Yaratıcı Drama Nedir? Drama Örnekleri Nelerdir?

Bir düşünceyi, durumu ya da olayı tiyatro tekniklerini kullanarak karşıdaki kişilere yansıtmaya yaratıcı drama denir. Yaratıcı drama, dramanın türlerinden biridir. Bir tiyatro türü olduğuna dair yanlış algılar mevcuttur. Tiyatro türü değil, tiyatronun tekniklerini kullanan bir eğitim biçimidir. Daha çok eğitim alanında ve çocuklar üzerinde kullanılır. Grup etkinliklerinde de yapılabilir. Bir öğretmen/eğitmen eşliğinde planlanır ve uygulanır. Duygu ve düşünceleri somut olarak görmeye ve göstermeye yardımcı olur. Belli amaçlara hizmet eder ve birtakım yöntemlerden faydalanılarak canlandırma yapılır. Günlük hayatımızda pek çok alanda kullanılır.

bu yazımda yaratıcı drama nedir, ne değildir konusuna değinmek istedim. “yaratıcı drama nerelerde kullanılır? niçin kullanılır? kimler tarafından uygulanabilir? amaçları nelerdir? yaratıcı dramada hangi yöntemler kullanılır? faydaları nelerdir?” sorularının da cevaplarını bulabilirsiniz.

Yaratıcı Drama Nedir? Ne Değildir?

Yaratıcı drama herhangi bir konuda kişilerin kendi bilgi birikiminden faydalanarak olay ve durumları canlandırdığı etkinliktir. Baştan sonra yaratıcılık üzerine olabileceği gibi yarım bırakılmış bir metin üzerine de devam edilebilir. Günlük hayattaki her şey yaratıcı dramanın konusu olabilir. Yazılı bir metne dayanmadan, doğaçlama olarak ya da rol oynama biçiminde yapılır. Oyun geliştirilerek de yaratıcı drama uygulanabilir.

İlgili eğitim: Yaratıcı Drama Eğitimi

İlk kez İngiltere’de uygulanmış ve eğitim alanında kullanılmıştır. Müfredata bile girerek ders olarak okutulmaya başlanmıştır. Birçok faydasının ortaya çıkması ve eğlenceli bir yöntem olmasından dolayı zamanla başka ülkelerde de uygulanmaya başlanmıştır. Yaratıcı drama sanılanın aksine bir “tiyatro” değildir. Olayları dramatize eden duygusal bir anlatma biçimi de değildir.

Eğlenceli ve oyunlaştırılabilir bir alandır fakat salt “oyun oynama etkinliği” değildir. Bireyi merkeze alır. Çok iyi ya da çok kötü bir performans sergilenmesinin önemi yoktur. Önemli olan noktası katılan kişilerde anlamlı yaşantılar ve izler bırakma, yaparak yaşayarak öğrenmeye katkıda bulunmaktır. Sürece odaklanılır.

Yaratıcı Dramanın Amaçları Nelerdir?

• Kişide eksik olan yönleri ortaya çıkarma ve bunları tamamlama

• Yaratıcılığın gelişimine katkıda bulunma

• Kişinin özgüven duygusunu ortaya çıkarma

• Empatiyi geliştirme

• İletişimi geliştirme

• Problem çözme becerilerini geliştirme

• Grup içinde uyum halinde çalışma

• Karar verebilme yeteneğini geliştirme

• Kendini ifade edebilme becerisini geliştirme

• Dinleme becerisi kazandırma

• Eleştirel düşünmeye katkı sağlama

• Olay ve durumlara farklı açılardan bakmayı sağlama

• Soyut durumları somutlaştırmaya yardımcı olma

• Estetiğe ve sanata karşı ilgi uyandırma

• Kişinin kendini tanımasını ve etrafına tanıtmasını sağlama

Yaratıcı Dramanın Kullanıldığı Alanlar

Yaratıcı dramanın en çok kullanıldığı alan kuşkusuz eğitimdir. Okul öncesi süreçten başlar. İlkokulda da sıkça kullanılır. Bunun dışında engelli bireylerin eğitiminde faydalanılır. Sosyal hizmetler ve rehberlik alanında faydalanılır. Sokaklarda yaşayan insanlar ve kimsesiz çocuklar da yaratıcı dramanın kullanıldığı gruplardandır.

