Zamansız Kahraman Sherlock Holmes

Her yıl dünya üzerinde milyonlarca insan tarafından doğum günü kutlanan hayali kahraman Sherlock Holmes bugün doğdu. Bundan tam 166 yıl önce tarihte bugün yani 6 Ocak 1854’de doğan ve Sir Arthur Conan Doyle tarafından yaratılan dedektif Sherlock tüm zamanların filmlerde en çok kullanılan insan karakteri olarak Guinness Rekorlar Kitabı’na girdi. Sadece filmler de değil diziler, makaleler, defalarca basılan romanlar ve çizgi romanlar ile Sherlock Holmes polisiye alanında popülerliğini hiç yitirmeden günümüze kadar geldi. Peki kim bu Sherlock Holmes? Onu bu kadar özel ve evrensel kılan neydi?

Sherlock Holmes Kimdir?

Elinde büyüteci, pötikare desenli avcı şapkası ve piposuyla olayların ardındaki sır perdesini kendine has gözlemlerle çözen dedektif Sherlock Holmes polisiye edebiyatı denilince ilk akla gelen isimlerdendir. Holmes’u bu kadar ilgi çekici kılan olayları çözme yöntemleridir. “İmkansızı aradan çıkardığında geriye kalan her şey gerçeklerdir” diyen Sherlock tümdengelim yöntemiyle sorduğu sorular ve sonuca gittiği yöntemler ile okuyucu ve izleyici için sürükleyicidir. Davaları çözerken adli tıp, botanik, siyaset, hukuk, matematik, kimya, fizik, suç tarihi, psikoloji gibi pek çok bilim dalından faydalanır.

Danışman dedektif olarak çalışan Holmes olayları çözerken laboratuvar çalışmaları ile bilimsel yönünü ortaya koyarken aynı zamanda iyi bir dövüşçüdür. Davaları tercih ediş şekli de tamamen Holmes’a özgüdür. Zaman zaman ülkesinin çıkarları için çözdüğü davalarla öne çıkan Britanyalı dedektif bazen de zengin bir müşterinin getirdiği dava yerine yoksul bir müşterinin davasını seçebilir. Önemli olan davanın ona ilginç gelmesidir. Olayları çözüşünde duygusal bir geçişi yoktur ve tamamen bir denklem çözer gibi hareket eder. Zaman zaman kurnaz ve aldatıcı da davranabilir. Çünkü tek bir hedefi vardır, olayı aydınlatmak ve adaleti sağlamak.

Sherlock Holmes aynı zamanda iyi bir keman virtüözüdür. Kılık değiştirmek konusunda ustadır ve özellikle sinema, dizi uyarlamalarında bu yönü etkileyici bir biçimde öne çıkarılmıştır. Sherlock’un zihin sarayı ile oluşturduğu düşünme sistemi karakteri cazip hale getiren bir diğer özelliğidir. Kendisine yararı olmayan bilgileri hafızasında tutmaz, yerine yararlı bilgilerle hafızasını doldurur. İnce uzun atletik yapısı, avcı şapkası, piposu ve bastonu ile hayali bir kahramanın ötesinde net bir fiziki görünüme sahiptir.

Sherlock Holmes’un Doğuşu

Sherlock Holmes’un halk ile ilk buluşması yani yayınlanma tarihi 1887 idi. “Kızıl Soruşturma” adıyla ilk hikaye bir dergide yayınlandı. Kısa öykülerle başlayan dedektifin maceraları yazar tarafından roman olarak 1927 yılına kadar devam ettirildi ve toplamda 4 roman yazıldı. Devamında tiyatro oyunu, sinema, radyo, müzikal, bale ve dizi uyarlamaları geldi. Dünya üzerinde adına kurulu yaklaşık 400 dernek olan, adına dünyanın çeşitli yerlerinde heykeller dikilen Sherlock Holmes o kadar benimsendi ki, dedektifin artık özel yaşamı sorgulanmaya başladı. Sherlock nerde doğdu, nereye yaşıyor?

Sherlock Holmes’un doğum tarihi yazarı tarafından daha sonra belirlenmiştir. Milyonlar tarafından sevilen bir kahraman haline dönüşmesiyle yazar Sir Arthur Conan Doyle tarafından 6 Ocak 1854 olarak belirlenen doğum tarihi ile Holmes hayali olmaktan daha simgesel bir kimliğe büründü. Sadece doğum tarihi de değil, doğduğu ve yaşadığı yer de yazar tarafından belirlendi. Dedektif Sherlock Londra’da Baker Sokağı numara 221B adresinde ikamet etmekteydi.

Bu belirleyici özellikler simgesel olarak kalmadı. Halen her yıl tarihte bugün yani 6 Ocak’ta dünyanın her yerinde hayranları tarafından Sherlock’un doğum günü kutlanıyor. İkamet adresi ise bir müze haline getirilmiş durumda. Romanlarda adresi yayınlandıktan sonra hayranları tarafından gönderilen mektuplar o adreste bulunan şirket tarafından cevaplanmak için bir sekreter tutmaya kadar işlerin büyümesine sebep oldu. 1990’lı yıllarda ise posta idaresi tarafından Baker Sokağı 239 numaralı adres 221B olarak değiştirilerek bir müze haline getirildi. Eğer İngiltere’ye yolunuz düşerse turistlerin uğrak yeri olan Sherlock’un müzesini gezebilir ve kapısının önünde fotoğraf çektirebilirsiniz.

