Estonca'da Eğitim ve Seminer: Öğrenme ve Öğretme Terimleri

Estonya… Baltık Denizi’nin kuzey kıyılarında, geniş ormanları ve dijital devrimiyle tanınan küçük ama bir o kadar da sürprizlerle dolu bir ülke. Pek çok insan Skype gibi ünlü dijital yeniliklerin buradan çıktığını biliyor ama Estonya’nın eğitim kültürü ve bu alandaki kadim gelenekleri pek konuşulmuyor. Bugün sizleri, Estonca’nın eğitim ve seminer dünyasında keyifli bir yolculuğa çıkarmak istiyorum. Yalnızca kelime karşılıklarından bahsetmeyeceğiz; işin içine biraz da “bir Estonyalının içten içe bildiği ama başkalarına yabancı gelen” o eğlenceli ayrıntıları katacağız.

“Okula Hoş Geldiniz!”: Estonya’da Eğitim Yılı Nasıl Başlar?

Estonya’da her yılın 1 Eylül günü (esimene september) hem okulların hem de çoğu üniversitenin açılış dönemi olarak kutlanır. Bu güne “ülikooli algus” (üniversitenin başlangıcı) veya daha yaygın şekilde “kooliaasta algus” (okul yılının başlangıcı) denir. Tüm ülkede çocuklar, ellerinde kocaman çiçeklerle okulun yolunu tutar. Öğrencilerin öğretmenlerine “Tere, õpetaja!” (Merhaba öğretmenim!) diyerek verdikleri bu çiçekler, kültürel bir teşekkürün simgesi. O gün düzenlenen aktus (açılış töreni) de epey resmîdir, hatta ufak çaplı bir bayram atmosferi yaşanır desek abartmış olmayız.

Bu, Estonya’nın eğitim sistemine olan saygısını gösteren en çarpıcı örneklerden biridir. Burada öğretmen (õpetaja), öğrenciler için yalnızca “ders anlatan kişi” değildir; öğrencilerin sosyal ve duygusal dünyalarını da şekillendiren, saygın bir yol göstericidir. Özellikle küçük kasabalarda ve köylerde öğretmenlere verilen değer, neredeyse aile bireyine verilen değerle eşdeğerdir.

Estonca’da Öğrenme Evreni: Kafa Karıştıran Terimler Mi? Yoksa Bir Zenginlik Mi?

Estonca, Fin-Ugor dil ailesinden geliyor ve alışık olduğumuz Hint-Avrupa dillerine pek benzemiyor. Bu yüzden, ilk kez duyanlar için biraz karmaşık görünebiliyor. Ama inanın bana, bir süre sonra bu dili çözmeye başladıkça kendinizi epey özgün bir dünyanın içinde buluyorsunuz. İşte eğitim ve seminer terminolojisinde en sık kullanılan birkaç kelime:

• Õppimine: Öğrenme

• Koolitus: Eğitim veya seminer

• Loeng: Ders veya konferans (özellikle üniversite derslerini ifade eder)

• Seminar: Seminer

• Töötuba: Atölye çalışması

Örneğin, Estonyalı biriyle tanıştığınızda “koolitus” geçiyorsa muhtemelen iş dünyası ya da meslekî gelişimle ilgili bir “eğitim-seminer” söz konusudur. Üniversitelerdeki haftalık ders programında göreceğiniz “loeng” ise genellikle bir öğretim üyesinin (õppejõud) yürüttüğü, teorik ağırlıklı derslere işaret eder.

Farklar Neler?

• Koolitus biraz daha uygulamalı ve özellikle yetişkin eğitimi, meslekî gelişim odaklı etkinliklere denir.

• Loeng, daha akademik bir hava taşır ve üniversite amfilerindeki “konferans dersi” formatını yansıtır.

• Töötuba ise bir “workshop,” yani pratik yapmak, öğrenilenleri uygulamak için birebir.

Buralarda “sadece bir Estonyalının bileceği” bir püf nokta: Resmî kurumlarda eğitim programları hazırlanırken, “koolitus” kelimesinin geçmesi bile genellikle daha ciddî, iş dünyası odaklı ve belli bir plan çerçevesinde yürütülen seminerlere işaret eder. Yani “koolitus” yazan bir afiş gördüğünüzde, “İşte tam bana göre bir meslekî seminer” diye düşünebilirsiniz.

Öğretmen ve Öğrenci: Õpetaja, Õpilane ve Dahası

Estonya’da eğitim dendiğinde, elbette öğretmen ve öğrenciden (õpilane) söz etmemek olmaz. Fakat burada işin içine üniversiteleri katınca, üliõpilane terimi çıkıyor karşımıza. Yani, “üniversite öğrencisi.” Zaman zaman bunu turist rehberlerinde veya üniversite afişlerinde görüp “Bu nedir yahu?” diyen yabancılarla karşılaşmak mümkün.

