Uçak Yapan İlk Türk: Vecihi Hürkuş

Türk savunma sanayi ve bağlantılı olarak da Türk havacılık sektörü büyük gelişme gösterdi. İnsansız hava araçları, ilk yerli helikopter üretildi. Yıllardır seçim vaatleri arasında yer alan yerli uçaktan ise hala ses yok. Günümüzün teknolojik imkanlarına rağmen uçak üretilemese de yaklaşık yüz yıl önce 1925 yılında bir Türk uçak yapmayı başarmıştı: Vecihi Hürkuş. 

Bitmeyen azmi, kararlılığı ve mücadelesiyle Türk havacılığında birçok ilke imza attı. Hayali için mücadele etti, zorluklarla karşılaştı, vaz geçmedi başardı. Memleket şartları, hesapta olmayan şeyler o başarı hikayesinin sonunun mutlu bitmesine engel oldu.

Türk havacılık tarihine adını yazdıran, daha cumhuriyetin ilk yıllarında onca yokluğa, imkansızlığa rağmen uçak yapan Vecihi Hürkuş Kimdi? İlklere imza atan Vecihi Hürkuş; hem pilot hem de mühendisti. Hayatını üretime pilot yetiştirmeye adadı. Hürkuş, pilot ve mühendis olmasının yanı sıra ömrünü uçaklara ve pilot yetiştirmeye adamış, havacılığa aşık idareciydi.

Vecihi Hürkuş’un Hayat Hikayesi

Vecihi Hürkuş’un hayat hikayesi bazı kaynaklara göre bugün başladı. Yani 6 Ocak 1896’da dünyaya gözlerini açtı. Doğum günüyle ilgili farklı bilgiler de mevcut. 06 Kanunusani 1311’de miladi takvime göre 18 Ocak 1896’da doğduğu bilgileri de var. Doğum günüyle ilgili farklı bilgiler olsa da 1896 yılının Ocak ayında doğduğu kesindi. 

İstanbul’da dünyaya gözlerini açmıştı. Babası gümrük müfettişi Ali Feham Bey, annesi Vidin doğumlu Zeliha Niyir Hanım. Vecihi daha 3 yaşında iken babasını kaybetti. Amcaları, halaları, enişteleri, yengeleriyle geniş ailede büyüdü. 3 kardeşin ortancasıydı. Çok hareketli kıpıp kıpır bir çocuktu. İlkokulu Bebek’te okuduktan sonra eğitimine Üsküdar devam etti. Okuduğu okullar Füyuzati Osmaniye Rüştiyesi ve Üsküdar Paşakapısı İdadisi idi. Balkan Savaşları’na gönüllü katıldı. 

Hayali ve hedefi tayyareci olmaktı. Makinist mektebinde okudu. O yıllarda Vecihi’nin yıllar sonra uçak yapan ilk Türk olacağını bilmiyordu. Tayyare Makinist Mektebi’nden mezun olduğunda astsubaydı. Birinci dünya Savaşı’nda katıldı. Bağdat cephesinde uçak kazasında yaralanınca İstanbul’a döndü. Bir sonraki adresi Yeşilköy Tayyare Mektebi’ydi. 15 Kasım 1916’da okulu bitirdi ve pilot diplomasını aldı. Sonrasında savaşa geri döndü. 

Kafkas Cephesi’nde 7. Tayyare Bölüğü’ne atandı. Rus uçağını düşürdü. Ve cephede uçak düşüren ilk tayyareci oldu. 8 Ekim 1917’de hava saldırısında yaralandı. Ruslara esir düşmek üzereydi. Uçağı teslim etmek istemiyordu ve yaktı. Hazar Denizi’ndeki bir adaya esir olarak gönderildi. Azeri Türklerinin de yardımıyla adadan kaçtı. Uzun yolculukların ardından İstanbul’a döndü, savaş bitmek üzereydi. 