Psikolojik çalışmalarda, kültürel çatışmalarda, kuşaklararası iletişim eksikliğinin görüldüğü durumlarda faydalanılır. Ev hanımları için yapılan çalışmalarda kullanılır. Öğretmen eğitimlerinin gerçekleştirildiği eğitim bilimleri alanında kullanılır. Anne-baba eğitimlerinde kullanılır. Anne-babalar çocukları ile etkinlik yaparak yaratıcı dramayı uygulayabilirler. Böylece çocuğun düşünme becerisi şekillenirken dil ve konuşma yeteneği de artar.

Kişisel gelişim eğitimlerinde ve sürecince kullanılır. Şirket ve fabrika çalışanlarına verilen eğitimlerde yaratıcı dramadan yararlanılır. İşe alım etkinliklerinde kullanılır. İş yerlerinde motivasyon amaçlı yapılan toplu etkinliklerde kullanılır. Psikoloji ve psikoterapi etkinliklerinde faydalanılır. Günlük yaşamın her alanında yöntem ya da teknik olarak kullanılabilir. Yaratıcı drama amaç değildir. Kişinin gelişimine katkıda bulunmak ve problem durumlarını ortaya çıkararak gidermek için kullanılan bir araç olduğu unutulmamalıdır.

İlgili eğitim kategorisi: Kişisel Gelişim Eğitimleri

Yaratıcı Dramanın Aşamaları

Yaratıcı drama 3 aşamada gerçekleştirilir. Bu aşamalar kişinin duygu ve düşüncelerini açığa çıkarmak için hazırlanmasına yardımcı olur.

Isınma Aşaması: Bireyin rahatlamasını içeren kısımdır. Dramanın başlangıç aşamasıdır. Kaynaştırma ve konstantre olma çalışmalarını da içine alır. Kişiler bu aşamada istekli hale getirilmeye çalışılır. Çünkü bireylerin istekli olması durumunda amaca daha kolay ulaşılır. Bireyler eğer birbirlerini tanımıyorlarsa tanışma olanağı verilir. Müzik eşliğinde yürüme ve oynama yaptırılabilir. Kişi burada beş duyu organı ve bedeni aracılığıyla kendi varlığını fark eder. Karşısındakilerin de kendisini fark etmesini sağlar. Dikkatler belli bir noktada toplanarak canlandırma aşamasına geçilir.

Doğaçlama/Rol Oynama/Canlandırma: Yaratıcı dramanın esas aşamasını oluşturur. Kişi burada kendisinden istenen duyguları doğaçlama olarak canlandırır. Herhangi bir metin ezberleme söz konusu değildir. Bu da içinden geldiği gibi konuşup davranarak özgür hissetmesini sağlar. Burada yaş grubuna uygun olarak oyun ve etkinlikler tercih edilmelidir. Pandomim, rol oynama, hikaye tamamlama, canlandırma gibi tekniklerin kullanıldığı aşamadır.

Değerlendirme Aşaması: Son aşamadır. Çalışma bitince tüm aşamalarla ilgili tartışma açılır. Katılımcılara ne hissettin, nerelerde zorlandın gibi sorular sorularak çalışmayı değerlendirmesi sağlanır. Bu aşamada amaç katılımcının canlandırdığı rolden çıkarak gerçek dünyaya döndürülmesidir.

Yaratıcı Dramanın Faydaları

• Hayal gücünü geliştirir.

• Kendini ifade etme becerisi geliştirir.

• Çekinme, utanma gibi duygulardan kurtulmaya yardımcı olur.

• Olumsuz durum ve duygularla baş etmeyi kolaylaştırır.

• Soyut kavramları somut hale getirir.

• Sanat ve estetik gibi kavramların bireyde gelişmesine yardımcı olur.

• Eleştirel düşünme becerisinin gelişmesine destek olur.

• Yorumlama yeteneğini geliştirir.

• Olaylar arasında bağlantı kurmaya yardımcı olur.

• Çözüm üretme becerisi kazandırır.

• Analitik düşünme becerisini ortaya çıkarır.

• Kişiye kendini ve çevresini tanıma fırsatı verir.

• Geliştiren bakış açıları kazandırır.

• Empati yeteneğini geliştirir.

• Kişi karşılaştırma, benzer ve farklı yönleri ayırt etme becerisi elde eder.

• Eğlenceli bir etkinlik olmasından dolayı kişiyi neşelendirir.

• Tiyatroyu anlamaya ve sevmeye yardımcı olur.

• Hoş vakit geçirmeyi sağlar.

