“Sette demokrasi yoktur, komutan yönetmendir.” Ömer Kavur
Yönetmen, senaryoda anlatılan hikayeye şekil verip ruh katan gerçekçi bir bakış açısı ile hikayedeki atmosfer içinde karakterler üzerinden anlatıyı inşa eden kişidir. Yönetmen, filmin şekillenmesinde senaristten sonra en önemli kişidir. (Rejisör de denir). Objeler, nesneler ve karakterler aracılığıyla hikayeyi anlatarak verilmek istenen duyguyu izleyenlere geçirmek, yönetmenin en büyük amaçlarından biridir.
Elbette bir görsele her bakan kişi kendi özgün bakış açısı ile farklı yorumlar yapabilir. Bu sebepten dolayı da yönetmen, belki de anlatı içinde uygulanabilecek sonsuz alternatiften birini seçerek eyleme dönüştürür ve çekim yaparak o anları kayıt altına alır. Böylelikle aslında izlenenler, senaryoda yazılan hikayenin yönetmende nasıl vücut bulup şekillendiği ile ilgili olan detaylardır.
Auteur Yönetmen
Kimi yönetmen her filminde kendi özgün bakış açısı ve sinema dilini ortak bir unsur olarak kullanabilir. Bu yöntemle yönetmen aslında her filme görsel anlamda imzasını atarak farkındalık yaratmış olur. Yönetmenin ismi filmin jeneriğinde okunmasa bile, izleyenlerin zihinlerinde filmi belli bir yönetmene bağlamaları o yönetmenin artık bir “auteur yönetmen (yaratıcı yönetmen)” olarak görülmesine sebep olur.
Auteur yönetmenler, filmografilerinde yer alan her filmde estetik, ideolojik ya da anlatısal bağlamda kendi kişiselliklerini vurgularlar. Bu yerleşik bakış açısı, yönetmenin ismi pozisyonuna evrilir. Kimi yönetmenlerin usta sıfatı ile başarılı görülmesinin altında bu anlatı/görsel dünyaya dair oluşturulan kendinden emin ve özgün dil yatmaktadır. Çağdaşlarından bu özellikle ayrılan yönetmenler, bu yerleşik ve özgün kalıpları kullandıkları ölçüde farklı olarak sınıflandırılmaya devam ederler.
Dünya sinemasından A.Tarkovsky, I.Bergman, F.Coppola, P.Almodovar ve A.Farhadi; filmlerine kattıkları kişisel imzaları ile auteur yönetmenlere örnek olarak gösterilebilir. Türk sinemasından ise Ö.Lütfi Akad, Metin Erksan, Nuri Bilge Ceylan, Zeki Demirkubuz ve Yeşim Ustaoğlu ile birlikte bir çok yönetmen yaratıcı yönetmen sıfatıyla auteur yönetmen olarak görülür.
Söz konusu bu tanımlamaya dahil edilen yönetmenlerin filmlerindeki teknik detaylar ile görsel dil; farklılık yaratan unsurlar olarak dikkat çekerek, anlatıyı farklı alanlara çekmektedir. Böylelikle bu özgün yapının sürekliliği yönetmenin bakışını ve görselini daha net bir şekilde izleyenlere geçirebilmektedir.
Andrew Sarris, auteur kuramına üçlü bir bakış açısı getirerek bu üç unsur üzerinden kavramı tanımlamaya çalışmıştır.
Teknik kullanımlar
Kişisel stil
İçsel anlam
Öncelikle yönetmenin teknik gelişmelere olan ilgisi neticesinde anlatı içinde teknik kullanımı gözlenmelidir. Ardından, yönetmenin filme kendinden kattığı motifler/değerler izlenmeli, en son olarak da, filmin içsel/ruhsal anlamına bakılmalıdır. Sarris, kurama dair ortaya koyduğu bakış açısıyla yönetmene vurgu yapmıştır. Gerçekten de kolektif bir tarafı da olan sinema, bir çok bileşenin ortak bir amaç etrafında nihai hedefe ulaşmak üzere bir aradalığına işaret eden bir sanattır.
James Monaco da auteur kuramı ile izleyici ve film arasındaki duvarların kalktığını ve izleyicinin filme dâhil olmaya, film için düşünmeye başladığına vurgu yapmıştır. İzleyici ve film arasında kurulan bu bağda yönetmenin görünürlüğü ve farkındalığı da artmıştır. Yönetmen ayrıca izleyicinin düşünme pratikleri üzerinde de etkili bir rol üstlenmiştir.
Auteur Kuramı, çıkış nedeni ve dönemi perspektifinden bakıldığında dönemin egemen olan ideolojisine hizmet eden, bu egemen yapının yanında konumlanan sinema anlayışına bir tepki olarak ve bir alternatif olmak amacıyla doğmuş ve yayılmıştır.