İstanbul Hava Müdafaa Bölüğü‘ne atandı. İstanbul’un işgalinin ardından gizlice Konya’ya gitti ve Kurtuluş Savaşı’na katıldı. Kurtuluş Savaşı’nda sivil pilottu. Kurtuluş Savaşı’nda ilk ve son uçuşu yaptı. TBMM’den üç defa takdirname aldı ayrıca İstiklal Madalyası da kazandı.

Ömrünün sonuna kadar tek hayali Türk havacılığının gelişmesiydi. Bu amaç için de son nefesine kadar çalıştı, çabaladı. Ömrünün son demlerinde maddi imkansızlıklar yaşadı. Birinci Dünya Savaşı’nda gösterdiği kahramanlık sebebiyle bağlanan maaşına bile el konuldu.

Aklı, kalbi ve hedefleri göklere uzanan Vecihi Hürkuş, 16 Temmuz 1969'da hayata veda etti. O gün insanlar aya çıkmak üzere dünyadan ayrılmıştı.

Türk Havacılık Tarihine Geçen Uçak Çalışmaları 

Vecihi Hürkuş uçak projelerine 1919 yılından beri devam ediyordu. Savaştaki sıkıntılar sebebiyle havacılıkla ilgili düşünceleri vardı, projeler üretiliyordu: Yerli ve milli hamleler yapılmalıydı. Edirne’ye yanlışlıkla inen yolcu uçağını almak üzere görevlendirildi. Yaptığı hizmetler karşılığında bu uçağa “Vecihi” adı verildi. Bu olay uçak yapma fikrini yeniden canlandırdı. 

Yunanlılardan kalan pek çok motordan yararlanarak ilk uçağı Vecihi K VI‘yı yaptı. Uçağın uçuşu teknik personel eksikliği sebebiyle gecikti. Vecihi K VI ile ilk uçuşunu yaptığında takvimler 28 Ocak 1925‘de tarihini gösteriyordu. İzin almadan uçmuştu ve cezalandırıldı. Bu olay üzerine hava kuvvetlerinden istifa etti. Ankara’ya gitti ve henüz yeni kurulan Türk Tayyare Cemiyeti’ne katıldı. Havacı kuşak yetiştirmek istiyordu. Okul açmak ve yerli ava sanayi kurmak amaçları arasındaydı. 

Havacılıkla ilgili hayalleri ve hedeflerini gerçekleştirmek için Avrupa’nın yolunu tuttu. Bu seyahat Avrupa havacılığını incelemek için yapıldı. Almanya ve Fransa’da pek çok fabrika ziyaret etti. Fabrikaların uçaklarıyla deneme uçuşları yaptı. 

Türkiye’ye döndüğünde Milli Savunma Bakanlığı, Kayseri’de Tayyare Onarım ve Motor Anonim Şirketi’ni kurmak üzereydi. Vecihi hürkuş, teklifi kabul etti ve çalışmak üzere yeniden Almanya’ya gitti. Almanya’da A.35’lerin yapımını üstlendi. 

Yurda döndüğünde tayyare fabrikası için çalışmalara devam etti. 14 kişilik Junkers G.24 ve 6 kişilik Junkers F.13 yolcu uçaklarıyla Ankara-Kayseri arasında uçuşlar yaptı. Yıl 1927 idi. Bu uçuşlar Türkiye’nin ilk hava yolu uçuşlarıydı. 

Vecihi Hürkuş’un Türkiye’deki ilk paraşüt gösterisinde de imzası vardı. 16 Eylül 1926 tarihinde Hürkuş’un kullandığı Junkers F-13 uçağından Alman paraşütçü Heinke atladı. Gösteriyi izleyenler arasında Gazi Mustafa Kemal’de vardı. 

