Güney Afrika doğumlu Amerikalı virolog Max Thelier özellikle sarıhumma hastalığı ile ilgili yaptığı çalışmalarla adından söz ettirmiştir. Tarihte bugün 30 Ocak 1899 yılında dünyaya gelen Max Thelier sarıhumma dışında da virüslerin yol açtığı farklı hastalıklarla ilgili önemli araştırmalar yapmış, tüm yaşamını bu çalışmalarına adamıştır.
Sarıhumma hastalığı için yaptığı laboratuvar çalışmalarında denek olarak farelerin kullanılmasını ilk gerçekleştiren isim olan Max Thelier 73 yaşında yaşama veda etmiştir. Sarıhumma ile ilgili elde ettiği zayıflatılmış virüsten elde ettiği aşı, Dünya Sağlık Örgütü’nün “Temel İlaçlar Listesi” içerisinde yer almıştır. Deneysel çalışmalarıyla adından söz ettiren bir bilim insanı olan Max Thelier’in öğrenim ve araştırmalarla geçen başarı dolu hayat hikayesine doğru birlikte yol alalım.
Max Thelier Eğitim Hayatı
Max Thelier 30 Ocak 1899’da tarihte bugün Güney Afrika’nın Pretoria şehrinde dünyaya gelmiştir. İsviçre’den göç ederek Güney Afrika’da bir çiftlik hayatını benimseyen dört çocuklu bir ailenin en küçüğüdür. Bulunduğu bölgede veterinerlik hizmetleri müdürü olarak görev yapan babasının yönlendirmesiyle eğitimini tıp alanında ilerletti. Pretoria Erkek Lisesi’nden mezun olduktan sonra Cap Town Üniversitesi’nde 2 yıllık premedikal eğitim aldı. Ardından 1919 yılında 1. Dünya Savaşı’nın ardından Güney Afrika’dan ayrılıp İngiltere’ye giderek tıp öğrenimine burada devam etti.
St Thomas Hastanesi Tıp Okulu İngiltere’deki ilk durağıydı. Londra Hijyen ve Tropikal Tıp Okulu'nda eğitimini sürdürdü ve 1922'de tropikal tıp ve hijyen alanında eğitimini tamamladı. Aynı yıl Kraliyet Doktor Koleji ve Kraliyet Cerrahlar Koleji Üyesi oldu. Ancak Londra’daki üniversitenin Cap Town’da aldığı 2 yıllık eğitimini saymaması üzerine MD derecesi alamayan Thelier, 1922 yılında Amerika Birleşik Devletleri’ne giderek Harvard Tıp Akademisi Tropikal Tıp Bölümü’nde asistan olarak çalışmaya başladı. Bu bölüme olan ilgisi hem pratisyen hekim olarak çalışmak istememesi hem de o dönemde çoğu ciddi ve salgın hastalığa uygulanabilen etkili tedavi ve ilaçların olmamasıydı. 23 yaşındaki genç virolog Max Thelier artık tarihte adından söz ettiren araştırma ve çalışmalarına Harvard’da asistan olarak başladı.
Max Thelier’in Sarıhumma ile Mücadelesi
Max Thelier Harvard’da ilk çalışmalarını bakteriyolog Hans Zinsser’in makalelerinden etkilenerek amip dizanteri ve sıçan ısırığı ateşi üzerine yaptı. Asıl hikayesi ise bundan sonra sarıhumma ile ilgili yaptığı araştırmalarıyla başladı. İlk kez 1600’lü yılların sonlarında Meksika ve Amerika’da ardından 1700’lü yıllarda Avrupa ve İngiltere’de patlak veren ve çok kişinin ölümüne sebep olan sarıhumma ile ilgili olarak Max Thelier çalışmalarına başladığında hedefi bu hastalığa karşı bir aşı geliştirmekti. O dönemde sarıhummanın bir bakteri değil virüs olduğu, genel olarak sivrisinek ısırması ile bulaştığı biliniyordu. Ancak yapılan çalışmalar sadece önlem amaçlı yaşam alanlarında sivrisineklerin üremelerini kontrol altına almaktan ibaretti. Ayrıca denek olarak kullanılan maymunlar ile sarıhumma virüsüne karşı tedavi amaçlı çalışmalar da yapılıyor ancak etkili bir sonuç alınamıyordu.
Max Thelier ilk adımı burada attı ve deneylerde maymunlar yerine laboratuvar farelerinin kullanılabileceği fikrini öne sürdü. Fareler üzerinde yapılacak olan çalışmalar ile daha hızlı sonuç alınabileceği tezini savunan Thelier, bu konudaki ilk çalışmalarına başladı. Ancak deney sırasında zayıflatılmış sarıhumma virüsü enjekte ettiği farelerden kendisine bulaşan sarıhumma ile hastalığa yakalandı. Bir haftalık hastalık sürecinin sonunda iyileşen Max Thelier bu sayede sadece fareler üzerinde çalışmanın etkilerini ispatlamakla kalmayıp, yanlışlıkla kendisine bulaşan zayıflatılmış virüs ile sarıhummanın aşısının başarılı olacağını da bizzat kendi üzerinde test etmiş oldu. Ancak bu tek başına yeterli değildi.
