En basit anlatımıyla iki farklı kapitalizm bulunmaktadır. Daha detaylı bilgi öğrenebilmek için başta makro olmak üzere mikroekonomi konusundaki kitaplar gözden geçirilebilir. Kapitalizmlerden biri devlet kapitalizm diğeri ise liberal kapitalizmdir.
Devlet Kapitalizminin Özellikleri ve Olumsuzlukları
Devlet kapitalizminde kapitalist süreçler boyunca ortaya çıkan olumsuzluklar aynı dönemin hükümetleri tarafından yumuşatılmaya çalışılır. Eğer herhangi bir demokratik ülkede bireysel girişimcilik ve sermayenin bireyselleşmesi yeterli olmaması halinde devlet kapitalizm duruma el atar.
Burada görülebilecek temel motivasyon ise bireyin ihtiyaç duyduğu her türlü aracın devlet tarafından planlanarak yerine getirmesidir. Bu ihtiyaçlar direkt ya da ihaleler yoluyla devlet memurları tarafından sağlanmasıdır. Serbest seçimlerden çok fazla etkilenen kapitalist sistem tıpkı komünizmde olduğu gibi kırılgan bir yapıya sahiptir. Bütçe açıklarının meydana gelmesiyle ilgili ülkelerin parasal değerleri düşer.
Sermaye ve Yatırımın Önemi
Hem liberal hem de demokrat ekonomilere sahip olan ülkelerde yaşayan burjuvanın yatırım yapabilecek sermayesi olmadığından dolayı ya da yatım yapabilmeleri için devlet teşviklerinin verilemediği ülkelerdeki bireylerin, işsiz olan nüfusun pahalı olmayacak ihtiyaçları devlet tarafından toplanan vergilerle sağlamaktadır.
Burjuvanın yatırım yapabilmeleri için kanunların kapitalist sistemin ihtiyaçları doğrultusunda olması gerekir. Fakat yine devlet kapitalizmdeki, kamuya ait teşekküllerin benzer şekilde kolektivizmdeki gibi kar sağlama ve bu karı doğrudan üretime aktarmada yaşanan olumsuz motivasyon durumu burada da ortaya çıkarak kapitalistin devamlılığını da tehlikeye atmış olur.
Liberal yönetimlerde ise karı doğrudan üretime aktaran bireydir. Birey kapitalist sistemin girdisini yüksek tutması gerektiğini bilir. Çünkü ne kadar büyük girdi sağlarsa o denli kazanacağını bilir. Bu açıdan her defasında elde etmiş olduğu karın büyük bir kısmını üretime aktarmaktan çekinmez.
Liberal kapitalist devletlerdeki girişimciler elde etmiş oldukları karı üretime aktarmaması da söz konusu olabilir. Bu durum her zaman gerçekleşebilirken komünizm devletindeki memurlar gibi bir savurganlık şeklinde olması beklenemez.
Çünkü girişimci olan birey parasının tamamını harcaması halinde gelecekte zor duruma düşeceğini iyi bilir. Sermayesini devlet kapitalizmiyle elde eden birey şayet bunu yapıyorsa kapitalist olmamış olur.
Liberal kapitalistler profesyonel yöneticilerle çalışılar ve yaptıkları işlerin başında yer alırlar. Denetimleri ve bunları raporlamaları kendi yönetim kurulları tarafından gerçekleşir. Fakat komünist yönetimlerde ise herhangi bir denetim söz konusu değildir. Devlet görevlisi olarak bilinen memurların herhangi bir yolsuzluk durumunda çok uzun bir zaman sonra ortaya çıkacağını bilir. Belki öldükten sonra ortaya çıkacaktır. Bu durumda Komünist yönetimlerdeki devlet memurları yolsuzluk yaptıklarını iddia eden kişilerle beraber çalışmak istemeyecektir.
Kapitalizmin Tarihsel Evrimi
Değişen dünyada gelişmekte olan kapitalist liberal ekonomilerde üretim araçlarının sahiplerinin kendi servetlerini ölçüsüz bir şekilde lüks tüketim harcamalarını önüne geçmek için lüks tüketim mallarına yüksek denilebilecek vergiler koyulmuştur.
