Ayrı ayrı parçaları bir araya getirmek veya duygu ve düşünceleri etkili bir şekilde anlatmak için kullanılan yazılı ya da sözlü çalışmadır. Kökeni Fransızca bir kelimedir. Kompozisyon yazımınında Türkçeyi doğru kullanmak oldukça önemlidir. Yazılırken dikkat edilmesi gereken belli başlı kurallara dikkat edilmelidir. Hepimizin ilkokuldan beri öğrendiği giriş, gelişme, sonuçtan oluşan kompozisyon, duygu ve düşüncelerimizi anlatmada, bir sanat eserinde anlatılmak istenen konuda, bir fotoğraf karesinde neler ifade edildiği üzerine çekilmiş gibi birçok alanda kullanılmaktadır. Yani gördüğünüz gibi hayatımızın her alanında kompozisyon yer almaktadır.
Peki kompozisyonu yazmak istersek nasıl yazmamız gerekir?
Kompozisyon yazmaya başlamadan öncelikle anlatılacak konunun bütün detaylarıyla zihinde hazır olması gerekir. Bu kısma buluş denir. Yazmak istediğimiz konunun ne olduğunu, olabilecek konu başlıklarını, içerikte nelere değineceğimiz, ana düşünce ve yardımcı düşüncenin neler olduğu gibi önemli detayları iyi düşünüp, oluşturmamız gerekir. Bu ilk kısmı kabataslak yaptıktan sonra işin ikinci kısmı olan planlamaya geçebiliriz.
Bu bölümde zihnimizde hazır ettiğimiz taslağı, bir düzen içerisinde kurguladıktan sonra konuların kağıtta duracak sıralamasını bir müsvedde kağıt üzerinde hazır hale getirmiş oluyoruz. İkinci aşamayı da tamamladıktan sonra artık kompozisyonumuzu orijinal halde yazmaya başlayabiliriz. Başarılı bir kompozisyon yazmak istiyorsak eğer, birlik, denge ve canlılık çok önemlidir. Bu saydığım üç şey, kompozisyonun akıcılığını sağlayan ana etkenlerdir. Anlatımın akıcı olması, dinleyiciyi veya okuyucuyu kendine çekmesi, sürüklemesi ve etkilemesi bu özelliklere bağlıdır.
Eğer bir kompozisyon dilinde kopukluk, anlatımda bozukluk ya da imla kurallarında bir sıkıntı varsa, anlatılmak istenen konuda da istemediğimiz anlamsal sıkıntılar yaşanabilir. İşte tüm bu sıkıntıları yaşamamak için sık sık kompozisyon yazmalıyız. Kötü de olsa sürekli yazmak bizi hem geliştirecek hem de yazdığımız her konuda arka plandaki düşüncelerimizi görmeyi sağlayacaktır. Yalın ve sade anlatıma özen göstermeliyiz. Yabancı kelimelerden uzak durmalı, anlaşılır ve dilimize uygun anlatımlar kullanmalıyız. Tüm bu anlattıklarımız yanında bahsetmediğimiz kuralları da inceleyip araştırdıktan sonra, kompozisyon yazmaya başlayabiliriz.
Kompozisyon Nasıl Yazılır?
Biraz da kompozisyonun nasıl yazılacağına değinelim. Bu bölümde nasıl yazacağınızı anlamanıza yardımcı olacak kısımlara adım adım değineceğiz.
Bir kompoziyonun nasıl yazılacağına dair en iyi kaynaklardan biri Stephen Wilbers tarafından yazılan “Yazma Süreci” makalesidir. Bu makalede en iyi yazı altı adımdan oluşmaktadır;
Ön yazma
Yeniden yazma
Düzenleme
Deneme
Düzeltme ve
Yayınlama.
Bu nedenle iyi organize edilmiş bir kompozisyon yapısı oluşturmak için bu adımlara dikkat etmeli ve ne azından ne olduklarını bilmelisiniz. Bu çalışmada yer verilen adımlara geçtiğimizde kompozisyonun nasıl yazılacağına dair aşamalar şu şekilde;
Kompozisyonda Ön yazı üç aşamaya ayrılıyor; hazırlık, üretim ve seçim.
Hazırlık aşamasında kompozisyonunuz için rastgele bir konu seçmek yerine tam olarak ne istendiğine odaklanmak. Rastgele bir konu seçmek hatalarla dolu anlamsız bir metin oluşturmanıza sebep olabilir.
Üretim kısmında ise olası fikirleri üretme aşamasıdır. Yani sizden beklenen bir konu varsa onun üzerine yazmaktır. Fikirlerinizi bu aşamada belirlemeniz gerekir.
