Günlük hayatımızda sık sık gördüğümüz, güvenirlik gerektiren her işte yanına gittiğimiz ama nasıl olduğunu bilmediğimiz için gizemini koruyan bazı meslekler vardır. Noter bu mesleklerin en başında gelir. Hemen hemen hepimiz hayatımızda bir defa da olsa notere gitmişizdir. Gitmesek de adını duymuşuzdur. Pek çok işimizi hallettiğimiz, huzurunda alım-satım yaptığımız, onayına ihtiyaç duyduğumuz kişiler noterlerdir. Bu kadar işlem yapıp da noter nasıl olunuyor ki ya da aylık kazancı ne kadar diye kafasından geçirmeyen yoktur.
Çekilişlerin başında duran, oyları herkesten önce öğrenen, arabamızı satarken “tamam satabilirsin” diyen noterleri biraz daha yakından tanıyalım. Noter nedir? Nasıl çalışır? Hangi işlemleri yapar? Noter olmak için ne okumak gerekir?
Noter Nedir?
Noterlik meslek tarihindeki en eski mesleklerden biridir. Günümüzde noterler tarafından yapılan işlemler milattan önce kölelere ya da ücretli katiplere yaptırılırdı. Beylikler ve imparatorluklar dönemlerinde bile hükümdarlar tarafından görevlendirilen, resmi işlemleri kayıt altına alan görevliler vardır. Her dönemde var olmuştur. Tanzimattan önce İslam hukukuna göre noterlik işlemleri yürütülürken tanzimatla birlikte sistemli olarak noterliğin ilk adımları atılmıştır. Eski dönemlerde kâtibiâdil olarak adlandırılan noter, zamanla kurum haline gelerek günümüzdeki şeklini almıştır. Cumhuriyet dönemiyle birlikte 1924 yılında Kâtibiâdil Kanunu yürürlüğe girmiştir. 1926 yılında Noterlik Kanunu olarak adı değiştirilmiş ve 1939 yılına kadar kullanılmıştır. Yıllar içinde ihtiyaçlara göre değişikliklere uğrayan ve şekillenen bu kanun 1972 yılında son halini almıştır.
Latincede yazmak not tutmak anlamında kullanılan notâre sözcüğü Fransızcaya notaire olarak geçmiştir. Dilimizde de noter olarak karşılığını bulmuştur. Güvenliği sağlamak ve anlaşmazlıkları önlemek adına yapılan işlemleri kanunlara uygun olarak belgelendiren kişiye noter denir. Özellikle resmi olarak yapılan işlemlerde bulunmak zorunda olduğundan önemli bir meslek grubudur. Noterde çalışan kişiler devlet memuru sayılmazlar. Noterlik resmi bir kurumdur. Sadece resmi gün ve saatlerde çalışır. Ancak serbest meslekten sayılır. Dilimizde meslekle çalışılan kurumun adının aynı olduğu nadir mesleklerdendir. Noterin çalıştığı yer noterlik olarak adlandırılsa da halk arasında hem çalışan kişi hem de çalışılan yer noter olarak kullanılır.
Noter kişilerin istediği işlemleri yasaların izin verdiği ölçüde ve belli ücretler karşılığında yapar. Noterlik serbest bir meslektir ancak noter olabilmek için belli başlı şartları taşımak gerekir. Noterler Türkiye Noterler Birliği’ne bağlı olarak çalışır. 10 yıldan az bir süre çalışmışsa 30 gün 10 yıldan fazla çalışmışsa 40 gün yıllık izin kullanırlar. Bir nedeni olmadan ve herhangi bir bildirim yapmadan izin gününü 15 gün geçirmiş olanlar istifa etmiş sayılırlar.
Noter Ne İş Yapar?
Noterler asliye ve sulh hukuk mahkemelerinin olduğu her yerde çalışabilirler. Bu mahkemelerin işlerini görmek üzere Adalet Bakanlığı tarafından mahkemelerin çevresinde noterlikler kurulur. Bir bölgede birden fazla noterlik de olabilir. Noterler özel bir durum oluşmadığı sürece ofis ortamında çalışırlar. Vasiyet, ölüm ya da çekiliş gibi durumlarda hafta sonu da çalışmaları gerekebilir.
Bu mesleği yapacak kişilerin yorumlama ve değerlendirme özellikleri yüksek olmalıdır. İnsanlara yardım etmeyi seven ve iletişimi kuvvetli bireyler olmalıdır. Yabancı dili ileri düzeyde olmalıdır. Dikkatli olmaları ve değişen kanunları takip etmeleri gerekir. Meslek etiğine üst düzeyde uymalıdırlar. Sorumluluk sahibi olmalıdırlar. Noterlerin görevleri yasalarla ortaya konmuştur. Yapılması kanunla başka kimseler tarafından resmi olarak bildirilmemiş tüm işlemleri yaparlar. Yapılan işlemleri belgelerle ortaya koyarlar. Özel olarak vasiyet işlemleri, emanet işlemleri ve ölüme bağlı olarak yapılan diğer işlemleri yaparlar. Mesleğin genel görev ve yetkileri arasında şunlar bulunur:
Hukuki güvenliği sağlamak
Taraflar arasındaki anlaşmazlıkları önlemek
Diller arası çeviri işlemleri yapmak
Vatandaşların istediği resmi belgeleri hazırlamak
Kanunlara uygun olarak hazırlanan evrakları onaylamak
Tescil işlemi yapmak
Tespit işlemi yapmak
İhtarname göndermek
İhbarname göndermek
Gayrimenkul ve araç satış sözleşmesi hazırlamak
Aslı gibidir belgesi vermek
Noterlerin görevlerinin yanında bir de yapmaması gereken, yasaklı oldukları durumlar bulunur. Noterler;
Borsa oynayamazlar.