Thelier ve Ekibi’nin Sarıhumma Aşısını Keşfi
Thelier, 1930 yılında “Science” isimli bilim dergisinde fareler ile yaptığı deneylerdeki ilk bulgularını yayınladı. Ancak Harvard’da çalıştığı ekibin başındaki isimler de dahil bu çalışmadan çok etkilenmedi. Halen fareler ile daha kısa sürede sonuç alınabileceğine dair herkesi ikna edememişti. Aynı yıl Rockefeller Vakfı tarafından aldığı teklifle vakfın Uluslararası Sağlık Bölümü personeline katılan Max Thelier bundan sonraki 30 yıl boyunca çalışmalarına bu vakıf desteği ile devam edecekti.
1931 yılına gelindiğinde Max Thelier insan kanına karıştırılan virüsün farelere aktarılmasıyla çalışmalarına devam etti. 1937 yılında aynı ekipteki bir meslektaşı Thelier’in fareler üzerindeki çalışması sonucu elde ettiği aşıyı insanlar üzerinde test etti. Bu test ekibinde Thelier ve çalışma arkadaşları vardı. Sonuçların başarılı olması ile “17D” adı verilen aşı Deneysel Tıp Dergisi’nde yayınlandı. Aşı ilk olarak 1938’de Brezilya’da test edildi ve başarılı sonuçlar alındı
Rockefeller Vakfı'nın desteğiyle 1940 yılında 28 milyondan fazla 17D isimli sarıhumma aşısı üretildi. Hastalığın görüldüğü sıcak Afrika ülkelerinde ve Amerika’da aşı ile büyük bir başarı yakalandı. 1949 yılında hastalığın etkin bir şekilde ortadan kaldırıldığı bildirildi. Theiler'in sarıhumma üzerindeki bu çalışmasının bir önemi sonucu da, fareler insanları ve hayvanları etkileyen virüs çalışmaları için yaygın olarak kullanılmasıdır.
Max Thelier’in Diğer Çalışmaları ve Ödülleri
Aşı ile gelen başarı Max Thelier’in Amerika Birleşik Devletleri’nde ismini duyurmasını sağladı. 1951 yılında New York Rockefeller Vakfı Tıp ve Halk Sağlığı Bölümü Laboratuvarları Direktörü olan Max Theiler, sarıhumma üzerine yapmış olduğu çalışmaların yanı sıra Weil hastalığı, dang humması gibi çalışmalar yaptı. Sarıhumma için aşı geliştirmesinin sonrasında Bwamba ateşi ve Rift vadisi ateşi gibi sonradan çıkmış, ilginç hastalıklar üzerine yoğunlaşmaya başladı. Çocuk felci üzerine yaptığı araştırmalar ile birlikte çocuk felci benzeri bir hastalık türü olan ve sadece farelerde görülen Thelier hastalığını keşfetti.
Bu çalışmalarla ilgilenirken aynı zamanda “Amerikan Tropikal Tıp Dergisi” ve “Tropikal Tıp ve Parazitoloji Yıllıkları” nda yayınlanması üzerine makaleler de yazdı. Bununla birlikte 1948 yılında yayımlanan “Viral ve Rickettsial İnsanın Enfeksiyonları” ve 3 yıl sonrasında 1951 yılında yayımlanan “Yellow Fever” isimli kitaplara katkı sağladı. 1964’te New York Rockefeller Vakfı Tıp ve Halk Sağlığı Bölümü Laboratuvarları Direktörlüğü’nü bırakarak emekli oldu. Ancak aynı yıl New Haven’da bulunan Yale Üniversitesi’nde epidemiyoloji ve mikrobiyoloji profesörü olarak çalışmaya başladı. 3 yıl süren bir akademik görevin ardından 1967 yılında ise Yale Üniversitesi’nden ayrılarak kariyer hayatını noktaladı.
Mikrobiyolog Max Thelier, 1939’da Kraliyet Tropikal Tıp ve Hijyen Derneği’nin düzenlediği ödül töreninde Chalmers Madalyası almaya hak kazandı. 1949’da ise Amerikan Halk Sağlığı Derneği’nden Lasker Ödülü’nü elde etti. Ve belki de onun için en büyük başarı sarıhumma ve mücadelesiyle ilgili yaptığı çalışmalardan dolayı 1951 yılında aldığı Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü oldu.
1938 yılında evlenen ve bir kız çocuk babası olan Max Thelier 1972 yılında hayata veda etmiştir. Sarıhumma ile geliştirdiği aşı halen güncelliğini korumaktadır ve herhangi bir salgın tehlikesi anında aynı formül ile üretilmektedir. Bunun yanı sıra laboratuvar ortamında insanları ve hayvanları etkileyen virüslerle ilgili çalışmalarda daha az maliyet getiren ve daha hızlı sonuçlar alınmasını sağlayan farelerin kullanımında da öncülük ederek daha sonraki çalışmaların önünü açmıştır. Tarihte bugün dünyaya gelen Max Thelier tıp dünyasında işin mutfağında çalışarak arka planda binlerce insanın hayatını kurtaran deneysel çalışmalara imza atmıştır.