Yönetmenin Görevleri
Öncelikle yazımı bitmiş ana metin senaryo ile ilgili olarak teknik ekibi ve yardımcılarıyla beraber çekim senaryosu (dekupaj) hazırlayarak, yazıyı görsele dönüştürür. Yazının görsele evrilmesi sürecinde görsel tasarım ve görsel kompozisyon oluşturmak çok önemlidir. Zira böylesi bir teknik hazırlık, başta yönetmen olmak üzere tüm ekibin çekim esnasında ortaya çıkacak belirsizliklerin en aza indirgenmesini sağlar.
Senaryo anlatı yapısı içinde yer alan unsurlardan biri olarak mekanın önemini unutmadan, anlatıya en uygun mekan/yer seçimi konusunda ekibinden kişilerle araştırma yapar, araştırmada ortaya çıkan alternatiflerin görsellerini toplar ve uzman kişilerden bilgi alır.
Ekip içindeki görüntü yönetmenine nasıl görüntüler istediğine dair yorumlarını iletir. Bu istekler filmin geneline yansıyacak bir üst bakışı da yansıtacağı gibi, sahne sahne de detay verilebilir.
Yardımcıları ile birlikte çekim senaryosu üzerinde çalışırlarken, teknik detaylar üzerinde durulur ve çekimde kullanılacak kamera açıları, kamera tipleri ve çeşitleri ile ışık kullanımı konusunda fikir alışverişinde bulunulur.
Sanat yönetmeni/danışmanına, anlatının nasıl bir görsel çerçevede sunulacağı; mekanların iç dizaynlarından, oyuncuların kostümlerine, ev eşyalarından, sokağın yapısına kadar geniş bir alanda nasıl bir atmosfer duygusu içinde anlatının inşa edileceği anlatılır.
Oyuncularla çekim aşamasına geçilmeden önce yapılacak bir plan dahilinde okuma provaları yapılır ve diyalogların tekrarı ile oyuncuların role girmeleri sağlanır. Ayrıca bu provalar esnasında nasıl bir oyunculuk istendiği de oyuncularla tartışılır.
Çekim aşamasına geçildiğinde senaryodaki karaktere dair nasıl bir oyunculukla anlatıyı realist bir çizgide filme alacağını anlatarak, bunu oyuncularla karşılıklı konuşma üzerinden yapar.
Çekim aşaması sonrası dublaj, kurgu ve müzik ekleme konularında ilgili teknik ekibin yanında yer alarak, filmin uygun olan en kısa zamanda ve en doğru hamlelerle bitirilmesine yardımcı olur.
Teknik ve sanatsal bir disiplin duygusuyla hareket ederek süreci iyi yönetmek ve sonuca bağlamak konusunda kararlı olur.
Yönetmenin belki de en önemli görevlerinden birisi, kağıt üzerindeki senaryoya kişisel bir bakış açısı getirerek kendi yorumunu ortaya koyar ve senaryonun görsel olarak anlatılmasına yardımcı olur.
Yönetmenin görevlerine bakıldığında, sabırla, disiplinle, bilinçli bir şekilde tüm ekip üzerinde var olan etkinin filmin kendi içsel dinamiklerine yansıması konusunda yoğun bir mesainin altı çizilmektedir. Sahnelerin tek tek anlamlı ve bir bütün olarak bağlantılı olarak çekilmesi düşüncesinden, ekibin ortak amaç doğrultusunda çalışma ilkesinden uzaklaşmamasına, tüm yardımcılarla sonuç odaklı çalışma prensibinden oyuncuların en iyi performansını yakalama gayretine uzanan bir çizgide yönetmenin yükü ağırdır sorumluluğu çoktur.
Görüntü Yönetmeni
Medya sektöründe görsel ağırlıklı olan her format ve içerikte görev alabilen, çekimlerin senaryoya uygun bir şekilde yapılmasına gayret eden, ışık kullanımından kamera ayar ve tekniklerine kadar uzanan bir çiğide görev yaparak konusu geçen alanlarda yönetmene yardımcı olan kişidir.
Sanat Yönetmeni
Senaryo yazım aşaması tamamlanmış tv-sinema projelerinin anlatı yapısı içindeki zaman ve mekan vurgusunu dikkate alarak bu atmosfere uygun bir evren yaratmak konusunda çalışan kişidir. Anlatıya uygun bu atmosfer yaratma işinde, oyuncuların kostümleri, mekanın dekorları ve detay gibi görünen küçük ayrıntıları düşünerek görsel kompozisyon içerisinde konumlandırmak sanat yönetmeninin işidir.
Yönetmen, yardımcıları ve diğer yönetmenlerle birlikte oluşan ekip içerisinde her konuya hakim olmalı, sağlıklı ve doğru iletişim kurarak ekibin birlik duygusunu zedeleyecek unsurları bertaraf ederek ortak amaç ile birlikte hedeflenen en güzel sonuca ulaşmak konusunda itici güç olmak zorundadır.
Dr. Özgür Yılmazkol