Kayseri’de kurulan uçak fabrikası milli havacılık için güzel bir başlangıç demekti. Ancak 1928 yılında iflas ettirildi. 1930 yılında Ankara’da düzenlenen Sanayi Kongresi’nde kendi projesi olan Vecihi K-XI uçağını tanıttı. Çalışmalarına devam ediyordu. Yine 1930’da yıllık iznini uzattı ve Kadıköy’de keresteci dükkânı kiraladı. 3 ayda Vecihi XIV adıyla ikinci uçağını yaptı. Bu uçak ilk Türk sivil uçağıydı. Eğitim uçağıydı. Ankara’ya dönüşünü de bu uçakla yaptı ve gösteri yaptı. Uçağı inceleyenler arasında Başbakan İsmet İnönü de vardı.

Uçuş sertifikası almak için İktisat Bakanlığı’na başvurdu. Ancak sertifika alamadı. 14 Ekim 1930 tarihli cevapta uçağın teknik özelliklerini tespit edecek personel bulunmadığı için gereken iznin verilmediği yazıyordu. Uçuş iznini Çekoslovakya’da aldı.

25 Nisan 1931’de Çekoslovakya’dan uçtu. 5 Mayıs 1931‘de Türkiye’ye geldi. Uçağı memlekete faydalı olsun istiyordu. Çeşitli görüşmeler yaptı. Türk Hava Kurumu ile turne düzenledi ve uçağıyla Türkiye turu yaptı. Uçuş Ankara’dan başladı. Aksaray, Konya, Manavgat, Antalya, Aydın, Denizli, Uşak, Eskişehir, Adapazarı uçulan şehirlerdi. Bu uçuş Yeşilköy’de tamamlandı. 

Havacılık tarihindeki ilkleri bunula sınırlı değildi. İlk Türk Sivil Havacılık Okulu‘nu 21 Nisan 1932‘de kurdu. 2 kız toplamda 12 öğrenci kaydoldu. Öğrenciler arasında Türkiye’nin ilk kadın pilotu Bedriye (Gökmen) de vardı. Maddi sıkıntılar ve öğrencilerin diplomalarına denklik verilmemesi yüzünden okul kapandı.

Hayatı Film Oldu

Türk havacılığında ilklere imza atan Vecihi Hürkuş, unutulmadı. Türk Hava Kuvvetleri’nin eğitim uçaklarına “HÜRKUŞ” adı verildi. Tarih kitaplarında yer almayan bilinmeyen anıları “Vecihi hürkuş: Bir Tayyarecinin Anıları” ismiyle kitaplaştırıldı. 2018 yılına gelindiğinde ise hayatının önemli dönüm noktaları bir filme konu oldu. Hürkuş: Göklerdeki Kahraman filmini Kudret Sabancı yönetti. Film 25 Mayıs 2018’de sinema seyircisiyle buluştu.

Vecihi Hürkuş Kimdir?

İlklere imza atan Vecihi Hürkuş hem pilot hem de mühendisti. Hayatını üretime pilot yetiştirmeye adadı. Hürkuş’u kısaca anlatmak gerekirse pilot ve mühendis olmasının yanı sıra ömrünü uçaklara ve pilot yetiştirmeye adamış, havacılığa aşık idareciydi. 

İlk Uçuşunu Ne zaman Yaptı?

Yunanlılardan kalan pek çok motordan yararlanarak ilk uçağı Vecihi K VI‘yı yaptı. Uçağın uçuşu teknik personel eksikliği sebebiyle gecikti. Vecihi K VI ile ilk uçuşunu yaptığında takvimler 28 Ocak 1925‘de tarihini gösteriyordu. İzin almadan uçmuştu ve cezalandırıldı.

Türkiye’de Başka Hangi İlklere İmza Attı?

Vecihi Hürkuş’un Türkiye’deki ilk paraşüt gösterisinde de imzası vardı. 16 Eylül 1926 tarihinde Hürkuş’un kullandığı Junkers F-13 uçağından Alman paraşütçü Heinke atladı. Gösteriyi izleyenler arasında Gazi Mustafa Kemal’de vardı.

Saygıyla anıyoruz...