Düşünce, zihinsel bir faaliyettir ve davranış ile kararlarımızı doğrudan etkileme gücüne de sahiptir. Böyle olunca da hayatımızı olumlu ya da olumsuz etkileyen düşünceye farklı bir bakış açısıyla yaklaşmak gerekiyor. Hele ki bu düşüncelerinin bir çoğu olumsuz ise. Düşünce hataları adını verdiğimiz düşüncenin bir olumsuzluk sunması, oldukça yaygın bir durum. Ayrıca hem bireysel hem de kurumsal anlamda oldukça da zorlayıcı bir süreç. Peki birçok durumu körükleyen ve kişinin zihinsel çıkmazını yaratan düşünce hataları nelerdir ve bu hataları tespit edip nasıl kendi yolumuzu açabiliriz? Bu önemli ve gerekli soruların cevaplarına geçelim şimdi.
Sık Rastlanılan Düşünce Hataları Nelerdir?
Düşünce hataları, bireyi gerçek anlamda yorar çünkü kişi ne kadar sosyal olursa olsun günün sonunda kendiyle baş başa kalır. İşte kişinin düşünce dünyası da o an devreye girer ve esasen yoğunlaşan düşünce bulutları her an kişiyi etkisi altına alabilir. Düşünce dünyasının olumsuz oluşumlarından biri de düşünce hatalarıdır. Kişinin psikolojisini olumsuz etkileyen düşünce hataları, hem kişisel hem de sosyal hayatta yanlış ve temelsiz düşüncelerin yığın hâline gelmesine yol açar. Düşünce yığını da kişiyi kolayca etkisi altına alır ve bilişsel çarpıtmalar hayatı yaşanamaz kılar.
Peki düşünce hatalarına karşı ne yapılabilir? Öncelikle düşünce hatalarının bir hata olduğunu tespit etmek ilk adımdır. Bu adımdan sonra ise ilgili düşünce hatasının hayatınızdaki yoğunluğuna göre uzman tavsiyelerine ve gözlemlerine ihtiyacınız olabilir. Şimdi ise en sık rastlanılan düşünce hatalarının ne olduğuna bir bakalım.
Renksiz Bir Değerlendirme: Siyah-Beyaz Düşünme
İki renkli yaşamak, hayattaki olay ve durumları ya hep ya hiç mantığıyla düşünmeyi içerir. Siyah-beyaz düşünme dediğimiz durumda, kişi her durumu tek bir mantık çerçevesine yerleştirir ve ya olumludur ya da olumsuzdur gibi çok yanlış bir önermeye tutulur. Ya hep ya hiç mantığı, hayatta gri alanların ve diğer renklerin var olabileceğini duyumsamaz. Böyle bir şeyden mustarip kişi için durumların ortası yoktur ve mükemmeliyetçiliği bir yaşam kuralı olarak görür. Hep uçlarda yaşayan birinin olayları bu şekilde değerlendirmesi eksik ve yanlış analizlere, fırsatları kaçırmaya, kendi yolunu tıkamaya ve zihinsel çatışmalara yol açar.
Aşırı Genelleme
Aşırı genelleme hatası, çok az önerme ve durumdan hareketle etiketleme veya genelleme yapılmasını içerir. Tek bir durumdan hareketle zihin; kendine yeni bir genel şema belirler ve aşırı genelleme hatasına düşer. Özellikle aşağılık duygusu, özgüven eksikliği, narsisizm, güvensizlik, mükemmeliyetçilik ve felaketleştirme gibi durumların yansıması aşırı genelleme olur. Zihin, sınırlı bilgi ve deneyimden yola çıkarak düşünce yoluyla geri bildirim oluşturur ve yine eksik bir değerlendirme sonucunda aşırı genelleme ortaya çıkar.
Hatalı Falcılık- Felaketleştirme
Belirsizlik, umutsuzluk ve güvensizlik, zaman zaman düşünce dünyasında tehlikeli bir falcılığa dönüşebilir. Hatalı falcılık, şimdiyi unutarak geleceğe bakan bir zihnin yansımasıdır. Stres, belirsizlik gibi durumlarda hatalı falcılık yükselişe geçer. Bunun yanında geleceği sürekli olumsuz görmek de felaketleştirmeyi içerir. Sonuçların hep kötü ve karamsar olarak hesaplanması ve sürekli geleceği düşünmek, kişinin bugününü yaşanmaz kılar.
Olumluyu Görememek
Fazla olumsuz düşünce ve özgüven eksikliği, olumluyu görme önündeki engellerdir. En büyük düşünce hatalarından biri olan olumsuzu büyütmek, olumlu durumları da küçültmeye yol açıyor. Kişi bu durumda hayatındaki olumlu durumları, olağanlaştırıyor ve normal karşılayacak bir psikolojiye bürünüyor. Oysaki kişi, olumsuz durumlara daha çok vakit ayırıyor ve olduğundan daha büyük bir çerçeveye olumsuzluğu yerleştiriyor. Böyle bir durum, kişiyi oldukça yoruyor ve birbirini etkileyen bir olumsuzluk döngüsü yaratıyor.