• Kişinin içsel sıkıntılarından kurtulup pozitif olmasına yardım eder.

• Duyarlılığı arttırır.

• Bağımsız düşünebilme özelliğini geliştirir.

• Birlikte çalışma yeteneğini geliştirir.

• Etik değerleri geliştirir.

• Kişinin kendine güvenme becerilerini geliştirmesini sağlar.

• Hata yapma korkusundan kurtulmaya yardım eder.

• Kişi hata yaptığında geri dönüşü olabileceğini görür.

• Değerlendirme yapabilme becerisini geliştirir.

• Konsantrasyona yardımcı olur.

• Dil ve iletişim becerilerini geliştirir.

• Duygusal zekayı geliştirir.

• Öğrenme-öğretme sürecini monotonluktan çıkarır.

• Aktif katılım sağlar.

Yaratıcı Dramada Kullanılan Yöntem ve Teknikler

Yaratıcı drama bir eğitim sürecidir. Dolayısıyla uygulanması sırasında eğitimde de kullanılan birtakım yöntem ve teknikler kullanılır. Bu yöntem ve teknikler şöyle sıralanabilir:

Rol Oynama: Bu teknikte kişi kendisi olarak söyleyemediği şeyleri girdiği rolün gerektirdiğini düşünerek söyler. Kendini daha rahat ifade eder. Jest ve mimikler en üst seviyede kullanılır.

Rol Değiştirme: Gruptaki kişiler kendi aralarında rolleri değişirler. Kişilerin hangi karaktere daha uygun olduğu bu teknikte kolaylıkla seçilebilir.

Doğaçlama: Herhangi bir metne ya da ezberlenmiş bir yazıya bağlı kalmadan yapılır. Hayal gücü özgür bir biçimde ortaya konur. Yaratıcılığı ve konuşmayı geliştirir.

Pandomim: Duygu ve düşünceler sessiz bir şekilde yalnızca jest ve mimikler kullanılarak ifade edilir. Sessiz sinema da bu teknikten sayılabilir. Bedeni etkili şekilde kullanma fırsatı yaratır.

Hikaye Etme/Olay Canlandırma: Günlük hayatta yaşanmış olan herhangi bir olay ya da bir metinde geçen olaylar canlandırılır.

Donuk İmgeler: Katılımcılar bir ya da birkaçı adeta donmuş gibi durur. Diğerleri bu canlı fotoğrafı değerlendirir. Buy teknik yorum yapabilme yeteneğini geliştirir.

Bilinç Koridoru/Karar Koridoru/Düşünce Tüneli: Yaşamdaki ikilemlerde ya da seçim yapmanın gerektirdiği durumlarda kullanılır. Katılımcılar karşılıklı oturarak bir koridor oluşturur. Bir kişi de aralarından geçer. Oturanlar aradaki kişinin duygu ve düşüncelerini anlamaya çalışarak yorum yaparlar. Sonunda bir değerlendirmeye varılır.

Dedikodu Halkası: Kişiler halka halinde oturur. Aralarından bir kişi ortaya alınır. Oturan kişiler ortadaki kişi hakkında kulaktan kulağa söylentiler yayar. Çelişkileri belirlemede fayda sağlar.

Sıcak Sandalye: Seçilen bir kişi diğerlerine yüzü dönük olacak şekilde ortaya konmuş sandalyeye oturur. Diğerleri sandalyede oturan kişiye değerleri, ilişkileri ve düşünceleri hakkında sorular sorar. Verilen cevaplarla ortadaki kişinin kendini bulması sağlanır.

Geriye Dönüş: Geçmişteki olaylar canlandırılır. Şu an ile geçmiş arasında bağlantı kurulur.

Bölünmüş Ekran: Farklı yer ve zamanlarda gerçekleşmiş olaylar canlandırılır. Bunu yaparken bir ileri bir geri şeklinde zamanlama yapılır.

Dans Etme: Müzik eşliğinde serbest bir şekilde dans edilir. Duygu ve düşünceler bu yolla ifade edilir. Böylece kişiler bedenlerinin özgür bir şekilde hareket edebilmesinin güvenini yaşarlar.

Resim Çizme: Duygu ve düşünceler çizilen resimler ve renkler aracılığıyla aktarılmaya çalışılır.

Kukla: El kuklaları ya da ipli kuklalar üzerinde canlandırma yapılarak kuklalara kişilik oluşturulmaya çalışılır.