Bir konu seçtikten sonra da bir taslak oluşturmalısınız. Tüm düşüncelerinizi ve fikirlerinizi tek bir yerde düzenlemenize yardımcı olacak kısımdır. Daha sonra bunların üzerinden geçerek ideal olan kompozisyonu oluşturmalısınız.
Wilbers’ın yazdığı çalışmaya geldiğimizde tüm hatalardan ve üslup karmaşasından kurtulmak için birkaç kez üstünden geçmeniz gerektiğini söylüyor. Böylece yeniden yazma, cümle yapısı, kelime seçimi ve cümle akışı gibi unsurları iyileştirmeniz daha kolay olacaktır. Bütün bunlar da taslak aşamasından sonra düzenleme aşamasına geliyor. Bu düzenleme aşamasını tamamladıktan sonra da yaratıcılığınızı azaltabileceği ve yazma kalitesini bozabileceği sebebiyle kompozisyonunuza çok fazla müdahale etmemeniz gerekiyor.
Bu, yorgun bir dil yaratmanıza ve üslup hatalarına sebep olabilir. Wilbers bu açıklamalarla aslında düzenleme aşamasından sonra geri dönüp yazıya çok fazla kafa yormamanız gerektiğine dikkat çekiyor. Tabi ki yazım hataları ve anlamsız başka cümleler varsa onları düzeltebilirsiniz ama bir çerçeve oluştuktan sonra sürekli konu düzenlemesi yapmayın. Kendinizi verimli bir şekilde kompozisyona verirseniz düzenleme aşamasında tüm bunları zaten halletmiş olacaksınız. Bu aşamadan sonra da artık kompozisyonun sonuç kısmına geliyorsunuz. Düzenleme aşamasını doğru bir şekilde yürütürseniz yazınız bu aşamada en mükemmel haline gelmiş oluyor.
Kompozisyonun nasıl yazılacağına dair daha fazla bilgi vermek gerekirse birçok kişinin yararlı bulduğu ipuçları derlemek faydalı olacaktır;
İster bir akademik makale yazın ister herhangi bir alanda kompozisyon yazıyor olur her seferinde daha iyi bir kompozisyon yazmanıza yardımcı olacak teknikler mutlaka var.
Genellikle insanlar bir kompozisyonu giriş, gelişme ve sonuç gibi daha büyük bir başlık altında birleştirilmiş paragraf olarak düşünürler. Bu yanlış bir düşüncedir. Her bir bölümün kendi konusu, karakterleri ve ortamları vardır. Ancak başarılı bir kompozisyon oluşturmanın en büyük anahtarlarından biri gelişme kısmını atlamadığınızdan emin olmaktır. Bu üç kısmın da tam olarak oluşturulması gerekir.
Kompozisyonun önemli kısımları büyük paragraftan önce gelmelidir. Yani bir okuyucu kompozisyonunuza baktığında ne ile karşılaşacağını anlamalıdır. Bunun doğru bir şekilde aktarılması gerekir. Bu aynı zamanda kompozisyonun hangi yöne doğru evrildiğini de gösterir.
Bir kompozisyonun en anlaşılır ve basit kısmı sonuç paragrafıdır. Ayrıca yazınızın tüm kısımlarına uyum sağladığı sürece konuyla ilgili kendi düşüncelerinizi ve görüşlerinizi de dile getirebilirsiniz. Bu kısımda çok fazla ayrıntıya girerseniz bir önceki kısımlar unutulabiliyor.
Kompozisyon yazmak dikkat edildiği zaman yaratıcı bir şekilde oluşturulabiliyor. Her adımın yerine oturması gerektiğini bildiğiniz sürece kompozisyon yazma konusunda endişe duymanıza gerek kalmayacak ve sizin için de oldukça eğlenceli olacak. Bir kompozisyon nasıl yazılır sorusuna yanıt aldığınızı düşünüyorum. Bu teknikleri uygularsanız harika kompozisyonlar yazacaksınız.
Kompozisyon Örnekleri
Yukarda saydıklarımızdan sonra bir iki tane kısa ve anlattıklarımızı sizlerde de pekiştirecek kısa kompozisyon örnekleri paylaşmaya ne dersiniz? İlk kompozisyon örneğinde günümüzde de konusu oldukça sık geçen ve git gide bozulan dengelerden dolayı korumamız gereken doğa ile ilgili, klasik ama basit bir kompozisyon örneği yazalım. İkinci kompozisyon örneğinde de kişisel gelişim kavramının toplum için önemini anlatan bir konuya değinelim.