• Õpetaja: İlk ve ortaöğretim öğretmeni

• Õpilane: İlk ve ortaöğretim öğrencisi

• Üliõpilane: Üniversite öğrencisi

• Õppejõud: Akademisyen (ders veren hoca)

Estonya eğitim kültüründe klassijuhataja (sınıf öğretmeni/rehber öğretmen) sistemi de oldukça köklüdür. Klassijuhataja, bir sınıfın hem akademik başarısından hem de sosyal uyumundan sorumlu kişidir. Okul ile aile arasında bir köprü görevi görür. Burada gerçekten “aile gibi olmak” sözünü ciddiye alıyorlar. Bir problem yaşandığında klassijuhataja hemen devreye giriyor, gerekirse rehberlikle ilgileniyor. Yani, öğretmenlik Estonya’da cidden detaylı bir kariyer rolü olarak değerlendiriliyor.

Estonya’da Ders Kültürü: Loeng, Seminar ve Praktikum

Her ders “loeng” değil tabii ki. Özellikle üniversitelerde, farklı eğitim formatları mevcut:

• Loeng: Teorik içerik aktarımı.

• Seminar: Tartışma ve interaktif oturum.

• Praktikum: Uygulamalı ders (laboratuvarda, atölyede vb.).

• Töötuba: Kısa süreli, yoğun uygulamalı atölye.

Örneğin, Tartu Üniversitesi’nde (Tartu Ülikool) psikoloji okuduğunuzu düşünün. Haftalık programınızda bir “loeng” göreceksiniz ki bu genellikle hocanın kuramsal bilgileri anlattığı oturumdur. Ardından “seminar”a gireceksiniz; orada aynı konuyu çeşitli örnekler üzerinde tartışır, küçük ödev sunumları yaparsınız. Eğer ki bir çalışmada grup hâlinde proje hazırlamanız ya da deneyler yapmanız gerekirse, “praktikum” adını verdikleri daha “laboratuvar” tadında bir ders formatı devreye girer.

Eğitimin Belkemiği: Materyaller ve Dijital Dönüşüm

Estonya denince akla dijital ülkesi gelmeli, öyle değil mi? Ülkenin “e-Residency” gibi projeleriyle dünya çapında ün salması boşuna değil. Eğitimde de bu dijital devrim yansımalarını fazlasıyla görürsünüz. Hatta:

• eKool: İlk ve orta dereceli okullardaki yönetim sistemi. Veliler ve öğretmenler, not durumundan ödevlere kadar her şeyi bu platform üzerinden takip ediyor.

• ÕIS (Õppeinfosüsteem): Çoğu üniversitenin kullandığı çevrimiçi bilgi sistemi. Ders kayıtları, notlar, duyurular, akademik takvim… Hepsi bu sistemle yürüyor.

• e-õpe: E-öğrenme sistemleri. Özellikle çalışan yetişkinlerin veya uzaktan eğitim almak isteyenlerin kurtarıcısı. Çoğu Estonyalı için “online ders” (nüans olarak e-õpe) epey normal karşılanıyor. Bazen hiç okula uğramadan, sınavlara kadar tüm süreci dijital ortamlarda yönetebiliyorsunuz.

Tabii ki geleneksel materyaller hâlâ önemini koruyor. Raamat (kitap), vihik (defter) ve õppematerjalid (eğitim materyalleri) hem okullarda hem de üniversitelerde hâlâ vazgeçilmez. Ama Estonyalıların teknolojiyi eğitimle harmanlama konusunda gerçekten ileri olduklarını söyleyebiliriz.

“Ne Şekilde Öğrenelim?”: Öğrenme Yöntemleri, Teknikleri ve Kültürel Dokunuşlar

Öğretmen odaklı değil, “öğrenci merkezli” öğrenme anlayışı Estonya’da hayli yaygın. Örneğin:

• Arutelu (Tartışma): Öğrencilerin katılımına dayalı, çok sesli dersler.

• Rühmatöö (Grup çalışması): İş birliği becerisini geliştirmek için sıkça yapılır.

• Rollimäng (Rol oyunu): Dil veya beşerî bilimler dersinde farklı senaryoları canlandırarak öğrenmeyi pekiştirmek.

• Juhtumianalüüs (Vaka analizi): Gerçek hayata dair vakaların çözümlenmesi, özellikle işletme ve hukukta yaygın.

Bir de õuesõpe (açık hava eğitimi) diye bir kavram var. Hava elverdiği sürece bazı dersler (örneğin biyoloji) doğrudan doğada işlenir. Bu, çocukların teorik bilgiyi sahada deneyimlemesine yarayan interaktif bir yöntem. Şehir merkezlerine yakın koru veya parklar bile bu amaçla kullanılıyor. Öğrenciler, doğrudan bitkileri inceleyip, böcek topluyor; sonra sınıfa dönüp bulgularını paylaşıyorlar. Bu yöntem, doğayla iç içe olmanın değerini vurgulayan Estonya kültürünün de bir yansıması.