Başlık Koyma: Donuk bir şekilde oluşturulan canlı fotoğrafa diğerlerinin bir isim ya da başlık koyması istenir.

Sevgili Günlük: Bu teknikte kişiler duygu ve düşüncelerini kağıda aktarır. Bu teknik kişinin iç hesaplaşmasını sağlar. Duygu ve düşüncelerini daha rahat dile getirir. İsteyenler günlüğü okuyabilir.

Buzdağı: Yaşanan bir sorun ya da olay tahtaya ya da bir kağıda yazılır. Karşıdan görünenlerin dışında altta yatan sebeplerin ve görünmeyenlerin bulunması istenir. Soyut nedenlerin somutlaştırılmasında yardımcı olur.

Yarım Kalmış Materyaller: Gruba bitmemiş yazı, resim ya da olay sunulur. Bitirilememe sebebinin bulunması istenir. Amaç problemi çözmektir.

Aradaki Boşluk: Karakterlerin birbirine uzaklığı değerlendirilir. Aralarındaki yakınlık derecesinin nedeni sorgulanır. Fiziksel yakınlıkla ruhsal yakınlığın bağlantısı kurulmaya çalışılır. Aradaki mesafelere mesafenin boyutuna göre sevgi, güç, adalet gibi isimler verilir.

Forum Tiyatrosu: İzleyenler oyunun gidişatına göre düşüncelerini değiştirebilirler. Düşüncelerin değişmesine olanak tanıyan bir tekniktir.

Eğitimde Yaratıcı Drama

Özellikle alt yaş gruplarında kullanılan yaratıcı drama uygun kullanıldığında çocukların gelişimlerine katkıda bulunur. Çocuklar oyunlar sayesinde pek çok şeyi öğrenirler. Örneğin başarısızlığı kabullenmek gerçek hayatta daha zor olabilirken bir oyunun içinde daha kolay kabullenilir. Yaratıcı drama sayesinde çocuklar kendi alt ve üst sınırlarını fark ederler. Olaylar karşısında verdikleri tepkileri şekillendirmeyi öğrenirler. Bu da onların toplumda daha kolay yer edinmelerini sağlar. Yaparak ve yaşayarak sağlıklı tepkiler verme deneyimi edinirler. Bunu bir öğretici kontrolünde ve belli bir plan dahilinde yaparlar.

Okullardaki en büyük sıkıntı ezbere dayalı öğrenme olarak görülür. Buna bağlı olarak da özellikle son dönemlerde yaratıcı dramanın eğitimdeki rolü arttırılmıştır. Yaratıcı drama ezber olmadan özgür düşünme ve davranma olanağı verir. Okullarda ders olarak da okutulmaktadır.

Yaratıcı drama yöntem olarak en çok Türkçe, Hayat Bilgisi, Sosyal Bilgiler ve Fen Bilimleri derslerinde kullanılmaktadır. Çocukların ne öğrenmesi isteniyorsa ona göre bir konu/tema seçilir. Ortam düzenlenir ve gruplar oluşturulduktan sonra bir lider yönetiminde uygulanır. Okullardaki lider öğretmendir. Bu etkinliği gerçekleştirebilmesi için gelişime açık olmalıdır. Eleştirel düşünceye sahip, sınırlarını bilen ve iyi bir dinleyici olmalıdır. Yöntemi çok iyi bilmeli ve öğrencilerini iyi tanımalıdır. Yalnızca uygun bulduğu ders ve konularda kullanmalıdır.

Yaratıcı dramada amaca ulaşabilmek için kullanılacak ortamın koşulları uygun olmalıdır. Konu ve öateryaller de katılımcıların yaş grubuna uygun seçilmelidir. Kullanılacak ortam katılımcıların rahat hareket edebilecekleri şekilde düzenlenmelidir. Ayrıca masa, sandalye, kapı vb. eşyaların da ses çıkarıp dikkati dağıtmayacak özellikte olması gerekir. Dış mekan ya da iç mekan kullanılabilir. Ancak ışık ses ve sıcaklık katılımcıları rahatsız etmeyecek düzeyde olmalıdır. Seçilen materyaller hayal gücünü destekleyici, çabuk temin edilebilen ve kolay zarar görmeyecek türden olmalıdır. Çok amaçlı kullanılabilen ve cinsiyet belirtmeyen materyaller tercih edilmelidir. Materyalin kolay temizlenebilmesi ve ekonomik olması da oldukça önemlidir.