Yazar Arthur Conan Doyle Sherlock’u Öldürürse

Yazar Doyle yarattığı kahramanın ne boyutta sevildiğini esas olarak  Sherlock’u öldürdüğünde anlamıştır. Esasen bir doktor olan Arthur Doyle, annesinin anlattığı hikayelerin etkisinde kalmış ve bir tıp öğrencisi iken Profesör Joseph Bell’in hastalarıyla ilgili gözlemlerden yola çıkarak koyduğu teşhislerden yola çıkarak Sherlock’u yaratmıştır. Ancak bir süre sonra bu kahramanın mesleği olan doktorluğun önüne geçmesi ve sürekli hikaye yetiştirmek durumunda kalması yazarı kahraman dedektifi öldürmek durumunda bırakmıştır.  Ayrıca Doyle bu hikayenin dışında hiçbir şey yazamaz noktaya gelmiştir.

“Son Muamma” macerasında Sherlock için ölüm yazan ve hikayeyi böyle sonlandırmak isteyen Doyle, gelen tepkiler karşısında biraz geç de olsa 10 yıl gibi bir süre sonra dedektifi hayata geri döndürdü. Tepkiler öylesine büyüktü ki hikayenin yayınlandığı dergideki aboneliklerin protesyo amaçlı iptal edilmesiyle dergi kapanacak noktaya geldi. Doyle acımasızlıkla suçlandı.

Bu kez yazar tarafından emekli edilen dedektif Sussex’de arıcılıkla uğraşarak hayatını sürdürse de gelen bir istihbarat ile yeniden bir olaylar zincirinin baş aktörü olarak ortaya çıkabilir. Sherlock halen daha dizi ve sinema uyarlamalarıyla zamansız bir kahraman olarak yaşamaya devam ediyor.

Sherlock’un Etki Alanı

Bu benzersiz kahramanın etki alanının büyüklüğü tarihte bugün sayfalarında yer alma sonucunu doğurmuştur. Dünyada en çok okunan kitaplar listesinde üçüncü sırada yer alır. 85 dile çevrilen Sherlock Holmes kitapları halen dünyada her yıl 5 milyonun üzerinde basılıyor. İlk olarak 1903 yılında sinema sahnelerinde boy gösteren Holmes, 75 ayrı aktör tarafından sinemada ve dizilerde canlandırıldı. “Sherlock Holmes Gibi Düşünmek” ismiyle basılan iki kitap, en çok okunanlar listesine girdi. Okuyucu ya da izleyiciyi en çok çeken de Sherlock’un olaylar karşısındaki yaklaşımı ve düşünme biçimiydi.

Ülkemizde de çok sayıda hayranı bulunan Sherlock hayranlarından biri de II. Abdülhamid idi. 1907 yılında eşiyle İstanbul’a gelen yazar Arthur Conan Doyle’u II. Abdülhamid “Mecidiye Nişanı” ile ödüllendirdi. Bugün ise ülkemizde Sherlock’un Baker Sokağı’ndaki evinin kapı numarası olan 221B ismiyle çıkan bir polisiye dergi bulunmakta. Sherlock Holmes sanatın her dalında ve her kültürde farklı formlarda kendisine bir yer buldu. Örneğin Japonya’da bir TV programında kukla oldu, animasyonlarda bir buldog olarak ekran karşısına geçti. Her dönemde farklı güncellemelerle karşımıza çıkan Sherlock Batman gibi farklı kahramanlarla da aynı hikayelerde rol aldı.

Zamansız kahraman 90’lı yıllarla beraber bilgisayar oyunlarında da yerini aldı. Dünyanın en popüler dizilerinden biri olan “Dr. House” esasen Sherlock’un doktor halidir diyebiliriz. Dizinin Sherlock Holmes hikayelerinden ilham alınarak yapılması bir yana yazar Conan Doyle’un ilham kaynağının bir doktor olduğunu düşünürsek ortada ilginç bir dönüşüm olduğunu da söyleyebiliriz.

Yazarının dahi önüne geçerek ünlenen ve kendi başına bir kahraman olan Sherlock Holmes pek çok polisiye hikayenin de ilham kaynağı olmuştur. Hayali kurgu bir kahraman olarak ortaya çıkan Sherlock Holmes adalet sağlamaya çalışan, bunun için zaman zaman kuralların dışına çıkan ve olayları çözüş şekliyle insanları etkisi altına almasının yanı sıra aynı zamanda ütopik yeteneklerle değil tamamen zekası ile tüm bunları yapabilmesi sebebiyle gerçekçidir. Belki de neredeyse iki asırdır var olarak zamansız bir kahraman olmasının sebebi de budur. İyi ki doğdun Sherlock Holmes.