürdeki alt gruplar nezdinde, aynı evde hayatını sürdürmüş farklı kuşaklardan aile üyelerinin bile hastalık ve sağlığı tanımlamaları arasında farklılıklar olabilmektedir.
Bu açıdan sağlıkla ilgili çağın modern kavramları ele alırken iki türün birbiriyle entegreli disiplinden faydalanıldığını belirtebiliriz: kamu sağlığı ve tıp. Tıp kişilerin sağlığı üzerinde dururken, kamu sağlığı daha çok popülasyonların sağlığı üzerinde durmaktadır. İnsanların sağlıklı olabilme durumlarını şartlarını sağlama olarak açıklanabilen kamu sağlığının; sağlığı geliştirme ve yükseltme amacı bulunmaktadır. Kamu sağlığı bakış açısı kapsamında değerlendirildiğinde sağlığın en temel şartlarından biri tıbbi ve diğer sağlık hizmetlerinin yapılabilirliği oluştursa da, sağlık hizmetinin sağlık için ihtiyaç olduğu fakat yeterli olmadığının da bilinmesi gerekmektedir. Sağlık kavramının tanımının yapılabilmesi için öncelikle sağlık algılamalarının ortaya çıkış noktasını meydana getiren hastalık ve rahatsızlık kavramlarının 21. yüzyıla kadar geçirmiş olduğu süreç ele alınması beklenmektedir.
Hastalık ve Rahatsızlık Tanımlaması Nasıldır?
İnsanlığın ilk dönemlerinde kötü ruhlar cinler ve aynı zamanda kötü niyetli kişilerin bakışlarının hastalıklara yol açığı kabul edilmekte idi. İnsanlar arasında salgının ortaya çıkması ile beraber büyücülerden yardım isteniyor ve ayinler yapılıyordu. İlkçağların hastalığın görülme nedeni doğa üstü güçlerin varlığıydı. Hastalık o dönemki tanımı günümüzün tamından oldukça farklıydı.
Bilim tarihinde hastalık kavramının geçirmiş olduğu dönemi araştıran Locker’a göre hastalık kavramı insanlığın ilk dönemlerinden itibaren birkaç süreçten geçtikten sonra çağımızda kullanılan anlama yakın bir anlama sahip olmuştur. Hipokrat yaklaşımına göre sağlık, insanın çevresindeki toprak, ısı rüzgar, yiyecekler ile kendisine ait yeme içme alışkanlıkları, çalışma ortamı ve cinsel yaşam gibi bir çeşit özel şartlar arasındaki ölçütlerde meydana gelmektedir.
İnsanoğlunun çevresiyle olan etkileşimi ölçüsünde oluşturulan iç dengesi dört farklı sıvı ile bunlar; balgam, kan, siyah safra ve sarı safra: hava, su, ateş ve dünya ile ilişkilendirilerek gösterilmektedir. Yani özetle hastalıkların doğal sebeplerden dolayı meydana geldiği ve elementler ya da mevsimler tarafından etkilenen ilgili dört sıvının arasındaki dengesizliğin varlığına inanılıyordu. Fakat çok sonraları Dünya Sağlık Örgütü'nün yapmış olduğu tanım kapsamında sağlığın; bedenen ruhen ve sosyal anlamda tam bir iyilik halinin olduğu vurgulanmıştır.
Bu dört vurugun oldukça önemli olduğunu söyleyebiliriz. Çünkü sağlık yalnız bedenen yani biyolojik olarak değerlendirilebilecek bir durum değildir. Konuya dahil edilen ruhen anlamıda söz konsudur. Yani biyolojik olarak sağlıklı olunabilir fakat ruhsal olarak bazı sorunlar meydana gelmeside mümkündür. Bu sorunların ortaya çıkmasıda bir hastalık belirtisidir. Örneğin panik atanak olunması veya depresif durumlara düşülmesi bir hastalık şeklidir. Bedenen ve ruhen sağlıklı olmak yeterli olmayabilir kimi durumlarda. Bunlarla beraber sosyal anlamda tam iyilik halinde bulunulması beklenmektedir. Nihayetinde sağlık bir saç olduğunu değerlendirirsek bu saçın ayakları benden, ruhen, sosyal ve iyilik halinin olması değerlendirmelerini bu saçın ayaklarına benzetilebilir. Birinin eksik olması halinde saçın yani sağlığın denge durması oldukça güç olacaktır.
