Öykü; Türkçe sözlük anlamı “Gerçek veya tasarlanmış olayları anlatan düzyazı türü.” olarak ifade edilir. Günümüze kadar önemli değişiklikler geçiren öykü, insanoğluna ait ilk edebi ürünler olan destanlarla birlikte orta çıkmıştır. Öyküler genellikle insanı merkeze alır. Hikâye olarak da adlandırılır.
Yaşamın belli bir kesiti ele alınırken, kişilerin belirgin özelliklerine değinilir. Olaylar belli bir zaman dilimi ve mekân içinde gerçekleşir. Zamanı ve mekânı anlatan ögeler, öyküdeki olayın akışını ya da kişilerin özelliklerini doğrudan etkiler. Tüm öykülerde anlatılan olay ve durumları bir aktarıcı anlatımı ile okuruz.
Tarihteki gelişim sürecine bakılıp, karşılaştırıldığında ise günümüzde öykülerin giderek kısalmaya başladığı ancak anlatım açısından yoğun bir yapıya büründüğü gözlemlenmektedir. Öykü yazarken bazı yöntem ve teknikler kullanılır. Yazımızdan öykü yazma teknikleri hakkında bilgilere ulaşabilirsiniz.
Öykünün Yapı Unsurları Nelerdir?
Kişiler: Öyküde konu alınan olaylar, genellikle merkezdeki kişinin etrafında gelişir. Öyküde kişiler, olaylar içinde sahip oldukları misyonlara göre önemli olurlar. Kişiler anlatım içinde tutumları ve davranışları ile bireysel, toplumsal değerleri temsil eder. Kişileri ve olaylar içindeki özelliklerini kavramak hikâyeyi anlamada önemli bir aşamayı ifade eder.
Olay örgüsü: Hikâyede olaylar, gündelik yaşamda karşılaşılabilecek gerçek durumlardır. Olay örgüsü; kurgulanan olayların edebi metin üzerinde sıralanma halidir. Edebi metinlerin önemli bir parçasıdır.
Mekân: Öyküde olayın olduğu ve geliştiği yere mekan denir. Anlatımlarda mekan, genellikle kişinin özelliklerinin ortaya çıkmasına aracı olur.
Zaman: Öyküde zaman; an, saat, ay, gün, mevsim ya da yıl gibi ifadelerle olayların yaşandığı zaman dilimini ifade eder. Öyküde olay örgüsünün kendi has bir zaman çerçevesi bulunur. Olayların akışını doğrudan etkileyen zaman, öyküde uzun bir dilimi ifade etmez. Genellikle kısa zaman diliminde gelişir.
Anlatıcı; öykülerde olay örgüsünü anlatan kurmaca kişiler, anlatıcılardır. Yazarın dışında yer alır ve hikâyeye özgüdür. Anlatıcının öyküde yaşanan olaylara olan hâkimiyeti bakış açısını ifade eder. Bakış açısı ise seçilen anlatıcıya göre değişiklik gösterir.
Kahraman anlatıcı; kendisi de olayların içinde olur ve olay örgüsünü anlatır. Kendi de öykünün içinde olduğu için kendi bakış açısından anlattır ve olaylarla ilgili bilgileri sınırlıdır.
Hâkim bakış açısı; genellikle yazar anlatıcının yer aldığı öykülerde görülür. Olay ve kişilerle ilgili tüm detaylara hâkimdir.
Gözlemci bakış açısı; öyküdeki olay ve durumlara tanık olan bakış açısıdır. Bu bakış açısının kullanıldığı öyküler, olayları tarafsız olarak yansıtır.
Öykü Nasıl Yazılır?
Herhangi bir konu ve olayla alakalı başarılı ve edebi açıdan hatasız bir hikâye taslağı hazırlamak için izlenmesi gereken aşamalar aşağıdaki gibi sıralanır.
Konu ve Tema Belirleme
Olay ve Olay Örgüsü Belirleme
Kişileri Belirleme
Yer ve Zaman Belirleme
Öykü adı
Öykü Taslağını Yazıya Aktarma
Konu ve Tema Belirleme; öncelikle öykünün bir teması olmalıdır. “Ne anlatmak istiyorsunuz veya neyin önemini ortaya koyacaksınız?” sorularına dayandırılmalıdır. İyilik, dürüstlük, aile sevgisi, arkadaşlık, dostluk, yalnızlık, hayvan sevgisi, çevre bilinci, cehalet, tembellik, çalışkanlık, barış, savaş, vatan sevgisi gibi pek çok tema seçilebilir.
Olay ve Olay Örgüsü Belirleme; seçilen temayı en iyi şekilde anlatacak, olay belirlenir. Olay bir başlangıç noktasına sahip olmalıdır. Her olay bir biri ile ilişkilendirilerek, gerçeklikten kopmadan ilerlemelidir.
Kişileri Belirleme; bu aşamada temanın özelliklerine uygun olan kişi seçimleri yapılmalıdır. Çevremizde yer alan gerçek kişilerden de esinlenilebilir. Önce başkahraman seçilir. Başkahraman öykünün aktarmak istediği duyguyu temsil eder. Ardından çevresinde yer aşan ikinci tip denen karakterler belirlenir.