Yaratıcı dramada bir yönlendirici bulunmalı ve zaman ayarlanmalıdır. Zamanın uzunluğu yaş grubu ve konuya göre değişkenlik gösterir. Bir grup etkinliği olan yaratıcı dramanın alt yaş sınırı 2’dir. Gruplar en fazla 10-12 kişiden oluşabilir. Gruplar katılımcıların yaş grubuna ve gelişim özelliklerine göre oluşturulur. Her katılımcının farklı özelliklere sahip olmasına dikkat edilir. Etkinlikler planlanırken özellikle çocuk yaş gruplarında çocukların fikirleri alınmalıdır. Katılımcıların başarısızlık ve mutsuzluk hissetmesi değil eğlenmesi ve düşünmesi sağlanmalıdır.

Yaratıcı Drama Uygulamasında Karşılaşılan Sorunlar

Sınıfın Kalabalık Olması: Yaratıcı drama uygulanırken sınıf gruplara bölünür. Mevcudun kalabalık olması da çok fazla grup ortaya çıkması demektir. Çok gruplu bir etkinlikte öğretici her grupla yeteri kadar ilgilenemeyebilir. Bu da etkinliğin sağlıksız bir hal almasına yol açar.

Mekan Yetersizliği: Okullarda tüm gruplara hareket alanı sağlayacak büyüklükte bir mekan bulmak zordur. Toplantı odası ya da spor salonu gibi büyük yerlerde bu etkinlik yapıldığı zaman da mekanlarda düzenleme yapmak gerekir. Bu da ekstra zaman kaybetmek anlamına gelir.

Öğreticinin Bilgi ve Beceri Anlamında Yetersizliği: Öğretici yöntemi yeterince iyi bilmiyorsa öğrenciler katılım konusunda isteksiz davranabilir. Zorla yaptırılan bir katılımdan da etkili ve verimli sonuçlar alınamaz. Gruplarda başına buyruk davranışlar ortaya çıkar ve yöntem amacına ulaşamaz.

Yöntemin Her Konuya Uygun Olmaması: Öğretim planları dikkatli incelenerek yöntem uygulanmalıdır. Yalnızca uygun olabilecek konularda kullanılmalıdır. Tüm konularda aynı yöntemi kullanmaya çalışmak zaman kaybına ve amaca ulaşamamaya sebep olabilir.

Yaratıcı Drama Örnekleri

Yaratıcı drama örnekleri küçük yaş gruplarında öğretmen kontrolünde seçilen etkinlik ve oyunlarla yapılır. Daha büyük yaş gruplarında oyundan daha çok hikaye tamamlama, konuya çözüm üretme, farklı çıkış yolları planlama şeklinde görülebilir. Kitaplarda etkinlik kısmında bulunan örneklere gönüllü katılım aranır. Okul öncesi gruplarda ve ilkokulda kullanılan bazı örnekler şöyle sıralanabilir:

Kağıt Top: Kağıtlar buruşturularak top haline getirilir. Öğrenciler halka şeklinde dizilir. Top kime gelirse kendisiyle ilgili arkadaşlarının bilmediği bir özellik söylemesi istenir. Öğretmen kendisiyle ilgili bilinmeyen bir özellik söyler. Topu bir öğrenciye atar ve etkinliği başlatır.

El sıkışma: Öğrencilerin 10 dakika içinde mümkün olduğunca fazla kişiyle el sıkışması, adını söylemesi ve kendisini tanıtması istenir. Amaç tanışma ve kendini ifade etmedir.

Bana Öykünü Anlat: Amaç tanışmadır. Öğrencilerden kendilerine bir eş seçerek gidip ona neden onu seçtiğini ve kendisini anlatması istenir. İkili gruplar seçtikleri başka gruplarla 4 kişi olurlar. Hepsi tanışma hikayelerine birer cümle ekler.

Değişen Üç Şey: İki kişi tahtaya gelir ve birbirlerini baştan ayağa inceler. Daha sonra birbirlerine arkalarını dönerek üzerlerindeki üç nesneyi değiştirirler. Tekrar birbirlerini inceleyerek değişiklikleri bulmaya çalışırlar.

Dereden Geçme: İki kişi tahtaya çıkarılır. Yere bir sınır çizilir ve çok hızlı akan ama boylarını aşmayan bir dere olduğu söylenir. Malzeme olarak sepet, sopa ve ipe sahip oldukları söylenerek fikir alışverişi yapılır.