Zihin Okumaktan Çıkamama
Sürekli başkalarının zihnini okumak ve buna göre çıkarsamada bulunmak da en yaygın düşünce hatalarından biri. Zihin okuma hatasında, karşıdaki kişinin düşüncelerini tahmin etmek vardır. Sürekli zihin okumak, eylem ve düşünceleri çarpıtarak tahminin gerçekmiş gibi algılanmasına yol açar ve sosyal hayattaki ilişkileri de olumsuz etkiler.
Keyfi Çıkarsama
Keyfi çıkarsama, kişisel ve sosyal hayatta en sık rastlanan ve ısrarla savunulan bir düşünce hatasıdır. Keyfi çıkarsamada kişi, yeterli somut kanıt olmadan ve genele yayılmayacak kişisel deneyimlerden çıkarsama yaparak öznel bir yorumu gerçekmiş gibi sunar ve kabul eder. Elbette öznel değerlendirmeler kişinin zihninde olmalıdır fakat keyfi çıkarsamada tek bir şeye körü körüne inanma ve doğruluğu sorgulamama vardır.
Olumsuz Etiketleme
Etiketleme daha çok olumsuz çarpıtmalar için kullanılıyor. Aslında keyfi çıkarsama ve bazı deneyimlerden yola çıkarak etiketlemeler yapılabiliyor. Düşünce hatası olarak etiketleme, sadece karşıdaki kişileri kapsamaz. Çoğalan düşünce hataları sonrasında kişi kendini de olumsuz yönde etiketler ve sanki bu çarpıtmalar gerçekmiş gibi olumsuz etiketlerden kurtulmak için eylemlerini ve davranışlarını sınırlar.
İşletmelerde Düşünce Hataları
İşletme de insanlar tarafından kurulan bir kurumsal varlığı ifade ettiği için işletmelerde düşünce hataları adını verdiğimiz durumlar yaşanabiliyor. İşletmelerde düşünce hataları öyle boyutlara ulaşabiliyor ki karar verme, kararsızlık, güvensizlik ve itibar kaygı gibi olayları etkileyebiliyor. Özellikle işletmelerde karar verme esnasında, düşünce hataları olumsuz kararlara ve sonuçlara yol açabiliyor. Biz de yazının bu bölümünde karar verme aşamasında yaşanabilecek bazı düşünce hatalarını derledik. Daha fazla detay için işletmelerde karar verme teknikleri eğitimine göz atabilirsiniz.
Sosyal Kanıta Fazla Önem Verme
Sosyal kanıt, bireylerin geri dönüşleri, yorumları ve değerlendirmeleri sonucu oluşan ve zamanla bir kanıta dönüşebilen bilgidir. İşletmelerinin de sık yaptığı hatalardan biri sosyal kanıta fazla önem vermektir. Sosyal kanıta fazla önem vermek, sadece o bilginin geçerliliğine uygun düşünmeyi ve davranmayı getirir. Kitle psikolojisini de içeren sosyal kanıtın her zaman geçerli ve doğru olmayacağı bilerek işleri ve kararları uygulamak gerekir.
Aşırı Güven Etkisi
Aşırı güven, işletmenin kendini ve çevresini sorgulamamasına yol açar. Özellikle uzman görüşleri ve danışman fikirleri, çoğu zaman aşırı güveni yaratıyor ama kurumun kendine aşırı güveni, gerekli değerlendirmeleri yapmaktan alıkoyuyorsa orada ciddi bir düşünce hatası uygulanıyordur. Aşırı güven etkisi, öngörülere kuşkucu yaklaşmayı da engelleyerek işletmenin kendi kendini kör etmesine yol açabiliyor.
Batık Maliyet Yanılgısı
Herhangi bir iş ya da proje için harcanan zamanın ve maliyetin bir fayda sağlamamasına rağmen hâlâ o işte ısrarcı olmak, batık maliyet yanılgısıyla açıklanır. Batık maliyet yanılgısında zarardan dönmemek için ısrarlı bir direnç gösterilir. Kısacası zararın neresinden dönersen kârdır yerine battı balık yan gider sözünü uygulayan bir hata söz konusudur.
Doğrulama Eğilimi
Doğrulama eğilimi, yeni bilgileri sürekli kendi bakış açısı ve fikirlerle uyumlu hâle getirerek doğrulamak demektir. İşletme yöneticileri ve çalışanları bu hataya sık sık düşer ve yeni bilgileri ancak bu şekilde kabul ederler. Oysaki yöneticilerin fikirleriyle çelişen düşünce ve çözümlerin de işletme kararlarında yeri olmalıdır. Kısacası çelişen veya doğrulanamayan bilgilerin yokmuş gibi görünmemesi gerekir.
Yanlış Çıpa Tuzağı
Yanlış çıpa tuzağı, yöneticilerin duyduğu ve algılandığı ilk bilgiye tutunması ve daha sonra gelen bilgilere çıpa atmasıdır. Yönetici bir şekilde duyduğu algıladığı bilgiye veya izlenime göre karar verir ve çoğunlukla bu karar da olumsuz bir sonuca yol açar. Bu durumda yapılması gereken şey, yöneticinin tek başına karar almasını engelleyerek konuya farklı açılardan değerlendirmesi sağlamaktır.
Bireyi ve işletmeleri etkileyen düşünce hatalarından bazılarını ele aldık. Eğer bu gibi düşünce hatalarının size olan etkisini fark ettiyseniz yolun devamında da psikolojik durumunuzu düzeltecek önlemleri araştırabilirsiniz.