Kapitalistin genel bir tanımını yapmak zor olsa da bugünkü gelişmiş ekonomik hareketliliğin oluşturmuş olduğu karmaşık durumun adı olarak tarif edilebilir. Fakat çok önceleri ekonomik gelişmenin bu denli olmadığı dönemlerde ise dar denilebilecek bir kapitalizmin olduğu söylenilebilir.
Yapılan araştırmalarda daha önceleri insanlar arasında bir alışveriş durumunun olduğu kendi ellerinde bulunan fazla malları diğer kişiye verirken bunun karşılığında ise ihtiyaç duyduğu ve kendisinde olmayan mallar karşılığında bir takas girişimi gerçekleştirildiği bilgisine ulaşılabilir.
İnsanların zamanla çoğalması yukarıda bahsettiğimiz bu işlemlerin sayısını artırmış fakat insanoğlunun ortaya koymuş olduğu kavramlardan monarklar, soyluluk, feodal beylikler, uzun bir zaman ticaretten ve kapitalden üstün gelmişlerdir. Üstün gelmelerinin en temel nedeni yapılan zorbalıklar ve baskılar olmuş bunun sonucunda serbest ticaret güçsüzleştirmiş ve değersiz hale getirmiştir.
Toplumlar bu baskı oluşturan kavramlardan uzaklaştıkça serbest piyasa zenginleşmiş ve özgürleşmiştir. Dünyanın bütün tarihi boyunca meydana gelen zenginlik son 200 yılda meydana gelen zenginliğin 1/50 olduğunu göz önünde bulundurulduğunda, bunun nasıl bir özgürleşme ve zenginleşme olduğunu tahmin edilebilir.
Konumuzla ilgili olduğu düşünülebilecek Martin Luther’in günah çıkarmak adına kiliseye verilen ödemeyi reddetmesi ya da Amerikalıların İngilizlere fazla vergi ödememek için başlattıkları bağımsızlık savaşlarını örnek olarak gösterilebilir.
İnsanların mallarına, mülkiyetlerine ve birikimlerine ne denli önem verdiklerini ve bu değerlerine sahip çıkmak için göstermiş oldukları mücadeleleri, bugünün dünyasını oluşturmuştur.
Kapitalizm ve Liberalizm Arasındaki Farklar Nelerdir?
Devlet kontrolünden arındırılmış kapitalizm olarak da ifade dilebilen liberalizm, serbest piyasa ekonomisini benimsemiştir. Kapitalizm ve liberalizm arasındaki farkları şu şekilde sıralayabiliriz;
Her iki sistemde de ekonomik ilke ve uygulamalar yer alır.
Kapitalizm anaparacı iken liberalizm ise özgürlükçü olarak ifade edilir.
Liberalizm ideolojidir fakat kapitalizm ekonomik sistemdir.
Kapitalizmde özel sektör temel faktördür. Gerçek güç paranın kendisidir.
Liberalizm ekonomik, siyasal ve toplumsal özgürlüklerin tarafında yer alır.
Kapitalizmde gelir dağılımı eşitsizliği vardır.
Kapitalizmde ürünün piyasadaki durumuna bağlı olarak fiyat ya azalır ya da yükselir.
İngiltere liberalizmde bilinen en iyi ülkelerin başında gelir.
Kapitalizm kimi zaman liberalizmle aynı eş anlamda kullanılır. Ya da kapitalimin bir sonucu olarak değerlendirilir.
Ülkemizde piyasa yerinde serbest müdahaleci kapitalizm sistemi yapılmaktadır. Bunun anlamı çavuş- ahbap ekonomisinin kurulması şeklidir. Devlet bu durumda ekonomiye müdahale ettiği taktirde, gerçek sermaye sahiplerini fakirde edebilir zenginde edebilir. Liberalizmde serbest ekonomi uygulandığından dolayı devlet desteği alamayan sermaye sahipleri, diğer rakiplerle rekabet etmek durumunda kalır. Bu rekabet ortamı tamamen tüketiciye yaramaktadır.
Nasıl Bir Kapitalizm?