Doğa ve Yaşam
Doğa, kendiliğinden var olmuş, içinde insanlarla birlikte birçok canlının yaşadığı yerdir. İçinde bulundurduğu tüm canlıların yaşam kaynaklarını, insan eli değmeden sunacak kadar önemli ve güçlüdür. Dünyanın ve yaşamın dengesini kuran doğaya sahip çıkmazsak, bizlere sunduğu güzelliklerden ve yaşamımızı sürdürebilmemiz için sunduğu nimetlerden faydalanmamız da bir müddet sonra imkansız hale gelebilir. Yeşilin içinde, bol oksijenle yaşamak varken insan tarafından yapılan yanlış şeylerle doğayı küstürmek oldukça yanlıştır ve dünya üzerindeki yaşamın gitgide sonlanmasına neden olacaktır.
Doğa sevgisi, çocuk yaştan itibaren, önce aileler tarafından çocuklarına daha sonra etraftaki tüm insanların örnek davranışlarıyla gelecek nesillere aşılanması gerekmektedir. Hatta ve hatta çocuk yaşlı bilmeyen, dikkat etmeyen herkese öğretmeliyiz. Çöplerin çöp kutularına atılması, etrafın temiz tutulması, doğaya dönüşümü zor olan ürünlerin kullanılmaması, denizlerin temiz tutulması, orman yangınlarına sebep olacak hareketlerden uzak kalınması gibi doğaya zarar verecek birçok şeyden uzak durmaya dikkat etmeliyiz. Bizlere sunulan doğaya yanlış şekilde davranmamız başka canlılara zarar verebilir, çevreyi kirletebilir, iklim bozukluğuna sebep olabilir ve kendi yaşamımızı da sağlıksız hale getirerek ömrümüzü kısaltabilir.
Bu yüzden yaşamımızı sürdürebilmek için bize gerekli olan besinleri, oksijeni ve sağlığı veren doğayı küstürmeden yaşamak; ileride çocuklarımıza, torunlarımıza ya da kısacası neslimizin sürdürülebilmesi adına büyük önem taşımaktadır. Gelecek neslin sağlıkla bolluk içinde yaşaması için doğamıza sahip çıkmalı ve dengesini bozacak şeylerden uzak durmalıyız ki; Allah tarafından tüm canlılara sunulmuş olan doğa da bizi ödüllendirsin.
Doğa hepimizin yaşam alanıdır. Ona sevgi ve saygı ile yaklaşalım ki, onunla birlikte güzelliklerle dolu uzun bir hayat yaşayalım ve nesillerimize yaşatalım. "
Kişisel Gelişimin Toplum için Önemi
İnsan, doğduğundan itibaren yaşadığı tüm süreç boyunca bir şeyler öğrenir. Temel öğrenme eylemi gerçekleştikten sonra evden dışarı çıkmaya başlar ve insanların arasına yani toplum içine girmiş olur. Sonra toplum içinde nasıl davranılması gerektiğini belirleyen bir takım kuralları öğrenir ve bunları da uygulamaya başlar. Yapılan her öğrenme eylemi kişinin kendisine kattığı yararla birlikte, bulunduğu toplum için de önem taşımaktadır. Bir toplumun gelişmesi, içinde bulunan kişisel gelişimi yüksek insanlar sayesinde oluşur.
İnsan, öğrenme merakı sayesinde rahatlıkla kendini geliştirebilir. İlk temel öğrenimlerden sonra yani yeme, içme, yürüme, koşma, konuşma gibi hayatımızı sürdürmek için gereken temel şeyleri öğrendikten sonra, toplum arasına karışarak, kendimizi insanlara göstermek, bildiğimiz şeyleri ispatlamak ve öğrenme isteğimizle bu bilgileri gerçeğe dönüştürmek için uğraş vermeye başlarız.
Kişilere saygılı davranmak, nezaket kuralları bilmek ve uygulamak, iyi bir diksiyon kullanmak, başka ülkelerin dillerini ve kültürlerini öğrenmek, olup bitenden haberdar olmak, sanatla uğraşmak, kitap okumak ve dünyadan haberdar olmak gibi birçok kişisel gelişim eylemlerinin, bizi toplum içinde daha başarılı ve tercih edilir hale getirebilir. Bu özelliklere sahip olan bir insan topluluğu ise ilerlemeye açık bir ülkeyi oluşturur. Kendini diğer ülkelere tanıtır, yaptıkları ile konuşulmaya başlar ve ülke ekonomisine de katkı sağlar. Bu gelişmesi ile dünyadaki diğer ülkelerce saygınlık kazanmış olur. İnsanlar barış ve huzur içinde yaşar.
Kendini geliştirmeyen bir toplumda ise; ilerleme olmaz. Çevre oldukça kötü ve kaos içinde olur. İnsanlar birbirine saygı göstermez ve hep bencil yaşayarak çatışma çıkmasına sebebiyet verir. Savaş ortamı ve huzursuzluk hakimdir. Düzen yoktur. Ekonomi gelişmemiştir. Dışardan almaya mahkumdur. Diğer ülkeler arasında kötü bir imaja sahiptir. Başarılı ülkeler sıralamasında listenin sonunda kalır.