Ticaret yapamazlar.
Kefil olamazlar.
Kendilerine ait işlem ve ücretlerde indirim yapamazlar.
Kendi aralarında noter ücretlerinde değişiklik yapamazlar.
Kanunlara aykırı işlem yapamazlar.
Görevleri ile ilgili öğrendikleri sırrı kanunun emretmesi dışında açıklayamazlar.
İşlem yaptıkları evrak ve defterleri kurum dışına çıkaramazlar.
Başka işlerde çalışamazlar.
Noter Maaşları
Noterler yaptıkları işlerin karşılığında devletten maaş almazlar. Yaptıkları işlem başına para kazanırlar. Ancak alınacak ücretler noterler tarafından değil Adalet Bakanlığı tarafından belirlenir. Bu sayede iller ya da bölgeler arasında aynı işlem için alınan ücretler farklılık göstermez. Ayrıca noterler 4 sınıfa ayrılır. Her noterin aylık ya da yıllık geliri birbirinden farklıdır. Sınıf yükseldikçe maaşları da artar. Noterlerin alacağı ücretler Noterlik Kanunu ücret tarifesi ile belirlenir.
Noterler; noter ücreti, düzenleme ücreti, yazı ücreti, çevirme ücreti, karşılaştırma ücreti, tescil ücreti, emanetlerin saklanması ücreti, defter onaylama ücreti, bildirim yazı ücreti ve yol ödeneği alırlar. Noterler noterliklerde yapılan işlemlerden %3 oranında noter hissesi alırlar. Üçüncü bir gelir olarak da ortak cari hesaptan payına düşeni alırlar. Noterlerin gelirleri sınıflarına ve çalıştıkları bölgelere göre değişirler. Üçüncü sınıf bir noterin maaşı daha düşükken birinci sınıf bir noter en çok işlem yapabilme kapasitesine sahip olduğu için maaşı oldukça fazladır. Çalışılan bölge kalabalıksa yapılan işlemler de artar ve bu da maaşı etkiler. Noterlerin ortalama maaşları 30 bin lira ile 150 bin lira arasında değişir.
Noter Nasıl Olunur?
Noter olmak için bazı şartlar gerekir.
Hukuk fakültesini bitirmek
Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmak
23 yaşından büyük 50 yaşından küçük olmak
Yüz kızartıcı suçlardan hüküm giymemek
Akıl sağlığı yerinde olmak
Avukat, savcı, hakim ve memurluktan men edilmemiş olmak
Noterlik dışında başka bir işle uğraşmamak
Belirtilen şartları taşıyan adaylar Adalet Bakanlığı’na noterlik belgesi için başvururlar. Noter belgesini aldıktan sonra noterlik stajını tamamlarlar. Adalet Bakanlığı tarafından boşalan ya da yeni açılan noterlikler için Resmi Gazete’de ilan açılır. Noterlik belgesine sahip olan kişiler bu ilanları takip ederek başvuru yapabilirler. İlanda belirtilen belgeleri hazırlayarak Adalet Bakanlığı’na gönderilmek üzere bulundukları yerin Cumhuriyet Savcılığına verirler. Adalet Bakanlığı tarafından uygun görülen adaylar arasından atama yapılır. Kararın tebliğinden itibaren 1 ay içinde göreve başlarlar. Bağlı bulundukları asliye hukuk ya da sulh hukuk mahkemesine giderek mesleki ant içerler. Bazen yeni noterlik açılmaması durumunda ya da noterliklerden birinde boşalma olmazsa göreve başlamaları uzun yıllar alabilir.
Noter ataması sınav puanıyla yapılan bir atama olmayıp görevlendirme şeklindedir. İlanda hangi sınıf noter isteniyorsa o sınıftan atama gerçekleştirilir. Noterlik belgesi alanlar üçüncü sınıf noter olarak göreve başlar. Hizmet süresi üçüncü ve ikinci sınıf noterlerde asgari olarak 4 yıldır. 2 yılını dolduranlar bir üst sınıf noterliğe geçebilmek için başvuru yaparlar. Ancak hizmet süreleri bitmeden geçemezler. Süre sonunda Adalet Bakanlığı tarafından görevlendirilen müfettişlerin olumlu kanaatini alan noterlerin sınıfı yükseltilir. Aynı mahkemeye bağlı noterlikler aynı sınıftan kabul edilir.
Adalet Bakanlığı aynı yerde birden çok noterlik açabileceği gibi noterliklerin kapatılmasına da karar verebilir. Noterin ölmesi sonucu noterlik görevi sona erer. İstifa durumunda noterlik sona erer ve altı ay geçmeden tekrar atama talep edilemez. İkinci bir istifa yaşanırsa tekrar göreve geri dönülemez. Atanmaktan vazgeçme, verilen sürece mazeretsiz olarak göreve başlamama, noterlik şartlarından birini kaybetme de noterliği sonlandıran durumlar arasındadır. 65 yaşını tamamlayan noterler emekliye ayrılma talep edebilirler. Talep etmeyenler de yaş haddinden emekli edilir.