Yer ve Zaman Belirleme; öykünün temel unsurlarındandır. Öykü taslağımızda belirlediğimiz olayın nerede ve ne zaman yaşanacağına, olayların ne süre devam edeceğine kendimiz karar vermeliyiz. Bir öyküde senelerce devam eden bir olay anlatılacağı gibi birkaç saatlik bir olay da anlatılabilmektedir. Dolayısıyla öyküde zaman belirlemede bir sınır bulunmaz.
Öykünün Adı; her metinde olduğu gibi öykünün de bir adı olmalıdır. Öykünün ismini belirlemede tema önemli bir etkendir. Tem ve ad birbiri ile uyum içinde olmalıdır. Sıradan olmamasına da özen gösterilmelidir.
Öykü Taslağını Yazıya Aktarma; öykü taslağı hazırlarken notlar alınmalıdır. Kurgulama aşaması tamamlandıktan sonra bu notlardan hareketle yazıya dökmeye başlayabiliriz.
Öykü Yazma Teknikleri Nelerdir?
Öykü yazma teknikleri dört başlık altında toplanır.
Öyküleyici Anlatım
Öyküde anlatılmak istenen olayı mekân, zaman ve kişi kavramlarıyla ilişkilendirerek anlatan biçime öyküleyici anlatım ismi verilir. Öyküleyici anlatım tekniğinde merkezde okuyucuya sunulan olay bulunur. Olayın yaşandığı bir yer, olayın akışını sağlayan zaman ve olayın içinde yer alan ya da olayı gerçekleştiren kişi veya kişiler vardır. Anlatılan her detay hareket halinde okuyucuya iletilir. Kişiler ve varlıklar tamamen hayatın akışı içerisinde yerini alır. En büyük temsilcilerinden biri Sait Faik’tir.
Betimleyici Anlatım
Betimleyici anlatım tekniği doğanın ya da doğada yer alan bir varlığın özelliklerini, duyularımız üzerinde hissettirdiği izlenimleri aktarır. Dış dünyada yer alan varlıkların ve nesnelerin belirgin özellikleri ve önemli ayrıntıları göz önüne getirilmeye çalışılır. Betimleyici anlatımda gözlem esastır. Yazarlar asıl amacı bu anlatım sayesinde; varlıkları, nesneleri ya da doğayı bir fotoğraf gibi okuyucunun karşısına çıkarmaktır.
Öyküde olaylar içerisindeki kişilerden iki ya da daha fazlasının karşılıklı konuşturulması tekniğine verilen addır. Bu karşılıklı konuşmaların sahip olduğu içerik, konuya veya konuşulan kişiye göre değişir. Hikâye yazarları öykülerinin bu kısımlarında, genellikle konuşma dilinin doğallığını vurgularlar. Öykü anlatıma dayalı bir metin içerdiği için diyalogların en önemli özellikleri olan; vurgu, jest ve mimikler bir açıklama ile de verilebilir, okuyucunun hayal gücüne de bırakılabilir.
İç Diyalog
Öyküde yer alan anlatıcının ya da olay içerisinde yer alan kişinin iç dünyasında olan biteni aracısız olarak okuyucuya aktaran bir yöntemdir. Kişinin kendi kendine yaşadığı hesaplaşmalar, tartışmaları ve ruh dünyası bu iç konuşmalar aracılığı ile okuyucuya aktarılır. İç konuşmalar öyküdeki kurgu içinde kişinin diyalogla verilemeyecek yönlerini ve düşüncelerini aktarma işi olarak yansıtılır. İç diyalogda verilen kendi kendine konuşma metinleri öykü kişisinin ruh dünyasına uygun olarak yansıtılmalıdır.
Öykünün Yapı Unsurları Nelerden Meydana Gelir?
Öykü belli başlı yapı unsurlarının bir araya gelmesiyle ortaya çıkar. Bunlar; kişiler, olay örgüsü, mekan, zaman olarak belirlenir. Aynı zamanda hikayeyi anlatan bir ses bulunur, onlar ise; kahraman anlatıcı, hakim bakış açısı ve gözlemci bakış açısı olarak farklı şekillerde aktarılır.
Öykü Hangi Aşamalardan Meydana Gelir?
Herhangi bir konu ve olayla ilgili kusursuz bir öykü taslağı hazırlamak için izlenmesi gereken bazı aşamalar bulunur. Bunlar; Konu ve Tema Belirleme, Olay ve Olay Örgüsü Belirleme, Kişileri Belirleme, Yer ve Zaman Belirleme, Öykü adı, Öykü Taslağını Yazıya Aktarma gibi önemli sıralamalardır.
Öykü Yazma Tekniklerinden Öyküleyici Anlatım Nedir?
Öyküleyici anlatım; hikayede anlatılmak istenen olayı mekân, zaman ve kişi kavramlarıyla ilişkilendiren anlatım tekniğidir. Öyküleyici anlatım tekniğinin merkezinde okuyucuya sunulan olay bulunur. Anlatılan detaylar okuyucuya hareket halinde verilirken; olayın yaşandığı yer, olayın akışını etkileyen zaman ve olayın içinde bulunan ya da olayı gerçekleştiren kişiler bulunur.