Sadece Estonyalıların Bildiği Küçük Ama Sıcak Ayrıntılar

1) Esimene september Geleneği

Gerek küçük bir kasaba okulu olsun, gerek Tallinn’de merkezi bir lisede olsun; 1 Eylül sabahı çiçeğiyle öğretmenine giden öğrenciler, çoğu turistin şaşırdığı bir sahnedir. Bu gelenek, öğrencilerin “Okula hoş geldim” ifadesi kadar “Teşekkürler öğretmenim, bize kucak açıyorsunuz” anlamı da taşır.

2) Õpetajate päev (Öğretmenler Günü)

Her 5 Ekim’de öğretmenlerin değeri, epey farklı bir etkinlikle vurgulanır: Son sınıf öğrencileri, o gün sembolik olarak “öğretmen” rolüne geçer ve alt sınıflara ders anlatır! Öğretmenlerse sınıftan çekilir, öğretmenler odasında keyifli saatler geçirir. Bu değişim, hem eğlenceli hem de öğrencilerin sorumluluk duygusunu artıran hoş bir gelenek.

3) Riigieksamid Heyecanı

Ortaöğretimi (gümnaasium) bitirmek isteyen herkes, “Riigieksamid” denilen devlet sınavlarına girer. Estonca dil bilgisi ve edebiyatı, matematik, İngilizce gibi alanlarda yapılan bu sınavlar, üniversiteye geçişte belirleyici. Sınav sonuçlarının açıklanması Estonya’da neredeyse bir “milli heyecan” hâlidir; gazeteler en yüksek puan alan öğrencileri sıralar.

4) Gümnaasium’un Renkli Gelenekleri

Son sınıf öğrencilerinin “kostüm günü” (bazen “Abiturientide päev” veya mezuniyetin yaklaştığını kutlayan diğer etkinlikler) meşhurdur. Öğrenciler, rengârenk kılıklarla okula gelip koridorlarda şarkılar söyler, final sınavlarına kadar moral depolarlar. Bu, yabancılar için ilginç bir manzara olabilir ama Estonyalılar için normal bir kutlama geleneği.

5) Üliõpilaspäevad (Öğrenci Günleri)

Tartu ve Tallinn gibi büyük üniversitelerin olduğu şehirlerde, bahar ve sonbaharda düzenlenen “öğrenci günleri” festivalleri vardır. Karnavalsı bir atmosferde konserler, yarışmalar, dans partileri düzenlenir. Akşamları da genellikle şehir meydanlarında (Raekoja plats) toplanan kalabalıklar, sokak müzisyenleriyle coşar.

Biraz da Not Sisteminden Konuşalım

İlk ve orta dereceli okullarda “1”den “5”e giden bir not sistemi var:

• 5 – Väga hea (Çok iyi)

• 4 – Hea (İyi)

• 3 – Rahuldav (Orta / Tatmin edici)

• 2 – Puudulik (Yetersiz)

• 1 – Nõrk (Zayıf)

Üniversitelerdeyse Avrupa Kredi Transfer Sistemi (ECTS) ile uyumlu A-F notları da görebilirsiniz. Bazı okullar, ikisini birlikte kullanıyor. Aslında ders geçme konusunun net anlaşılması için ECTS notu işe yarıyor; ama geleneksel 5’lik sistem de kültürel bir alışkanlık gibi yaşamaya devam ediyor.

Estonya’da Eğitim, Kültür ve Dile Dair Sıcacık Bir Deneyim

Eğer yolunuz Estonya’ya düşerse, ister öğrenci olarak gelin ister sadece bir turist olarak; eğitimle ilgili bu küçük detaylara dikkat kesilin derim. Belki bir okulun önünden geçerken “Bugün ne var, herkes çiçek mi taşıyor?” diye şaşırabilirsiniz. Ya da bir üniversitenin avlusunda tiyatro gösterisi yapan kostümlü gençleri görüp “Bu nasıl bir okul yahu!” diye gülümseyebilirsiniz.

Ama işin aslı şu ki: Estonya’nın kalbinde, dijital çağın modernliği ve geleneksel Baltık kültürünün incelikleri birlikte yaşıyor. Estonca’nın ince dil yapısı da aynı ölçüde hem modern teknolojik kavramları (e-õpe gibi) hem de yüzyıllardır süregelen folklorik gelenekleri (örneğin, aktus törenleri) bir araya getiriyor.

Dolayısıyla Estonca’da eğitim ve seminerler, sadece ders anlatımını veya kelime karşılıklarını değil, bir kültürün bütününü yansıtıyor. Siz de bu dilin büyüsüne kapıldığınızda, “Koolitus mu yoksa töötuba mı?” sorusunun aslında ne kadar önemli bir fark yarattığını göreceksiniz.

Eğer hâlâ “Bu küçük ülkede neler oluyor?” diye merak ediyorsanız, belki de en iyi yol, “Tule Eestisse!” (Estonya’ya gelin!) davetini kabul edip gözlerinizle görmek. Ya da en azından birkaç kelime Estonca öğrenip dijital platformlarda bir e-õpe dersine katılmak. Kim bilir, öğrenme yolculuğunuzda yepyeni kapılar açılabilir.

Head õppimist! (Keyifli öğrenmeler!) ve elbette Estonca’nın kendine özgü havasında güzel keşifler dilerim!