“Nasıl bir kapitalizm?” Hayek’e göre asıl dikkat edilmesi gereken ve cevaplanması gereken soru budur. Kapitalizm, üretim süreçlerine dahil olan kişilerin ürettikleri malları veya hizmetleri piyasanın/tüketicilerin talepleri doğrultusunda arz oluşturması ve doğan bu arz-talep ilişkileri neticesinde kar elde etmesi olarak gösterilebilir.
Her toplum ve her insan diledikleri gibi bu piyasada arz tarafında bulunabilir veya talep tarafında yer alabilir. Burada en önemli olan öncelik, kişilerin özgür ve hür iradeleriyle istedikleri ürünü, istedikleri zaman ve istedikleri şartlarda satın alabilmesidir. Bu sebeple bu ekonomik sistemin yapısı ve döngüsünün en önemli değeri liberalizmdir.
Hayek’e göre değerlendirildiğinde siyasal liberalizmin özgürlükçülüğü ekonomi liberalizm olmadan, ekonomik liberalizmde ise siyasal liberalizm olmadan tam anlamıyla işlevini yerine getiremez . Bu nedenle de hayalini kurduğu özgür ve zengin toplumu oluşturma hedefine ulaşamayacaktır.
Kapitalizm Neden Canavar Olarak Görülür?
Bu sorunun cevabını vermek oldukça kolaydır. Örneğin insanların hayata “toplamı sıfır olabilecek bir oyun” gibi bakmaları gösterilebilir. Genel anlamda toplamı sıfır olan bir oyun olarak düşünmeleri. Oysa kapitalizm artı bir değer meydan getirmek için birilerini sıfırın altına göndermemektedir.
Şayet bir fabrikada +20 mal üretimi oluyorsa bunun, +10 kadarını kapital sahibi elde ediyorsa bile geriye kalan +10 işyeri mülk sahibine, taşeron firmaya, işçilere ve diğer üreticiler arasında paylaşılmaktadır. Kapital sahibi olacak kişiler elde etmiş oldukları varlıklarını bir odaya dolduracaklarda değildir.
Kendi ihtiyaçlarını ve lüks denilebilecek harcamalarını yaptıktan sonra tekrar, yeni ya da daha önce yapmış oldukları yatırımlarına sermaye olarak aktarırlar.
Fakat bu birikimlerini buralarda harcamamaları halinde borsa ve benzeri piyasalar da harcama yoluna giderler. Kapitalist yatırımcılar tarafından yapılacak her yeni yatırım iş yapan firmalara parasal değer kazandırdığı gibi fakirliğin en önemli unsuru haline gelen işsizliği de düşürür.
Kapitalizm Böyleyken Fakirlik Neden Var?
Friedman ve Hayek’e göre çağımızda fakirliğin en büyük sebebi, kapitalizmin işlevini yerine getirmesini sağlayan, toplumları fakirlikten kurtarmayı söz veren, bu misyon kapsamında devlet kurumlarında istihdamı oluşturarak, sosyal devlet hizmeti (devlet hastaneleri ve devlet okulları ve diğer kurumlar) verdiğini düşünen devlet olarak gösterilmiştir.
Devlete göre zenginlik üretici değil tüketicidir yaklaşımı kapsamında halkın üretmiş olduğu zenginlikleri kendi kolluk kuvvetleriyle yada diğer kuvvetlerle el koyar. El koymuş olduğu bu zenginlikleri kendi giderleri kanalında kullanır. Günümüzde bunlar sağlık hizmetlerinden eğitim hizmetlerine ve iletişim, enerji hizmetlerine kadar dayanmaktadır.
Bu konuyla ilgili devlet vatandaşlarından para olma yoluna giderse önce bunun ihtiyaç olduğunu görür ve daha sonra bu ihtiyacın bütün vatandaşlar içinde geçerli olduğunu varsayarak zorla bu ihtiyacın kapsamı doğrultusunda vatandaşlarından kaynak sağlamaya çalışır.
Örneğin herhangi bir ülkede; hayatı boyunca sigara kullanmayan ve HIV’e hastalığına yakalanma riski olmayan kişiden de vergi alımının yapılması ve genel bütçeden harcama yapması olarak gösterilebilir.
Devlet tarafından toplanan verginin yararlı bir şekilde kullanamamasının en temel sebebi, hal tarafından denetlenememesi ve işini kaybetme riski olmayan devlet memurlarının kullanımına sunulmasıdır.