Kişisel gelişimin bir topluma olan faydaları saymakla bitmez. Kendimize kattığımız artılar yanında, belki de farkında olmadan yaptığımız, kişisel gelişimimizi sağlayan öğrenme eylemleri, güzel ve huzurlu, dünya ülkelerinin de saygı duyduğu bir toplumda yaşamak için işte bu kadar büyük önem taşımaktadır. Tercih toplum içindeki insanlara kalmış. "
Gördüğünüz gibi yukarda sizlerle paylaştığım ilk kompozisyonda giriş, gelişme ve sonuç paragraflarından oluşan üç paragraf mevcut. İlk paragrafta anlatılmak istenen konuya kısaca bir giriş yaptıktan sonra ikinci paragrafta, ilk paragrafı destekleyici açıklamalara değinerek, son paragrafta da kapanışı kısa bir şekilde yapılması gereken mesajla sonlandırdık. Gelişme paragrafı ikinci örneğimizdeki gibi birden fazla olabilir. Daha uzun kompozisyon örneklerinde, daha çok detaya yer verildiği için birden fazla paragraf kullanımı yapılabilir.
Kompozisyon Konuları
Kompozisyon konuları birçok şeyden oluşabilir. Yazımızın başlarında bahsettiğimiz gibi fotoğraf karesindeki ifadeler, bir tabloda hissedilen duygu veya bir atasözü, toplumsal konularla ilgili düşüncelerden oluşan başlıklar... Yani gördüğünüz gibi kompozisyon konuları hayatın içinde bulunan tüm duygu, düşünce ve kavram üzerine yazılabilir.
Aşk ve nefret konularını karşılaştırın.
Sosyal medyanın artılarını ve eksilerini tartışın.
Bir şey için özür dilemek zorunda kaldığınız bir zaman hakkında yazın.
İnsanlar neden erteler?
Hobi sahibi olmanın faydaları nelerdir?
Okul üniforması tüm okullarda zorunlu olmalı mı?
Üniversiteye gitmeleri için gençler üzerinde çok fazla baskı var mı?
Hayvanat bahçeleri hayvanlar için kötü bir yer midir?
Araç kullanırken cep telefonu kullanımı yasaklanmalı mı?
Teknoloji bizi daha mı yalnızlaştırıyor?
İnsanlar doğal olarak iyi mi yoksa kötü mü?
Küresel iklim değişikliği insan yapımı mı?
Ünlülere olan takıntımız zararlı mı?
İnsanlar doğuştan tembel midir?
Yasal araç kullanma yaşı 21'e yükseltilmeli mi?
Güzellik yarışmaları insanları sömürüyor mu?
Hangisi daha önemli: zeka mı sağduyu mu?
Video oyunları çocuklar için kötü mü?
Hile yapmak her zaman yanlış mıdır?
Devlet, yoksullara yardım etmek için daha fazlasını yapmalı mı?
Hayatın anlamı nedir?
Kendimizden daha az şanslı olanlara yardım etmek için ahlaki bir yükümlülüğümüz var mı?
Yasayı çiğnemenin doğru olduğu zamanlar var mıdır?
Objektif hakikat diye bir şey var mıdır, yoksa her şey göreceli midir?
Duygular hayatımızda ne kadar önemlidir?
Kompozisyon Yazarken Dikkat Edilecek Kurallar
Kompozisyon yazarken, giriş, gelişme, sonuç paragrafları dışında da dikkat etmemiz gereken bazı kurallar bulunmaktadır. Uzun cümleler olabildiğince az kurulmalı. Anlatım bozukluklarına dikkat edilmeli. Aynı kelimeleri sıkça tekrar etmekten uzak durulmalı. Argo söylemler kullanılmamalı. Özgün ifadeler kullanılmalı ve kağıt üstündeki düzene dikkat edilmelidir.
Kompozisyon Yazımında Sayfa Düzeni
Yazılan kağıt temiz ve çizgisiz olmalıdır. Sayfanın üst ve sol kısımlarından yaklaşık 3 cm boşluk bırakılması gerekir. Alt ve sağ tarafından ise 2,5 cm kadar bir boşluk bırakılmalıdır. Boşluklardan sonra başlık yazımına dikkat edilmelidir. Başlığın tüm harfleri ya büyük olmalıdır ya da sadece baş harfleri büyük kullanılarak yazılmalıdır. Sonradan başlık yazılacak ise, başlık yeri boş bırakılacak şekilde hesaplanmalıdır. Renkli kalemlerden kaçınılmalı, mavi kalem ile yazılmalıdır.
